Istota posługi ceremoniarza
Bardzo ważne w posłudze ceremoniarza jest to, aby należycie przygotowywał i prowadził ceremonie Mszy świętej w sposób zgodny z dokumentami, przepisami i zaleceniami Kościoła. Toteż nie wolno nikomu, kto bierze udział w liturgii, sprawować ceremonii samowolnie, według własnego uznania. Są one ściśle określone przepisami i zwyczajami (H. Ettensperger, W służbie ołtarza, Poznań 1948, s. 233). Papież Jan Paweł II nawoływał: Czuję się zatem w obowiązku skierować gorący apel, ażeby podczas sprawowania Ofiary eucharystycznej normy liturgiczne były zachowywane z wielką wiernością. Są one konkretnym wyrazem autentycznej eklezjalności Eucharystii; takie jest ich najgłębsze znaczenie. Liturgia nie jest nigdy prywatną własnością kogokolwiek, ani celebransa, ani wspólnoty, w której jest sprawowana tajemnica (Ecclesia de Eucharistia 52).
Można w tym miejscu także powiedzieć, że liturgia nie jest własnością ceremoniarza. Nie może on jej zmieniać i kształtować według własnego widzimisię. Należy to podkreślić jeszcze raz: bo jak szata musi być dostosowana do ciała, a to ostatnie godne duszy, która je zamieszkuje tak i obrzędy muszą być odpowiednie i godne tego dzieła, które wyrażają sobie na zewnątrz. Toteż nie wolno nikomu, kto bierze udział w liturgii, sprawować ceremonii samowolnie, według własnego uznania. Są one ściśle określone przepisami i zwyczajami (H. Ettensperger, W służbie ołtarza, s. 233). Dotyczy to tak samo Eucharystii sprawowanej w ogromnej katedrze z udziałem biskupa, jak i Eucharystii sprawowanej w małym kościele parafialnym. Nawet wtedy bowiem, gdy Eucharystia jest celebrowana na małym ołtarzu wiejskiego kościoła, jest ona wciąż poniekąd sprawowana na ołtarzu świata. Jednoczy niebo z ziemią(Ecclesie de Eucharistia 8). Tak, więc rzeczą właśnie ceremoniarza jest znać wszystkie przepisy i zwyczaje, przyswoić je sobie i według nich kierować służbą przy ołtarzu H. Ettensperger, W służbie ołtarza, s. 233), aby sprawowanie Eucharystii odznaczało się godnością i pięknem, gdyż jest ona celebracją paschalnego misterium Chrystusa.
Swoją troskę o piękne i godne sprawowanie misteriów paschalnych, w stosunku do posługi świeckich, wyraził też Kościół w instrukcji Redemptionis Sacramentum: niech dbają, aby liturgia Kościoła była sprawowana godnie i pięknie (Redemptionis Sacramentum 44). Jak więc widzimy sama istota posługi ceremoniarza nie zmieniła się od czasu II Soboru Watykańskiego II.
Funkcje ceremoniarza
W zwyczajnej formie rytu rzymskiego ceremoniarz spełnia swoje „standardowe” funkcje, a więc odpowiada za przygotowanie i przebieg liturgii. Istnieje również funkcja tzw. subceremoniarzy (pomocników ceremoniarza), którzy prowadzą procesje (wejścia, z darami), czy czuwają nad spełnianiem odpowiednich funkcji przez danych ministrantów (praktyka pomocników ceremoniarza znana była przed Soborem Watykańskim II, o czym w dalszej części tekstu).
Ceremoniarz:
- uzgadnia wszelkie szczegóły ceremonii z celebransami, wykonującymi poszczególne posługi, a także zakrystianem;
- ustala skład zespołu liturgicznego;
- rozdziela funkcje;
- przeprowadza próby asysty w dogodnych terminach dla posługujących;
- jeżeli nie ma zakrystiana to przygotowuje paramenty liturgiczne (np. księgi, szaty), przygotowuje miejsca celebracji (prezbiterium, ołtarz, miejsce przewodniczenia, miejsca dla koncelebrantów);
- kieruje przebiegiem celebracji;
- koordynuje czynności wszystkich zaangażowanych w liturgię (celebransi, ministranci);
- spełnia dodatkowe zadania (np. podaje teksty dodatkowych modlitw lub tekstów);
- formuje procesję wejścia i zejścia;
- wydaje odpowiednie komendy;
- interweniuje w sytuacjach nadzwyczajnych, nieoczekiwanych (np. brak hostii, wina, kluczyka do tabernakulum);
- rozpoczyna modlitwę przed i po Mszy świętej w zakrystii;
- jest odpowiedzialny za przygotowanie, a podczas liturgii za podawanie i odbieranie, insygniów biskupich.
W nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego ceremoniarz ma do spełnienia następujące funkcje:
- przed rozpoczęciem liturgii przygotowywuje paramenty liturgiczne w prezbiterium;
- wyszukuje i zaznacza odpowiednie formularze mszalne;
- ustawia Mszał na ołtarzu;
- kielich na kredencji (w Mszy z asystą kielich jest przynoszony na ołtarz w czasie Offertorium);
- w zakrystii kieruje obmyciem rąk biskupa, pomaga mu zdjąć Cappa magna (dzisiaj bardzo rzadko używana) i mucet;
- daje znak akolitom, by przynieśli szaty liturgiczne biskupa;
- przed wyruszeniem do ołtarza daje znak by pokłonić się krzyżowi, a przy wyjściu podaje wodę święconą subdiakonowi i diakonowi;
- w czasie procesji wejścia idzie obok celebransa (w liturgii papieskiej ceremoniarz idzie na czele procesji, a pozostali ceremoniarze kroczą przy sedia gestatoria);
- daje znaki do wykonania danej czynności odpowiednim posługującym (zazwyczaj przez skłon): celebransowi i pozostałym ministrantom by podeszli lub usiedli, diakonowi, by wziął ewangeliarz i zdjął biret, oraz by po odśpiewaniu Ewangelii ucałował rękę biskupa, akolitom, by przynieśli ampułki do ołtarza (w liturgii papieskiej ceremoniarz daje znak biskupowi zakrystianowi, by udał się do kredencji);
- może prowadzić, czy przeprowadzać posługujących: celebransa do ministrantów, kaznodzieję do ucałowania ręki biskupa, diakona do ambony, subdiakona przed i po odśpiewaniu epistoły, subdiakona, archidiakona, audytora roty w czasie przekazywania znaku pokoju, tych, których zadaniem jest przygotowanie ołtarza, turyferarza i akolitów ze świecami do zakrystii oraz w innym momencie – do miejsca odśpiewania Ewangelii (w liturgii papieskiej prowadził posługujących przy obmyciu rąk papieża w czasie ablucji);
- przy okadzaniu ewangeliarza podaje i odbiera trybularz od diakona, przy nakładaniu kadzidła odbiera i oddaje łódkę od diakona, w czasie podniesienia po Konsekracji może okadzić Najświętszy Sakrament, wcześniej nakładając kadzidła;
- podaje i odbiera od usługujących księgi liturgiczne (subdiakonowi podaje epistolarz, wcześniej biorąc go z kredencji, a odbierał go po odśpiewaniu epistoły, diakonowi podaje ewangeliarz, by po odśpiewaniu Ewangelii odebrać go od subdiakona i odłożyć na kredencji), jednemu z ministrantów może podać kanon do trzymania biskupowi (może go sam trzymać);
- pokazuje celebransowi wszystkie modlitwy w Mszale oraz przewraca w nim strony (gdy zachodzi taka potrzeba również w ewangeliarzu).
- podaje i odbiera od diakona i celebransa birety, przed prefacją zdejmuje piuskę biskupowi, zakładając ją po Komunii świętej.
- podaje bursę i patenę diakonowi z kredencji, wcześniej odsłaniając je, od subdiakona odbiera welon na kielich (oraz podaje mu go w odpowiednim momencie);
- biskupowi podaje poduszkę do uklęknięcia;
- umieszcza asterysk na patenie (dotyczy to głównie liturgii papieskiej).
Ważne jest też to, by ceremoniarz spełniając swoją posługę był dyskretny, nie przesłaniał sobą obrzędów (szczególnie, gdy znajduje się w centrum akcji liturgicznej). Należy też zaznaczyć, że gdy prowadzi posługujących idzie na ich czele, natomiast, gdy dochodzili do swojego miejsca ustępuje im, by mogli oni swobodnie przejść.
Dla ceremoniarza bardzo ważne są również okresy roku liturgicznego oraz charakter danej celebracji liturgicznej (np. Środa Popielcowa, sakrament bierzmowania, a szczególnie Triduum Sacrum).
