DOKUMENTY KOŚCIOŁA

Dyrektorium katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce

Sobór Watykański II - Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim

Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim

„GRAVISSIMUM EDUCATIONIS”

Olbrzymie znaczenie wychowania w życiu człowieka i ciągle zwiększający się wpływ wychowania na współczesny postęp społeczny stanowi przedmiot bacznego rozważania świętego Soboru Powszechnego. Istotnie, wychowanie młodzieży, a nawet ciągłe jakieś kształcenie dorosłych stają się łatwiejsze i zarazem bardziej palące w warunkach naszych czasów. Ludzie bowiem bardziej świadomi swojej godności i swego obowiązku pragną coraz aktywniej brać udział w życiu społecznym a zwłaszcza w życiu ekonomicznym i politycznym; prawdziwy postęp techniki i badań naukowych, nowe środki porozumienia społecznego dają ludziom mającym więcej wolnego czasu od zajęć, sposobność łatwiejszego dostępu do spuścizny myślowej i kulturalnej, jak też do wzajemnego uzupełniania się przez ściślejsze powiązania tak między grupami społecznymi, jak i między samymi narodami.

Stąd to podejmuje się wszędzie wysiłki celem większego doskonalenia pracy wychowawczej; głosi się i określa w publicznych dokumentach podstawowe prawa ludzi, a szczególnie prawa dzieci i rodziców dotyczące wychowania, z szybkim wzrostem liczby wychowanków mnożą się szeroko i doskonalą szkoły oraz tworzy się inne zakłady wychowawcze, na podstawie nowych doświadczeń wypracowuje się metody wychowania i nauczania, czyni się wysiłki wielkiej wagi, aby zapewnić wychowanie i wykształcenie wszystkim ludziom, choć co prawda wielka liczba dzieci i młodzieży pozbawiona jest jeszcze nawet podstawowego wykształcenia, a wielu innych należytego wychowania, w którym kultywuje się zarazem prawdę i miłość.

Ponieważ zaś święta Matka Kościół celem wypełnienia nakazu otrzymanego od boskiego swego Założyciela, a mianowicie nakazu obwieszczania misterium zbawienia wszystkim ludziom i odnawiania wszystkiego w Chrystusie, powinien troszczyć o całe życie ludzkie, również o życie ziemskie, o ile ono łączy się z powołaniem niebiańskim przeto ma on też swój udział w rozwoju i postępie wychowania. Stąd to święty Sobór ogłasza niektóre podstawowe zasady wychowania chrześcijańskiego szczególnie w szkołach, które to zasady po Soborze winny być szerzej rozwinięte przez specjalną Komisję, a następnie dostosowane przez Konferencje Biskupów do różnych warunków regionalnych.

DWCH 1. Wszyscy ludzie jakiejkolwiek rasy, stanu i wieku mają jako cieszący się godnością osoby nienaruszalne prawo do wychowania, odpowiadającego ich własnemu celowi, dostosowanego do właściwości wrodzonych, różnicy płci, kultury i ojczystych tradycji, a równocześnie nastawionego na braterskie z innymi narodami współżycie dla wspierania prawdziwej jedności i pokoju na ziemi. Prawdziwe zaś wychowanie zdąża do kształtowania osoby ludzkiej w kierunku jej celu ostatecznego, a równocześnie do dobra społeczności, których człowiek jest członkiem i w których obowiązkach, gdy dorośnie, będzie brał udział.

Należy więc zgodnie z postępem nauk psychologicznych, pedagogicznych i dydaktycznych dopomagać dzieciom i młodzieży do harmonijnego rozwijania wrodzonych właściwości fizycznych, moralnych i intelektualnych, do zdobywania stopniowo coraz doskonalszego zmysłu odpowiedzialności w należytym kształtowaniu własnego życia przez nieustanny wysiłek i w osiąganiu prawdziwej wolności, po wielkodusznym i stanowczym przezwyciężeniu przeszkód. Winni oni też otrzymać pozytywne i roztropne wychowanie seksualne, dostosowane do ich wieku. Poza tym trzeba ich tak przygotowywać do uczestniczenia w życiu społecznym, aby wyposażeni należycie w konieczne do tego i odpowiednie środki, mogli włączać się czynnie w różne zespoły ludzkiej społeczności, aby ujawniali przez rozmowę z innymi swe zapatrywania i chętnie zabiegali o wspólne dobro.

Święty Sobór oświadcza też, że dzieci i młodzież mają prawo, aby pobudzano ich do oceny wartości moralnych wedle prawidłowego sumienia i do przyjmowania owych wartości przez osobisty wybór, a również do doskonalszego poznawania i miłowania Boga. Dlatego usilnie prosi wszystkich, którzy sprawują władzę nad narodami albo też kierują wychowaniem, aby dzięki ich trosce nigdy nie pozbawiono młodzieży tego świętego prawa. Synów zaś Kościoła zachęca do wspaniałomyślnej pracy w całej dziedzinie wychowawczej, w tym szczególnie celu, aby należyte dobrodziejstwa wychowania i nauczania można było szybciej rozciągnąć na wszystkich ludzi całego świata.

DWCH 2. Wszyscy chrześcijanie, którzy jako nowe stworzenie dzięki odrodzeniu z wody i z Ducha Świętego nazywają się dziećmi Bożymi i są nimi, mają prawo do wychowania chrześcijańskiego. Wychowanie to zdąża nie tylko do pełnego rozwoju osoby ludzkiej, dopiero co opisanego, lecz ma na względzie przede wszystkim to, aby ochrzczeni, wprowadzani stopniowo w tajemnicę zbawienia, stawali się z każdym dniem coraz bardziej świadomi otrzymanego daru wiary. Niechaj uczą się chwalić Boga Ojca w duchu i w prawdzie (por. J 4,23), zwłaszcza w kulcie liturgicznym, niechaj zaprawiają się w prowadzeniu własnego życia wedle nowego człowieka w sprawiedliwości i świętości prawdy (Ef 4,22-24), w ten sposób niech stają się ludźmi doskonałymi na miarę wieku pełności Chrystusowej (por. Ef 4,13) i przyczyniają się do wzrostu Ciała Mistycznego. Ponadto świadomi swego powołania niech się przyzwyczajają dawać świadectwo nadziei, która w nich jest (por. 1 P 3,15), jako też pomagać w chrześcijańskim kształtowaniu świata, dzięki któremu wartości naturalne włączone do pełnego rozumienia człowieka odkupionego przez Chrystusa przyczynią się do dobra całej społeczności. Dlatego obecny święty Sobór przypomina pasterzom dusz bardzo wielki obowiązek czynienia wszystkiego, aby z tego chrześcijańskiego wychowania korzystali wszyscy wierni, a zwłaszcza młodzież, która jest nadzieją Kościoła.

DWCH 3. Rodzice, ponieważ dali życie dzieciom, w najwyższym stopniu są obowiązani do wychowania potomstwa i dlatego muszą być uznani za pierwszych i głównych jego wychowawców. To zadanie wychowawcze jest tak wielkiej wagi, że jego ewentualny brak z trudnością dałby się zastąpić. Do rodziców bowiem należy stworzyć taką atmosferę rodzinną, przepojoną miłością i szacunkiem dla Boga i ludzi, aby sprzyjała całemu osobistemu i społecznemu wychowaniu dzieci. Dlatego rodzina jest pierwszą szkołą cnót społecznych, potrzebnych wszelkim społecznościom. Szczególnie zaś w rodzinie chrześcijańskiej, ubogaconej łaską i obowiązkami sakramentu małżeństwa, należy już od najwcześniejszego wieku uczyć dzieci zgodnie z wiarą na chrzcie otrzymaną poznawania i czci Boga, a także miłowania bliźniego, tam też doświadczają one najpierw zdrowej społeczności ludzkiej i Kościoła, a wreszcie przez rodzinę wprowadza się je powoli do obywatelskiej wspólnoty ludzkiej i do ludu Bożego. Niech więc rodzice uprzytomnią sobie dobrze, jak wielkie znaczenie ma rodzina prawdziwie chrześcijańska dla życia i rozwoju samego ludu Bożego.

Obowiązek wychowania ciążący w pierwszym rzędzie na rodzinie, potrzebuje pomocy całej społeczności. Oprócz więc praw rodziców i tych, którym oni powierzają część zadania wychowawczego, pewne obowiązki i prawa przysługują państwu, ponieważ do niego należy organizowanie tego, czego wymaga wspólne dobro doczesne. Do jego zadań należy popieranie różnymi sposobami wychowania młodzieży, a mianowicie: ochrona obowiązków i praw rodziców oraz innych, którzy mają udział w wychowaniu, i dopomaganie im, przejmowanie wedle zasady pomocniczości wychowania w wypadku braku inicjatywy ze strony rodziców i innych społeczności, lecz z uwzględnieniem życzeń rodziców, ponadto zakładanie własnych szkół i instytutów, w miarę jak dobro wspólne tego wymaga.

W szczególny wreszcie sposób obowiązek wychowawczy należy do Kościoła nie tylko dlatego, że winno się go uznać również za społeczność ludzką zdolną do pełnienia funkcji wychowawczej, lecz nade wszystko dlatego, że ma on zadanie wskazywania wszystkim ludziom drogi zbawienia, a wierzącym udzielania życia Chrystusowego i wspomagania ich ustawiczną opieką, aby mogli osiągnąć pełnię tego życia. Tym więc swoim dzieciom obowiązany jest Kościół jako Matka dawać takie wychowanie, dzięki któremu całe ich życie byłoby przepojone duchem Chrystusowym, równocześnie zaś udzielać swej pomocy wszystkim ludziom do zdobywania pełnej doskonałości ludzkiej osoby, do dobra również ziemskiej społeczności i w budowaniu świata bardziej ludzkiego.

DWCH 4. W wypełnianiu swego obowiązku wychowawczego Kościół, zapobiegliwy o wszystkie odpowiednie środki, troszczy się szczególnie o te, które są mu właściwe, a z których pierwszym jest katechizacja, ona to oświeca i wzmacnia wiarę, karmi życie wedle ducha Chrystusowego, doprowadza do świadomego i czynnego uczestniczenia w misterium liturgicznym i pobudza do działalności apostolskiej. Kościół wysoko ceni i stara się duchem swoim przepoić oraz udoskonalić także inne pomoce, które należą do wspólnego dziedzictwa ludzkości i które bardzo przyczyniają się do rozwijania umysłów i kształtowania ludzi, których celem są ćwiczenia duchowe i cielesne, stowarzyszenia młodzieżowe, a zwłaszcza szkoły.

DWCH 5. Między wszystkimi środkami wychowania szczególne znaczenie ma szkoła, która mocą swego posłannictwa kształtuje z wytrwałą troskliwością władze umysłowe, rozwija zdolność wydawania prawidłowych sądów, wprowadza w dziedzictwo kultury wytworzonej przez przeszłe pokolenia, kształci zmysł wartości, przygotowuje do życia zawodowego, sprzyja dyspozycjom do wzajemnego zrozumienia się, stwarzając przyjazne współżycie wśród wychowanków różniących się charakterem i pochodzeniem, ponadto stanowi jakby pewne centrum, w którego wysiłkach i osiągnięciach powinny uczestniczyć równocześnie rodziny, nauczyciele, różnego rodzaju organizacje rozwijające życie kulturalne, obywatelskie, religijne, państwowe i cała społeczność ludzka.

Piękne więc i wielkiej doniosłości jest powołanie tych wszystkich, którzy pomagając rodzicom w wypełnianiu ich obowiązku i zastępując społeczność ludzką, podejmują w szkołach zadania wychowawcze, powołanie to wymaga szczególnych przymiotów umysłu i serca, jak najstaranniejszego przygotowania i ciągłej gotowości do odnowy i dostosowania się.

DWCH 6. Rodzice, którzy mają pierwszy i nienaruszalny obowiązek oraz prawo wychowywania dzieci, winni cieszyć się prawdziwą wolnością w wyborze szkół. Władza państwowa więc, której zadaniem jest strzec i bronić wolności obywatelskiej, powinna dbać zgodnie z zasadami sprawiedliwości rozdzielczej o takie rozdzielanie zasiłków państwowych, aby rodzice zgodnie ze swym sumieniem w sposób naprawdę wolny mogli wybrać szkoły dla swych dzieci.

Zresztą państwo winno dbać, aby wszyscy obywatele mogli osiągnąć odpowiedni poziom kultury i aby byli należycie przygotowani do wykonywania obowiązków i praw państwowych. Samo więc państwo winno zabezpieczyć prawo młodzieży do odpowiedniego wychowania szkolnego, czuwać nad zdatnością nauczycieli i wysokim poziomem nauki, troszczyć się o zdrowie wychowanków i w ogóle doskonalić całą organizację szkolnictwa, pamiętając o zasadzie pomocniczości i dlatego wykluczając wszelki monopol szkolny, który sprzeciwia się wrodzonym prawom osoby ludzkiej, a także postępowi i upowszechnianiu samej kultury, pokojowemu współżyciu obywateli i pluralizmowi istniejącemu dziś w bardzo licznych społeczeństwach.

Święty Sobór zachęca wiernych, aby ochoczo pomagali zarówno w wynajdywaniu odpowiednich metod wychowania i programu nauczania, jak i w kształtowaniu takich nauczycieli, którzy by mogli prawidłowo wychowywać młodzież, oraz aby popierali szczególnie przez komitety rodzicielskie całe zadnie szkoły, a zwłaszcza wychowanie moralne, które ma być w niej podawane.

DWCH 7. Oprócz tego potrzeba, aby Kościół, świadom bardzo poważnego obowiązku gorliwego troszczenia się o moralne i religijne wychowanie wszystkich swoich dzieci, darzył szczególną życzliwością i pomocą bardzo liczne szeregi tych, którzy się kształcą w szkołach niekatolickich. Czyni on to już to poprzez świadectwo życia tych, którzy ich uczą i nimi kierują, już też przez apostolską działalność współuczniów, już wreszcie najbardziej przez posługę kapłanów i świeckich, którzy im głoszą naukę zbawienia sposobem dostosowanym do ich wieku i okoliczności oraz użyczają im pomocy duchowej przez odpowiednie poczynania stosownie do warunków spraw i czasów.

Rodzicom zaś Kościół przypomina poważną, ciążącą na nich powinność wydawania wszelkich zarządzeń, a nawet domagania się, aby dzieci ich mogły korzystać z owych pomocy i aby czyniły postępy w formacji chrześcijańskiej harmonijnie z formacją świecką. Dlatego Kościół pochwala te władze i państwa, które uwzględniając pluralizm dzisiejszego społeczeństwa i szanując należną wolność religijną, pomagają rodzinom, aby wychowanie dzieci we wszystkich szkołach mogło się odbywać zgodnie z własnymi zasadami moralnymi i religijnymi tych rodzin.

DWCH 8. Obecność Kościoła w dziedzinie szkolnictwa zaznacza się w szczególny sposób przez szkołę katolicką. Nie mniej niż inne szkoły zdąża ona do celów kulturalnych i do prawdziwie ludzkiej formacji młodzieży. Właściwością zaś jej jest to, że stwarza w społeczności szkolnej atmosferę przesiąkniętą ewangelicznym duchem wolności i miłości, dopomaga młodzieży, aby w rozwijaniu własnej osobowości wzrastała zarazem wedle nowego stworzenia, którym stała się przez chrzest, a całą ludzką kulturę porządkuje ostatecznie zgodnie z orędziem zbawienia, tak aby poznanie, które wychowankowie stopniowo zdobywają odnośnie do świata, życia i człowieka, było oświetlone wiarą. W ten sposób szkoła katolicka, byleby tylko okazywała postawę otwartą wobec potrzeb bieżącej chwili, naucza swoich wychowanków skutecznego pomnażania dobra społeczności ziemskiej i przygotowuje ich do służby w rozszerzaniu Królestwa Bożego, aby stali się oni przez wzorowe i apostolskie życie jakby zbawczym zaczynem społeczności ludzkiej.

Szkoła więc katolicka, ponieważ może tak bardzo przyczyniać się do wypełniania misji ludu Bożego, a przez dialog między Kościołem i społecznością ludzką może przysłużyć się wzajemnemu ich dobru, zachowuje także w obecnych warunkach swe bardzo wielkie znaczenie. Dlatego ten Sobór święty na nowo ogłasza prawo Kościoła do wolnego zakładania szkół jakiegokolwiek rodzaju i stopnia i do kierowania nimi, co było już poruszane w wielu dokumentach Urzędu Nauczycielskiego; przypomina też, że korzystanie z takiego prawa jak najbardziej przyczynia się także do wolności sumienia i ochrony praw rodziców, a również do rozwoju samej kultury.

Nauczyciele zaś winni pamiętać, że to od nich jak najbardziej zależy, aby szkoła katolicka mogła urzeczywistniać swoje zamierzenia i przedsięwzięcia. Dlatego niechże się oni przygotowują ze szczególną troską, aby posiadali wiedzę, tak świecką, jak religijną, potwierdzoną odpowiednimi tytułami naukowymi, i aby mieli opanowaną sztukę wychowania odpowiadającą zdobyczom bieżącej doby. Związani miłością między sobą i z uczuciami oraz przepojeni duchem apostolskim, niechaj dają świadectwo tak życiem, jak i nauką jedynemu Nauczycielowi Chrystusowi. Niech współpracują przede wszystkim z rodzicami; w całym zaś procesie wychowawczym niech razem z nimi pamiętają o uwzględnieniu różnicy płci i celu właściwego każdej płci w rodzinie i społeczeństwie, wyznaczonego przez Bożą Opatrzność; niechaj pobudzają samych wychowanków do osobowego działania, a po ukończeniu okresu szkolnego niech im dalej pomagają radą, przyjaźnią, a także zakładaniem specjalnych stowarzyszeń przenikniętych duchem Kościoła. Święty Sobór ogłasza, że posługa tych nauczycieli jest prawdziwym apostolstwem, także w naszych czasach, jak najbardziej odpowiednim i koniecznym, a równocześnie prawdziwą służbą na rzecz społeczeństwa. Rodzicom zaś katolickim przypomina obowiązek posyłania swojej dziatwy kiedy i gdzie to tylko możliwe, do szkół katolickich, wspomagania ich w miarę sił i współpracowania z nimi dla dobra swoich dzieci.

DWCH 9. Trzeba, aby do takiej szkoły katolickiej upodobniły się wedle możności wszystkie szkoły zależne w jakikolwiek sposób od Kościoła, chociaż szkoła katolicka może przybrać różne formy zależnie od miejscowych warunków. Rozumie się, że Kościołowi są bardzo drogie te szkoły katolickie, do których zwłaszcza na terenach misyjnych uczęszczają także uczniowie niekatoliccy.

Zresztą przy zakładaniu i organizowaniu szkół katolickich należy liczyć się z koniecznymi potrzebami bieżącej doby. Dlatego obok poparcia należnego szkołom niższego i średniego stopnia, jako stanowiącym podstawę wychowania, trzeba też wysoko cenić te szkoły, których w szczególny sposób domagają się obecne warunki. Takimi są szkoły zwane zawodowymi i technicznymi, instytuty przeznaczone dla kształcenia dorosłych, dla rozbudowy usług społecznych oraz dla tych, którzy z powodu wrodzonego upośledzenia wymagają szczególnej opieki; a również szkoły, w których przygotowuje się nauczycieli czy to do udzielania nauki religii, czy do innych form wychowania.

Święty Sobór usilnie zachęca pasterzy Kościoła i wszystkich wiernych, aby nie szczędząc żadnych ofiar, pomagali szkołom katolickim w coraz doskonalszym wypełnianiu ich zadania, a przede wszystkim w zaspokajaniu przez nie potrzeb tych, którzy albo są ubogimi w dobra doczesne, albo są pozbawieni pomocy i życzliwości ze strony rodziny lub znajdują się z dala od łaski wiary.

DWCH 10. Również szkoły wyższe otacza Kościół gorliwą opieką, zwłaszcza uniwersytety i fakultety. Nawet w tych, które zależą od niego, dba usilnie o to, aby poszczególne dyscypliny tak rozwijały się w oparciu o własne założenia, własną metodę oraz własną swobodę badania naukowego, iżby z dnia na dzień można było osiągać głębsze ich zrozumienie i aby po najdokładniejszym rozważeniu nowych problemów i badań bieżącej doby można głębiej poznać, w jaki sposób wiara i rozum prowadzą do jednej prawdy, podążając tu śladami Doktorów Kościoła, a szczególnie św. Tomasza z Akwinu. Takim sposobem ma wytwarzać się jakby publiczna, stała i powszechna obecność myśli chrześcijańskiej w całym wysiłku skierowanym ku rozwijaniu wyższej kultury, a wychowankowie tych instytutów mają kształtować się na ludzi naprawdę odznaczających się nauką, przygotowanych do spełniania poważnych obowiązków społecznych oraz na świadków wiary w świecie.

W uniwersytetach katolickich, w których nie ma fakultetu teologicznego, powinien być instytut lub katedra świętej teologii, gdzie w stosowny sposób prowadzono by wykłady także dla studentów świeckich. Ponieważ wiedza postępuje zwłaszcza dzięki badaniom specjalistycznym o większym znaczeniu naukowym, dlatego w uniwersytetach i fakultetach katolickich należy najbardziej popierać instytuty, które w pierwszym rzędzie mają służyć postępowi badań naukowych.

Święty Sobór wielce zaleca rozwijanie uniwersytetów i fakultetów katolickich rozmieszczonych należycie w różnych częściach świata, tak jednakże, aby one błyszczały nie ilością, ale zamiłowaniem do nauki. Łatwy dostęp do nich niech ma młodzież rokująca większe nadzieje, chociaż biedna, szczególnie jednak ta, która przybywa z nowych narodów.

Ponieważ los społeczeństwa i samego Kościoła wiąże się ściśle z rozwojem młodzieży odbywającej wyższe studia, przeto pasterze Kościoła winni nie tylko usilnie dbać o życie duchowe wychowanków, którzy uczęszczają na uniwersytety katolickie, ale w trosce o formację duchową wszystkich swoich dzieci powinni starać się ? powziąwszy odpowiednie decyzje na konferencjach biskupich aby także uniwersytety niekatolickie posiadały konwikty i katolickie ośrodki uniwersyteckie, gdzie by kapłani, zakonnicy i świeccy katolicy sumiennie dobrani i przygotowani udzielali stale młodzieży akademickiej pomocy duchowej i intelektualnej. Młodzież zaś bardziej uzdolnioną tak z katolickich, jak i z innych uniwersytetów, okazującą zdatność do uczenia i badania naukowego, winno się szczególnie troskliwie kształcić i kierować do podejmowania funkcji profesorskich.

DWCH 11. Kościół bardzo wiele oczekuje od skutecznej działalności fakultetów teologicznych. Im bowiem powierza bardzo odpowiedzialne zadania przygotowania swych wychowanków nie tylko do posługi kapłańskiej, lecz nade wszystko czy to do uczenia w zakładach wyższych studiów kościelnych, czy też do samodzielnego rozwijania nauk, czy do podjęcia bardziej uciążliwych zadań apostolatu intelektualnego. Jest również zadaniem tych fakultetów zbadać dokładniej różne dziedziny nauk teologicznych, i to tak, aby można było osiągnąć coraz głębsze zrozumienie Objawienia, aby pełniej ujawniło się dziedzictwo mądrości chrześcijańskiej, przekazane przez przodków, aby rozwijał się dialog z braćmi rozłączonymi i z niechrześcijanami oraz aby można było rozwiązywać problemy powstałe skutkiem postępu nauk.

Dlatego fakultety kościelne, po odpowiedniej rewizji własnych swoich ustaw, powinny usilnie rozwijać nauki teologiczne i inne z nimi związane, a stosując także nowsze metody i środki, przysposabiać słuchaczy do głębszych badań.

DWCH 12. Ponieważ współpraca, która na płaszczyźnie diecezjalnej, narodowej i międzynarodowej staje się z każdym dniem coraz bardziej nagląca i ważna, jest również i w sprawach szkolnych jak najbardziej potrzebna, dlatego najusilniej trzeba się starać, aby między szkołami katolickimi rozwijała się odpowiednia koordynacja i aby między nimi oraz innymi szkołami wzrastało współdziałanie, którego domaga się dobro całej ludzkości.

Z większej koordynacji i współpracy, szczególnie w obrębie instytutów akademickich, dadzą się zebrać obfitsze owoce. Dlatego różne wydziały każdego uniwersytetu powinny ze sobą współpracować, o ile na to pozwala przedmiot. Niech też same uniwersytety łączą się z sobą wzajemnie we współdziałaniu, niech organizują wspólne spotkania międzynarodowe, dzieląc się badaniami naukowymi, zawiadamiając się wzajemnie o osiągnięciach, wymieniając okresowo pracowników naukowych i podejmując inne inicjatywy, które przyczyniają się do większej współpracy.

ZAKOŃCZENIE

Święty Sobór usilnie zachęca samą młodzież, aby świadoma doniosłości zadania wychowawczego była gotowa podjąć je wielkodusznie, szczególnie w tych krajach, gdzie z powodu niedostatecznej liczby nauczycieli wychowanie młodzieży jest w niebezpieczeństwie.

Tenże Sobór święty wyrażając swą wielką wdzięczność kapłanom, zakonnikom, zakonnicom i świeckim katolikom, którzy z ewangelicznym oddaniem poświęcają się zaszczytnej pracy na polu wychowania i szkolnictwa wszelkiego rodzaju i stopnia, zachęca ich, aby wspaniałomyślnie trwali w wykonywaniu podjętego zadania i aby usiłowali tak odznaczać się w przepajaniu wychowanków duchem Chrystusowym, w sztuce wychowania i zamiłowania do nauki, iżby nie tylko posuwali naprzód wewnętrzną odnowę Kościoła, ale utrzymali i wzmogli jego dobroczynną obecność w dzisiejszym świecie, szczególnie w świecie intelektualnym.

źródło: http://vaticanum.mettel.pl/vaticanum/deklaracja_wych_chrzesc.html

Jan Paweł II - Catechesi Tradendae

Jan Paweł II

ADHORTACJA APOSTOLSKA O KATECHIZACJI W NASZYCH CZASACH (CATECHESI TRADENDAE)

DO BISKUPÓW, KAPŁANÓW I WIERNYCH CAŁEGO KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO

Spis rozdziałów

Czcigodni Bracia i umiłowani Synowie Pozdrowienie i błogosławieństwo apostolskie

WPROWADZENIE

Ostatnie polecenie Chrystusa

1. Dziełu katechizacji Kościół zawsze poświęcał wiele wysiłków, jako jednemu ze swych najważniejszych zadań, gdyż Zmartwychwstały Chrystus, przed powrotem do Ojca, dał Apostołom ostatnie polecenie, aby czynili uczniów ze wszystkich narodów i nauczali je zachowywać wszystko, cokolwiek im przykazał¹x. Apostołom powierzył także obowiązek i władzę głoszenia ludziom tego, co sami o Słowie Życia usłyszeli i własnymi oczyma ujrzeli, na co patrzyli i czego własnymi rękami dotykali². Powierzył im jednocześnie zadanie i władzę autorytatywnego wyjaśniania tego, czego jako Pan ich nauczył, mianowicie swoich słów, czynów, znaków i przykazań. Dał im też Ducha Świętego, aby tę misję mogli wypełnić.

Wkrótce nazwano katechezą całość wysiłków podejmowanych w Kościele dla powoływania uczniów i dla pomagania ludziom w uwierzeniu, że Jezus Chrystus jest Synem Bożym, aby przez wiarę mieli życie w imię Jego³, aby ich wychowywać i uczyć tego życia, budując w ten sposób Ciało Chrystusa. Kościół nigdy nie przestał temu poświęcać swoich sił.

Troska Pawła VI

2. Papieże ostatnich czasów przeznaczyli katechezie szczególne miejsce w swej pasterskiej trosce. Czcigodny mój poprzednik Paweł VI poświęcił wiele wysiłków sprawie katechezy Kościoła w sposób, który może być dla innych prawdziwym wzorem. Dokonał tego wspaniale swymi czynami, przepowiadaniem Słowa Bożego, autorytatywnym wyjaśnianiem Soboru Watykańskiego II, który uważał za wielki katechizm naszych czasów, oraz całym swoim życiem. Zatwierdził 18 marca 1971 r. przygotowaną przez Kongregację dla Spraw Duchowieństwa Ogólną Instrukcję Katechetyczną, która pozostaje dokumentem podstawowym i ma służyć ożywieniu i ukierunkowaniu odnowy katechetycznej w całym Kościele. W 1975 r. ustanowił Międzynarodową Radę Katechetyczną. Obowiązek i znaczenie katechezy w życiu i posługiwaniu Kościoła określił autorytatywnie w przemówieniu do uczestników I Międzynarodowego Kongresu Katechetycznego w dniu 25 września 1971 r.⁴, a powrócił wyraźnie do tego tematu w Adhortacji Apostolskiej Evangelii Nuntiandi⁵. Jego wolą było, aby katecheza, zwłaszcza dzieci i młodzieży, stanowiła temat IV Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów⁶, które odbyło się w październiku 1977 r., a w którym miałem szczęście uczestniczyć.

Owocny Synod

3. Na zakończenie Synodu Ojcowie wręczyli Papieżowi obszerną dokumentację, obejmującą różne wypowiedzi zgłoszone na zebraniach ogólnych, wnioski grup roboczych, orędzie skierowane, za jego zgodą, do Ludu Bożego⁷, a przede wszystkim ogromny wykaz propozycji, w których wyrażali swe poglądy, dotyczące rozlicznych aspektów współczesnej katechezy.

Synod ten pracował ze szczególną gorliwością, w atmosferze dziękczynienia Bogu i jednocześnie wielkich nadziei. W odnowie katechetycznej dostrzegł bezcenny dar udzielony przez Ducha Świętego współczesnemu Kościołowi; dar, na który wspólnoty chrześcijańskie wszelkich rodzajów i stopni odpowiadają na całym świecie z podziwu godną wielkodusznością i owocnym zaangażowaniem. Dzięki temu konieczne rozstrzygnięcia mogły opierać się o przeżywaną rzeczywistość, a u ludu chrześcijańskiego mogły liczyć na wielką gotowość, zarówno współdziałania z łaską Pana, jak i posłuszeństwa wskazaniom Urzędu Apostolskiego.

Znaczenie tej Adhortacji

4. W tym samym duchu wiary i nadziei postanowiłem dziś skierować do Was, czcigodni Bracia oraz umiłowani Synowie, tę Adhortację Apostolską. Z niezwykle obszernego tematu poruszę w niej tylko kilka najważniejszych i szczególnie aktualnych aspektów dla potwierdzenia bardzo radosnych owoców Synodu. Adhortacja ta podejmuje główne treści przygotowane przez Pawła VI, który posługiwał się w znacznym stopniu dokumentami pozostawionymi przez Synod. Jan Paweł I — którego gorliwość i talent katechetyczny wzbudzały podziw u wszystkich — zebrał je i zamierzał wkrótce ogłosić, lecz niespodziewana śmierć przeszkodziła mu w spełnieniu tego zamiaru. Papież ten dał nam wszystkim wzór katechezy zakorzenionej w tym, co istotne, a równocześnie popularnej, wyrażonej prostymi słowami i gestami, poruszającej łatwo ludzkie serca. Podejmując zatem dziedzictwo obu tych Papieży, odpowiadam na życzenie Biskupów, sformułowane przez nich wyraźnie na zakończenie IV Zgromadzenia Ogólnego Synodu i przyjęte przez Papieża Pawła VI w jego końcowym przemówieniu⁸. Czynię to także z tym zamiarem, aby wypełnić najpoważniejszy obowiązek mojej posługi apostolskiej. Zarówno bowiem w moim kapłańskim, jak i biskupim posługiwaniu, katecheza była dla mnie zawsze przedmiotem najwyższej troski.

Pragnę gorąco, aby ta Adhortacja Apostolska, skierowana do całego Kościoła, wzmocniła trwałość wiary i życia chrześcijańskiego, dodała nowych sił obecnym inicjatywom, pobudzała ducha do nowych poszukiwań — z zachowaniem koniecznej czujności — i przyczyniła się w chrześcijańskich wspólnotach do wzrostu radości, że mogą przekazywać światu Tajemnicę Chrystusa.

MAMY TYLKO JEDNEGO NAUCZYCIELA JEZUSA CHRYSTUSA

Doprowadzić do łączności z Osobą Chrystusa

5. IV Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów niejednokrotnie uwydatniło, że każda autentyczna katecheza jest chrystocentryczna. Możemy przyjąć dwa znaczenia tego słowa, które ani nie przeciwstawiają się sobie, ani się nie wykluczają, lecz raczej wzajemnie się siebie domagają i uzupełniają.

Należy najpierw stwierdzić, że w samej wewnętrznej istocie katechezy znajduje się przede wszystkim ta właśnie Osoba: Jezus Chrystus z Nazaretu, „jednorodzony od Ojca, pełen łaski i prawdy”⁹, który cierpiał i umarł za nas i który teraz, ponieważ zmartwychwstał, żyje z nami na zawsze. On właśnie jest „Drogą, Prawdą i Życiem”¹⁰, a życie chrześcijańskie polega na tym, że idziemy za Chrystusem, a więc na „sequela Christi”.

Przedmiotem istotnym i pierwszorzędnym katechezy jest — aby posłużyć się wyrażeniem przyjętym przez św. Pawła i współczesnych teologów — „Tajemnica Chrystusa”. Katechizować, to znaczy w pewien sposób doprowadzić kogoś do przebadania tej Tajemnicy we wszystkich jej aspektach: „wydobyć na światło, czym jest wykonanie tajemniczego planu… zdołać wraz ze wszystkimi świętymi ogarnąć duchem, czym jest szerokość, długość, wysokość, głębokość i poznać miłość Chrystusa, przewyższającą wszelką wiedzę, aby zostać napełnionym całą Pełnią Bożą”¹¹.

Jest to więc odkrywanie w Osobie Chrystusa całego odwiecznego planu Bożego, który w Niej się wypełnił. Jest to dążenie do zrozumienia znaczenia czynów i słów Chrystusa, oraz znaków dokonanych przez Niego, ponieważ zawierają one w sobie, a zarazem ukazują, Jego Tajemnicę. W tym znaczeniu ostatecznym celem katechezy jest doprowadzić kogoś nie tylko do spotkania z Jezusem Chrystusem, ale do zjednoczenia, a nawet głębokiej z Nim zażyłości. Bo tylko On sam może prowadzić do miłości Ojca w Duchu Świętym i do uczestnictwa w życiu Trójcy Świętej.

Przekazywać naukę Chrystusa

6. Chrystocentryzm w katechezie znaczy także, że pragnie się przez katechezę przekazywać nie swoją własną naukę, albo jakiegoś innego mistrza, lecz naukę Jezusa Chrystusa, tj. prawdę, której On nam udziela, albo ściślej mówiąc, Prawdę, którą On sam jest¹². Trzeba więc stwierdzić, że w katechezie przez nauczanie przekazywany jest Chrystus, Słowo Wcielone i Syn Boży, wszystko zaś inne o tyle, o ile do Niego się odnosi; że naucza sam Chrystus, a każdy inny nauczający — jedynie w tej mierze, w jakiej jest Jego zwiastunem lub tłumaczem, i w jakiej Chrystus mówi przez jego usta. Każdy katecheta, niezależnie od zajmowanego w Kościele stanowiska, musi troszczyć się usilnie, aby poprzez swe nauczanie i swój sposób życia przekazywać naukę i życie Chrystusa. Niech nie zatrzymuje na sobie samym, na swoich osobistych poglądach i własnych postawach myślowych, ani uwagi, ani przywiązania umysłu i serca tego, kogo katechizuje, a zwłaszcza niech nie wpaja innym swych własnych opinii i zapatrywań w taki sposób, jak gdyby wyrażały one naukę Chrystusa i świadectwo Jego życia. Trzeba więc, aby do każdego katechety można było zastosować te niezgłębione słowa Jezusa: „Moja nauka nie jest moja, ale Tego, który mnie posłał”¹³. To właśnie czyni św. Paweł, gdy omawia sprawę najwyższej wagi: „Otrzymałem od Pana to, co z kolei wam przekazałem”¹⁴. Do jakże pilnego studiowania Słowa Bożego, przekazywanego przez Magisterium Kościoła, winien przykładać się katecheta; jak głęboka winna być jego zażyłość z Chrystusem i z Ojcem, jak wiele czasu powinien on poświęcać modlitwie i jak być oderwanym od siebie samego, aby mógł powiedzieć: „Moja nauka nie jest moja”.

Chrystus nauczający

7. Ta nauka nie jest zbiorem prawd abstrakcyjnych — jest ona udziałem w żywej tajemnicy Bożej. Zarówno bowiem godność Tego, który w Ewangelii naucza, jak i istota Jego nauki niezmiennie przewyższają godność i istotę nauki „nauczycieli” w Izraelu, dzięki jedynej w swoim rodzaju więzi, jaka istnieje w Nim, między tym, co mówi, co czyni i kim jest. Niejednokrotnie zaś Ewangelie mówią jasno, że Jezus „nauczał”. Jezus „czynił i nauczał”¹⁵. W tych dwóch słowach wprowadzających do Dziejów Apostolskich, św. Łukasz łączy, a zarazem rozróżnia dwa elementy, które uwydatniają się w posłannictwie Chrystusa.

Jezus nauczał, a oto świadectwo, jakie złożył o sobie: „Codziennie zasiadałem w świątyni i nauczałem”¹⁶. Ewangeliści z podziwem zwracają na to uwagę, ponieważ zdumieni widzą Go, jak naucza w każdym czasie i na każdym miejscu i to z dotąd nieznanym autorytetem: „Tłumy znowu ściągały do Niego i, jak miał zwyczaj, znowu je nauczał”¹⁷. „Zdumiewali się Jego nauką, uczył ich bowiem jak ten, który ma władzę”¹⁸. To samo spostrzegają Jego nieprzyjaciele, jakkolwiek biorą to za powód, aby Go oskarżyć i skazać: „Podburza lud, szerząc swą naukę po całej Judei, od Galilei, gdzie rozpoczął, aż dotąd”¹⁹.

Jedyny „Nauczyciel”

8. Jedynie temu, kto tak naucza, przysługuje tytuł „Nauczyciela”. Jakże często w Nowym Testamencie, a zwłaszcza w Ewangeliach, tak Go nazywano²⁰. Tak właśnie: „Nauczycielem” nazywa Go grono Dwunastu, nazywają Go tak i inni uczniowie, i rzesza słuchaczy, głosem pełnym podziwu, ufności i czułości²¹. Nawet faryzeusze i saduceusze, uczeni w prawie i ogół Żydów nie odmawiają Mu tego miana: „Nauczycielu, chcielibyśmy jakiś znak widzieć od Ciebie”²²; „Nauczycielu, co mam czynić, aby osiągnąć życie wieczne?”²³. Ale przede wszystkim sam Jezus Chrystus w okolicznościach szczególnie uroczystych i doniosłych nazywa siebie Nauczycielem: „Wy mnie nazywacie Nauczycielem i Panem i dobrze mówicie, bo nim jestem”²⁴, stwierdza także, że jest nauczycielem w znaczeniu wyjątkowym i na sposób sobie tylko właściwy: „jeden jest wasz Nauczyciel”²⁵: Chrystus. Dlatego zrozumiałe jest, że przez dwa tysiące lat ludzie wszelkich stanów, ras i narodów, we wszystkich językach ze czcią zwracali się do Niego, tak Go nazywając i na własny sposób powtarzając słowa Nikodema: „Wiemy, że od Boga przyszedłeś jako Nauczyciel”²⁶.

Na początku tych rozważań o katechezie we współczesnym świecie pragnę przypomnieć ten obraz Chrystusa nauczającego — pełen majestatu, a jednocześnie bliski, który przejmuje, a zarazem krzepi, zarysowany już przez Ewangelistów, a później, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, często przedstawiany w ikonografii²⁷.

Nauczający całym swym życiem

9. Zwracając na to uwagę, nie zapominam, że wielkość Chrystusa nauczającego oraz wewnętrzna spoistość i siła przekonująca Jego nauki płynie stąd, że Jego słowa, przypowieści i rozprawy nie dają się nigdy oddzielić od Jego życia i osoby. W takim ujęciu życie Chrystusa okaże się nieustannym nauczaniem: Jego milczenie, cuda, modlitwa, miłość do ludzi, szczególnie troska o poniżonych i biednych, całkowite przyjęcie ofiary krzyżowej dla odkupienia ludzi, samo wreszcie zmartwychwstanie — są urzeczywistnieniem Jego słowa i wypełnieniem Objawienia. Dlatego też Ukrzyżowany stał się dla chrześcijan najwspanialszym i najbardziej znanym obrazem Chrystusa — Nauczyciela.

Wszystkie te rozważania, zakorzenione w wielkich tradycjach Kościoła, potęgują w nas gorącą miłość do Chrystusa, do Nauczyciela, który objawia ludziom Boga i, podobnie, człowiekowi człowieka; do Nauczyciela, który zachowuje, uświęca i prowadzi; który mówi, żyje pobudza, porusza, naprawia, sądzi, przebacza, idzie z nami każdego dnia po drogach historii; który jako Nauczyciel przychodzi i przyjdzie w chwale.

Dlatego katecheci, o ile tylko będą z Nim zjednoczeni, znajdą na pewno światło i siłę, aby odnowić katechezę w sposób właściwy i pożądany.

DOŚWIADCZENIE TAK DAWNE, JAK KOŚCIÓŁ

Misja Apostołów

10. Obraz Chrystusa-Nauczyciela utrwalił się w sercach Dwunastu Apostołów i pierwszych uczniów, polecenie zaś: „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody”²⁸ nadało kierunek całemu ich życiu. Św. Jan daje temu świadectwo w swojej Ewangelii, gdy przytacza słowa Jezusa: „Już was nie nazywam sługami, bo sługa nie wie, co czyni Pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi, albowiem oznajmiłem wam wszystko, co usłyszałem od Ojca mojego”²⁹. To nie oni sami powzięli zamiar, żeby iść za Jezusem, ale to Jezus ich wybrał i zatrzymał przy sobie, a przed Paschą ustanowił na to, aby szli i przynosili owoc i aby owoc ich trwał³⁰. Dlatego to po Zmartwychwstaniu posyła ich wyraźnie, aby pozyskiwali sobie uczniów spośród wszystkich narodów.

Cała księga Dziejów Apostolskich świadczy, że byli oni wierni swemu powołaniu i otrzymanemu posłannictwu. Członkowie pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej „trwali w nauce Apostołów i we wspólnocie w łamaniu chleba i w modlitwie”³¹. Znajdujemy tu niewątpliwie ustalony już obraz Kościoła, który czerpiąc ze źródła nauczania Apostołów, jak rodzi się i karmi nieustannie Słowem Pańskim, podobnie święci je w Ofierze Eucharystycznej i poprzez dowody miłości daje świadectwo o nim wobec świata.

Kiedy zaś gorliwość Apostołów wzbudziła podejrzenia ich przeciwników, ci oburzali się, że Apostołowie „nauczają lud”³² i zabraniali im przemawiać i nauczać w imię Jezusa³³. Wiemy jednak, że w tej właśnie dziedzinie nauczania — Apostołowie uważali za słuszne bardziej słuchać Boga niż ludzi³⁴.

Katecheza w czasach apostolskich

11. Apostołowie od razu, bez wahania, dzielą się z innymi posługą apostolatu³⁵. Ponadto przekazują swoim następcom zadanie nauczania; powierzają je także diakonom od momentu ich ustanowienia: „Szczepan pełen łaski i mocy” nie przestaje nauczać, kierowany mądrością Ducha Świętego³⁶. Apostołowie dobierają sobie w dziele nauczania „wielu innych” uczniów³⁷; a nawet zwykli chrześcijanie rozproszeni na skutek prześladowania „przechodzili z miejsca na miejsce, głosząc słowo”³⁸. Święty Paweł jest w najwyższym stopniu heroldem tego orędzia od Antiochii aż do Rzymu, a ostatni jego obraz, zachowany w Dziejach Apostolskich — w czasie jego pobytu w Rzymie — przedstawia go, jak „głosił Królestwo Boże i nauczał o Panu Jezusie Chrystusie zupełnie swobodnie”³⁹. Poza tym liczne listy przedłużają i pogłębiają jego nauczanie. Również listy Piotra, Jana, Jakuba i Judy są świadectwami tego, jaka była katecheza w czasach apostolskich.

Ewangelie, które już wcześniej, zanim zostały napisane, stanowiły pewną całość nauki, przekazywanej ustnie chrześcijańskim wspólnotom, mają mniej lub bardziej wyraźną strukturę katechetyczną. Czyż opowiadanie św. Mateusza nie zostało nazwane Ewangelią katechety, a opowiadanie św. Marka Ewangelią katechumena?

U Ojców Kościoła

12. Kościół prowadzi nadal nauczycielską posługę Apostołów i ich pierwszych współpracowników. Stając się bowiem sam, dzień po dniu, uczniem Pana, nazywany jest słusznie „Matką i Mistrzynią”⁴⁰. Już bowiem okres poapostolski, od Klemensa Rzymskiego do Orygenesa⁴¹, wydał wybitne dzieła. Potem obserwujemy to znaczące zjawisko, a mianowicie, że biskupi i pasterze, spośród najwybitniejszych, zwłaszcza w III i IV wieku, uznają za szczególnie ważny dział swego biskupiego posługiwania obowiązek ustnego nauczania lub pisania traktatów katechetycznych. W okresie Cyryla Jerozolimskiego, Jana Chryzostoma, Ambrożego i Augustyna spod pióra wielu Ojców Kościoła wyszły dzieła, stanowiące dla nas najwybitniejsze wzory.

Niepodobna tu omówić, nawet pokrótce, jak katecheza podtrzymywała rozszerzanie się i rozwój Kościoła w różnych epokach, we wszystkich krajach, wśród najrozmaitszych wart.mków społecznych i form kulturowych. Pomimo trudności słowo Boże szło przez wieki, rozszerzało się i rozsławiało, według wyrażenia św. Pawła Apostoła⁴².

W wyniku Soborów i działalności misyjnej

13. Posługiwanie katechetyczne czerpało wciąż nowe siły z Soborów. Sobór Trydencki stanowi tu przykład godny podkreślenia. Przyznał on w swych konstytucjach i dekretach pierwsze miejsce katechezie; dał początek „Katechizmowi rzymskiemu”, nazywanemu także „Trydenckim”, który stanowi wspaniałe dzieło, będące streszczeniem chrześcijańskiej doktryny i tradycyjnej teologii na użytek kapłanów; przyczynił się do znakomitego zorganizowania w Kościele pracy katechetycznej, a duchownych pobudził do wykonywania obowiązku katechizacji. Dzięki gorliwości takich świętych teologów, jak Karol Boromeusz, Robert Bellarmin i Piotr Kanizjusz Sobór Trydencki przyczynił się do wydania katechizmów wzorcowych — w pełnym tego słowa znaczeniu — na owe czasy. Oby Sobór Watykański II mógł wzniecić w naszych czasach podobny zapał i działanie.

Misje stanowią także teren uprzywilejowany dla prowadzenia dzieła katechizacji. W ten sposób prawie od dwóch tysięcy lat Lud Boży nie przestał wychowywać sam siebie w wierze, na różne sposoby dostosowane do warunków życia ludzi wierzących i do różnych uwarunkowań życia kościelnego.

Katecheza, jak wiadomo, jest ściśle złączona i związana z całym życiem Kościoła. Od niej bowiem w największej mierze zależy nie tylko rozprzestrzenianie się Kościoła w świecie i jego wzrost liczebny, ale jeszcze bardziej jego rozwój wewnętrzny i jego zgodność z planem Bożym. Z szeregu zaś spraw potwierdzonych doświadczeniem, które tutaj z historii Kościoła zostały przypomniane, niektóre — obok wielu innych — zasługują na pełniejsze naświetlenie.

Katecheza prawem i obowiązkiem Kościoła

14. Przede wszystkim jest rzeczą oczywistą, że katecheza stanowiła zawsze dla Kościoła święty obowiązek i trwałe, niezbywalne prawo. Jest to z jednej strony niewątpliwie obowiązek zrodzony z nakazu Pana, spoczywający zwłaszcza na tych, którzy w Nowym Przymierzu przyjęli wezwanie do posługi duszpasterskiej, z drugiej strony można tu także mówić o prawie. Z teologicznego bowiem punktu widzenia każdy ochrzczony, na zasadzie samego chrztu, ma niezaprzeczalne prawo otrzymać od Kościoła naukę i wychowanie, które umożliwią mu dojście do życia prawdziwie chrześcijańskiego. Natomiast, gdy chodzi o prawa człowieka, każda osoba ludzka ma prawo poszukiwania prawdy religijnej i swobodnego jej przyjmowania, to jest w sposób „wolny od przymusu ze strony czy to poszczególnych ludzi, czy to ze strony zbiorowisk społecznych i jakiejkolwiek władzy ludzkiej, tak aby w sprawach religijnych nikogo nie przymuszano do działania wbrew jego sumieniu ani nie przeszkadzano mu w działaniu według swego sumienia”⁴³.

Dlatego to działalność katechetyczna winna mieć możność rozwijania się w sprzyjających warunkach — dotyczy to czasu, miejsca, korzystania ze środków społecznej informacji i odpowiednich pomocy — bez jakiejkolwiek dyskryminacji rodziców, osób katechizowanych lub samych katechetów. Obecnie prawo to jest niewątpliwie coraz bardziej uznawane, przynajmniej w podstawowych zasadach, jak o tym świadczą międzynarodowe deklaracje i umowy, w których — chociaż są one ograniczane — można rozpoznać zdrowy głos sumienia wielu współczesnych ludzi⁴⁴. Ale prawo to w wielu państwach jest łamane i to tak dalece, że zarówno nauczanie katechetyczne, jak i udział w katechizacji staje się przestępstwem, podlegającym sankcjom karnym. W łączności z Ojcami Synodu podnoszę z mocą głos przeciw wszelkiej niesprawiedliwej dyskryminacji w dziedzinie katechezy, a jednocześnie na nowo usilnie domagam się od wszystkich, od których to zależy, aby ustały całkowicie wszelkie szykany, które tłumią ludzką wolność, a szczególnie wolność religijną.

Najważniejsze zadanie

15. Drugi punkt dotyczy miejsca katechezy w duszpasterskich zamierzeniach i planach Kościoła. Im bardziej Kościół czy to lokalny czy powszechny okazuje, że daje pierwszeństwo katechezie — w stosunku do innych dzieł i inicjatyw, nawet tych, których owoce byłyby bardziej widoczne — tym więcej odkrywa w katechezie umocnienie swego życia wewnętrznego, jako wspólnoty wierzących oraz swego działania na zewnątrz jako wspólnoty misyjnej. Kościół przy końcu XX wieku, wzywany jest przez Boga i przez same dziejowe wydarzenia, które są również wezwaniami Bożymi, aby odnowił nadzieję, pokładaną w działalności katechetycznej jako w szczególnie ważnym zadaniu całego swego posługiwania. Kościół jest przynaglany, aby zachował dla katechezy największe swe bogactwa, a mianowicie ludzi i siły, nie szczędząc żadnych starań, trudów i środków materialnych, aby lepiej ją organizować i kształcić tych, którzy będą jej odpowiednio służyć. Nie jest to ludzkie wyrachowanie, ale postawa wiary. Taka zaś postawa wiary odnosi się zawsze do wierności samego Boga, który nigdy nie odmawia odpowiedzi.

Odpowiedzialność wspólna i zróżnicowana

16. Trzeci punkt: Katecheza była i będzie zawsze dziełem, do którego cały Kościół winien czuć się zobowiązany i którego powinien pragnąć. Poszczególni jednak członkowie Kościoła mają zróżnicowane obowiązki, wypływające z powołania każdego z nich. Pasterze, na mocy swego urzędu, mają — na różnych poziomach — najwyższą władzę prowadzenia, kierowania i właściwego koordynowania katechezy. Jeśli zaś chodzi o Biskupa Rzymu ma on pełną świadomość, że przypada mu szczególnie poważna odpowiedzialność w tej dziedzinie. Wypełnianie tego obowiązku przyczynia mu wiele trosk i kłopotów, ale jest też źródłem radości i nadziei. Kapłani, zakonnicy i zakonnice mają w katechizacji żyzne pole do swojej pracy apostolskiej. Szczególne zadanie wypełniają rodzice, stosownie do swego stanu, nauczyciele, różni pracownicy Kościoła, katecheci i ludzie odpowiedzialni za środki społecznej informacji, wszyscy — każdy w swoim zakresie — mają bardzo określone zadania w kształtowaniu świadomości wierzących, co jest sprawą tak ważną dla życia Kościoła, nie mówiąc o jej wpływie na życie społeczeństwa. Jednym z najcenniejszych owoców Zgromadzenia Ogólnego Synodu, poświęconego w całości katechezie, będzie wzbudzenie w całym Kościele i we wszystkich jego częściach, żywej i aktywnej świadomości tego zróżnicowanego lecz wspólnego obowiązku.

Odnowa stała i rozważna

17. Katecheza potrzebuje stałej odnowy przez pewne pogłębienie samego jej pojęcia i jej podstaw pedagogicznych, przez poszukiwanie stosownego dla niej języka, przez wykorzystanie nowych środków do skutecznego przekazu własnego orędzia. Nie zawsze ta odnowa ma jednakową wartość. Dlatego Ojcowie Synodalni, zgodnie z prawdą, dostrzegli niedociągnięcia, a nawet „braki”⁴⁵ w tym wszystkim, czego dotychczas dokonano, obok niezaprzeczalnego postępu osiągniętego dzięki ożywionej działalności katechetycznej i wielu obiecującym inicjatywom. Te niedociągnięcia stają się szczególnie poważne, gdy zagrażają nienaruszalności przekazywanej nauki. Stąd słusznie podkreśliło „Orędzie do Ludu Bożego”, że w katechezie „z jednej strony powtarzanie, które staje się rutyną, a przeciwstawia się każdej zmianie, z drugiej zaś nierozważna improwizacja, która lekko traktuje wszystkie problemy — są równie niebezpieczne tak jedno, jak drugie”⁴⁶. Zastarzałe przyzwyczajenia i rutyna rodzą drętwotę, zobojętnienie i wszelkiego rodzaju przeszkody. Nierozważna improwizacja powoduje zamęt u katechizowanych, u dzieci i ich rodziców, staje się przyczyną wszelkiego rodzaju błędów, rozprężenia i w końcu całkowitego zniszczenia jedności. Stąd ważne jest, aby Kościół dziś — tak jak to czynił w innych epokach swojej historii — wykazał mądrość, odwagę i wierność ewangeliczną w poszukiwaniu i wprowadzaniu nowych dróg i nowych zasad w nauczaniu katechetycznym.

III

KATECHEZA W DZIAŁALNOŚCI PASTORALNEJ I MISYJNEJ KOŚCIOŁA

Katecheza etapem ewangelizacji

18. Katechezy nie można oczywiście oddzielać od całej duszpasterskiej i misyjnej działalności Kościoła. Ma ona jednak własną specyfikę, nad którą często zastanawiało się IV Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów w swych pracach przygotowawczych i w czasie trwania obrad. Zagadnienie to porusza także opinię publiczną w Kościele i poza nim.

Nie ma tu potrzeby podawania ścisłej i wyraźnej definicji katechezy, wystarczająco już przedstawionej w Ogólnej Instrukcji Katechetycznej⁴⁷. Specjalistom należy zostawić troskę o dalsze zgłębianie i uściślanie jej pojęcia.

Wobec napotykanej codziennie wielkiej różnorodności i zmienności sytuacji, warto tu po prostu przypomnieć niektóre podstawowe punkty nauki — mają one zresztą trwałe znaczenie w dokumentach Kościoła — umożliwiające prawidłowe rozumienie katechezy, bez którego istniałoby niebezpieczeństwo, że się nie pojmie całej jej istoty i doniosłości.

Ogólnie mówiąc, katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej, przekazywane na ogół w sposób systematyczny i całościowy, dla wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego. To nauczanie obejmuje wiele elementów pasterskiej misji Kościoła, które mają z katechezą coś wspólnego, albo ją przygotowują, albo z niej wypływają, chociaż ona nie jest z nimi całkowicie związana. Są to: pierwsze głoszenie Ewangelii, czyli misyjne przepowiadanie przez kerygmat dla wzbudzenia wiary; działalność apologetyczna, czyli poszukiwanie argumentów skłaniających do uwierzenia; praktyka życia chrześcijańskiego; sprawowanie sakramentów; pełne uczestnictwo we wspólnocie kościelnej i wreszcie świadectwo życia apostolskiego i misyjnego.

Przypomnijmy najpierw, że między katechezą a ewangelizacją nie ma ani rozdziału, ani przeciwstawności, ani też całkowitej tożsamości, ale jakąś wewnętrzną więzią łączą się one ze sobą i wzajemnie uzupełniają.

Adhortacja apostolska Evangelii Nuntiandi z 8 grudnia 1975 r. o ewangelizacji w świecie współczesnym słusznie podkreśla, że ewangelizacja — której celem jest przybliżenie Dobrej Nowiny całej ludzkości, aby nią żyła — stanowi bogatą, złożoną i dynamiczną rzeczywistość utworzoną z elementów lub, jeśli kto woli, z istotnych i zróżnicowanych momentów, które należy koniecznie objąć myślą jako jedną całość⁴⁸. Katecheza jest, oczywiście, jednym z tych elementów całego przebiegu ewangelizacji.

Katecheza i pierwsze głoszenie Ewangelii

19. Specyficzną cechą katechezy, różniącej się od pierwszego głoszenia Ewangelii, która prowadzi do nawrócenia, jest dążenie do podwójnego celu: doprowadzić do dojrzałości wiarę już zrodzoną w duszy i ukształtować prawdziwego ucznia Chrystusa przez pogłębione i bardziej uporządkowane poznanie Osoby i nauki Chrystusa naszego Pana⁴⁹.

W praktyce katechetycznej jednak taka droga nauczania, choć najlepsza, musi liczyć się z faktem, że często pierwsza ewangelizacja nie miała miejsca. Pewna liczba dzieci, ochrzczonych w okresie niemowlęctwa, przystępuje do katechizacji parafialnej bez żadnego wprowadzenia w wiarę, nie kierowana jeszcze żadnym wyraźnym i osobistym związkiem z Jezusem Chrystusem, obdarzona jedynie zdolnością do wierzenia, daną im przez chrzest i obecność Ducha Świętego; uprzedzenia środowiska rodzinnego, niezbyt chrześcijańskiego, lub wychowanie w duchu tzw. pozytywizmu, szybko prowadzą do powstania licznych oporów. Dołączyć także trzeba tu dzieci nie ochrzczone, których rodzice godzą się dopiero późno na wychowanie religijne. Stąd zdarza się, że z powodów wyżej podanych ich katechumenat w dużej mierze odbywa się w czasie normalnej katechizacji. Również liczni młodzi i dorastający, chociaż zostali ochrzczeni, uczęszczali systematycznie na katechizację i przyjęli sakramenty, wahają się jeszcze długo czy oddać całe życie Jezusowi Chrystusowi, o ile w ogóle pod pozorem wolności nie starają się uniknąć wychowania religijnego. Na koniec i dorośli bynajmniej nie są zabezpieczeni przed pokusą zwątpienia lub odrzucenia wiary, zwłaszcza wskutek oddziaływania środowiska niewierzącego. Oznacza to, że katecheza często winna troszczyć się nie tylko o umocnienie wiary i jej nauczanie, ale z pomocą łaski także o jej stałe rozbudzanie. Niech otwiera serca, nawraca i w ten sposób sprawia, aby ci, którzy dotąd stoją u progu wiary, całkowicie przylgnęli do Jezusa Chrystusa. Troska ta w pewnej mierze określa i ukierunkowuje zakres, język i metodę katechezy.

Specyficzny cel katechezy

20. Specyficznym jednak celem katechezy, do którego winna ona zmierzać, jest rozwinięcie z pomocą Bożą wiary dotąd początkowej, doprowadzenie jej do pełni i codzienne zasilanie życia chrześcijańskiego wiernych każdego wieku. Chodzi oczywiście o to, aby czy to na płaszczyźnie poznania, czy w praktyce wzrastało ziarno wiary, dane przez Ducha Świętego wraz z pierwszym przekazem Ewangelii i w sposób skuteczny udzielone przez chrzest.

Katecheza dąży więc do tego, aby pogłębiać rozumienie Tajemnicy Chrystusa w świetle Słowa, aż cały człowiek będzie nasycony Jego światłem. Przemieniony przez działanie łaski w nowe stworzenie, chrześcijanin zaczyna naśladować Chrystusa i z dnia na dzień uczy się w Kościele coraz lepiej myśleć jak On, oceniać jak On, postępować zgodnie z Jego przykazaniami i ufać, tak jak On nas do tego wzywa.

Dokładniej mówiąc, w całym procesie ewangelizacji katecheza ma być etapem wprowadzania i dojrzewania, to znaczy czasem, w którym chrześcijanin, przyjąwszy przez wiarę Jezusa Chrystusa, jako jedynego Pana, i przylgnąwszy do Niego całkowicie przez szczere nawrócenie serca, stara się lepiej poznać tego Jezusa, któremu się powierzył, poznać mianowicie Jego „tajemnicę”, Królestwo Boże, które On zapowiada, wymagania i obietnice, zawarte w Jego ewangelicznym Orędziu, drogi, które wyznaczył dla wszystkich tych, którzy zechcą pójść za Nim.

Jeżeli więc być chrześcijaninem znaczy to samo, co przyświadczyć Chrystusowi, to powinniśmy pamiętać, że to przyświadczenie dokonuje się w dwojaki sposób: przez zawierzenie Słowu Bożemu i oparcie się na Nim, ale także i przez troskę o wciąż lepsze zrozumienie najgłębszego znaczenia tego Słowa.

Konieczność katechezy systematycznej

21. W swym przemówieniu na zamknięcie IV Zgromadzenia Ogólnego Synodu Papież Paweł VI wyraził podziękowanie Ojcom Synodu w tych słowach: „Wielką radość sprawiło nam to, że wszyscy podkreślili najwyższą konieczność dobrze zorganizowanej i uporządkownej katechezy, ponieważ takie przemyślane zgłębianie samej tajemnicy chrześcijańskiej wyróżnia zasadniczo katechezę spośród wszystkich innych form głoszenia Słowa Bożego”⁵⁰.

Ponieważ zaś w praktyce spotykamy różne trudności, należy tu rozwinąć kilka spośród wielu charakterystycznych cech tego nauczania:

— trzeba, aby nauczanie było uporządkowane według pewnych zasad, czyli przekazywane w sposób systematyczny, aby nie było improwizowane, ale udzielane według ustalonego planu, dzięki któremu osiągnie swój jasno określony cel;

— nauczanie powinno dotyczyć tego, co podstawowe i najważniejsze, nie poruszając żadnych kwestii spornych i nie stając się teologicznym poszukiwaniem albo naukowym wykładem;

— nauczanie musi być wystarczająco pełne, to znaczy takie, aby nie poprzestawało na pierwszej zapowiedzi tajemnicy chrześcijańskiej, którą przekazuje kerygma;

— ma to być pełne wprowadzenie w chrześcijaństwo, dotyczące wszystkich elementów życia chrześcijańskiego.

Nie pomniejszając znaczenia różnych okazji życia osobistego, społecznego lub kościelnego, które trzeba umieć wykorzystać dla celów katechezy — będzie o nich mowa w rozdziale VI — kładę jednak nacisk na konieczność całościowego i systematycznego nauczania chrześcijańskiego, zwłaszcza że słyszy się z różnych stron głosy pomniejszające jego znaczenie.

Katecheza a życie

22. Daremne jest przeciwstawianie właściwego sposobu życia właściwej nauce. Religia chrześcijańska zawiera jedno i drugie, i łączy najściślejszym węzłem, albowiem zdecydowane i przemyślane przekonania prowadzą do odważnego i właściwego działania. Wysiłek zaś zmierzający do wychowania wiernych, by w czasach obecnych żyli jako uczniowie Chrystusa, domaga się pogłębionego poznania Tajemnicy Chrystusa i bardzo to poznanie ułatwia.

Również daremne jest domaganie się zarzucenia starannego i systematycznego studiowania Orędzia Chrystusowego na rzecz metody, przyznającej prymat doświadczeniom życiowym. „Nikt nie może dojść do pełnej prawdy przez samo jakieś proste doświadczenie, to znaczy bez odpowiedniego wyjaśnienia Orędzia Chrystusa, który jest «Drogą, Prawdą i Życiem» (J 14, 6)”⁵¹

Niech się nikt nie odważy przeciwstawiać katechezy wychodzącej od życia, katechezie tradycyjnej, która jest doktrynalna i ma swoje określone drogi i strukturę⁵². Prawdziwa katecheza jest zawsze uporządkowanym i systematycznym wprowadzeniem w Objawienie, które sam Bóg dał o sobie w Jezusie Chrystusie, zachowane w głębokiej pamięci Kościoła i w Piśmie świętym i stale przekazywane przez żywą i czynną tradycję z pokolenia na pokolenie. Objawienie to nie jest jednak ani oderwane od życia, ani mu jak gdyby sztucznie przeciwstawiane. Dotyczy ono przecież ostatecznego sensu i znaczenia ludzkiego istnienia, które oświeca całkowicie, aby w świetle Ewangelii stanowić jego natchnienie lub osąd.

Z tego też powodu możemy do prowadzących katechezę zastosować te znamienne słowa, które wypowiedział Sobór Watykański II, szczególnie o katechezie kapłanów: niech będą wychowawcami człowieka i życia ludzkiego w wierze⁵³.

Katecheza i sakramenty

23. Katecheza z natury swej jest związana z całym sprawowaniem liturgii i sakramentów, gdyż właśnie w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii, Jezus Chrystus działa najpełniej w celu przemiany człowieka.

W Kościele pierwotnym katechumenat utożsamiał się z przygotowaniem tak do sakramentu chrztu, jak i do Eucharystii. Ale i dzisiaj, chociaż Kościół odszedł w tej sprawie od dawnego zwyczaju, w krajach od dawna chrześcijańskich, katechumenat nie został jednak nigdy całkowicie zniesiony, przeciwnie, przeżywa swą odnowę⁵⁴. W młodych Kościołach misyjnych katechumenat jest często praktykowany. W każdym wypadku katecheza zachowuje nadal swój związek z sakramentami. Z jednej strony szczególną racją katechezy jest to, że przygotowuje ona do przyjęcia sakramentów, a każda katecheza prowadzi z konieczności do sakramentów wiary. Z drugiej strony nie może istnieć autentyczna praktyka sakramentalna, która by nie miała jakiegoś charakteru katechetycznego. Innymi słowy, życie sakramentalne ubożeje i bardzo szybko zostaje sprowadzone do zewnętrznego rytualizmu, jeśli nie jest oparte na pogłębionej znajomości znaczenia sakramentów, a sama katecheza, jeśli nie jest ożywiana życiem sakramentalnym, przybiera formę czystego intelektualizowania.

Katecheza i wspólnota kościelna

24. Katecheza pozostaje wreszcie w ścisłym związku z odpowiedzialną działalnością Kościoła i chrześcijan w świecie. Kto przez wiarę złączył się z Jezusem Chrystusem i stara się umocnić tę wiarę przez katechezę, ten powinien żyć we wspólnocie z tymi, którzy idą tą samą drogą. Grozi bowiem niebezpieczeństwo, że katecheza stanie się bezowocna, jeśli wspólnota wierzących i żyjących w chrześcijaństwie nie przyjmie katechumena — na pewnym etapie nauczania katechetycznego — do swego grona. Wspólnota więc kościelna, jakiegokolwiek stopnia, ma podwójne zadanie do spełnienia w dziedzinie katechezy: zadbać o nauczanie swych członków i przyjąć ich, zapewniając im takie warunki, by mogli żyć jak najpełniej tym, czego się nauczyli.

Katecheza wzbudza także zapał misyjny. Jeśli jest dobrze prowadzona, to rychło chrześcijanie zapragną, aby dawać świadectwo swej wierze, przekazywać ją dzieciom, ukazywać innym i służyć wspólnocie ludzkiej w każdy możliwy sposób.

Konieczność katechezy w szerszym znaczeniu dla dojrzałości i umocnienia wiary

25. Tak więc kerygmat ewangeliczny, który pierwszą swą zapowiedzią, pełną zapału i żaru, tak kiedyś wstrząsnął człowiekiem i poruszył go, że oddał się on przez wiarę Jezusowi Chrystusowi, stopniowo dzięki katechezie, coraz głębiej jest pojmowany, poszerzany o wnioski, które z niego wypływają, wyjaśniany wykładem wymagającym także rozumowania i w ten sposób doprowadza do praktyki życia chrześcijańskiego w Kościele i w świecie. Nie jest to mniej ewangeliczne niż sam kerygmat, niezależnie od twierdzenia tych, którzy uważają, że w ten sposób katecheza z konieczności staje się przeracjonalizowana, wysusza, a w końcu gasi to, co w samym kerygmacie jest żywe, spontaniczne i płomienne. Bowiem to te prawdy, które w katechezie są pogłębiane, poruszyły kiedyś serce człowieka, gdy je po raz pierwszy usłyszał. Nie bledną one ani nie stają się bardziej płytkie przez lepsze ich poznawanie w katechezie, lecz przeciwnie, bardziej pobudzają i mają większe znaczenie dla życia.

W ujęciu tu przedstawionym katecheza zachowuje swój charakter duszpasterski, w jakim rozważał ją Synod. To jej szersze znaczenie nie sprzeciwia się pojęciu katechezy w ściślejszym znaczeniu, które niegdyś ogólnie utrzymywało się w wykładach dydaktycznych, mianowicie prostemu nauczaniu formuł wyrażających wiarę. Pierwsze ujęcie katechezy zawiera i przewyższa drugie.

Krótko mówiąc: katecheza jest niezbędna zarówno, ażeby doprowadzić do dojrzałości wiary chrześcijan, jak i po to, by oni dawali świadectwo w świecie. Chce bowiem w nas chrześcijanach sprawić to, żebyśmy doszli „wszyscy razem do jedności wiary i pełnego poznania Syna Bożego, do człowieka doskonałego, do miary wielkości według Pełni Chrystusa”⁵⁵.

Niezbędna też jest do obrony wobec każdego, kto domaga się uzasadnienia tej nadziei, która w nas jest⁵⁶.

CAŁA DOBRA NOWINA CZERPANA U ŹRÓDŁA

Treść Orędzia

26. Ponieważ katecheza jest częścią lub aspektem ewangelizacji, jej treść nie może być inna aniżeli ta, która jest właściwa całej i integralnej ewangelizacji: to samo orędzie — Dobra Nowina zbawienia — raz, a nawet sto razy usłyszane i przyjęte całym sercem, jest w katechezie bezustannie odkrywane przez rozważanie i systematyczne badanie, przez coraz bardziej wiążącą, odnowioną świadomość jego wpływu na osobiste życie każdego, jak i przez włączenie w organiczną i harmonijną całość, jaką stanowi życie chrześcijańskie w społeczeństwie i w świecie.

Źródło

27. Katecheza będzie zawsze czerpać swoją treść z żywego źródła Słowa Bożego, przekazanego przez Tradycję i Pismo święte, gdyż „Święta Tradycja i Pismo święte stanowią jeden święty depozyt Słowa Bożego powierzony Kościołowi” — jak to przypomniał Sobór Watykański II, pragnąc, by „posługa słowa, czyli kaznodziejstwo, katecheza i wszelkie nauczanie chrześcijańskie… słowem Pisma świętego żywiły się również korzystnie i święcie się przez nie rozwijały”⁵⁷.

Mówić o Tradycji i o Piśmie świętym jako o źródle katechezy, to podkreślać, że powinna ona być przepełniona i przeniknięta myślą, duchem i podstawami biblijnymi i ewangelicznymi przez stały kontakt z samymi tekstami, ale także przypominać, że katecheza będzie o tyle bogatsza i skuteczniejsza o ile odczytywać będzie słowa według myśli i ducha Kościoła; powinna się inspirować myślą i życiem dwóch tysięcy lat Kościoła.

Nauka, liturgia i życie Kościoła wypływają z tego źródła i do niego się odwołują pod przewodnictwem Pasterzy, a zwłaszcza Magisterium, powierzonego im przez Pana.

„Credo” — najznakomitszy wyraz doktryny

28. Najdoskonalszy wyraz żywej spuścizny, nad którą opieka została im powierzona, znajduje się w „Credo”, lub ściślej mówiąc, w Symbolach Wiary, które w czasach wielkich sporów ujęły w znakomitych streszczeniach wiarę Kościoła. Przez całe wieki doniosłym momentem katechezy było „traditio symboli” (czyli streszczenia wiary), po którym następowało przekazanie modlitwy Pańskiej. Ten pełen wyrazu ryt został prawnie przywrócony za naszych dni w katechezie katechumenów⁵⁸.

Czy nie należałoby tej praktyki, dostosowanej do naszych czasów, jeszcze poszerzyć dla podkreślenia tak ważnego etapu, kiedy nowy uczeń Jezusa Chrystusa przyjmuje z pełną świadomością i odwagą prawdy wiary, w które wnikać będzie z całą powagą?

Poprzednik mój, Paweł VI, zebrał w „Credo Ludu Bożego”, ogłoszonym z okazji tysiąc dziewięćsetnej rocznicy męczeństwa Apostołów Piotra i Pawła, zasadnicze elementy wiary katolickiej, zwłaszcza te, które przedstawiały większą trudność, czy też stwarzały większe niebezpieczeństwo, że będą źle zrozumiane⁵⁹. Z pewnością tu wskazana jest właściwa treść dla katechezy.

Elementy, których nie wolno pominąć

29. Ten sam Papież przypomina w trzecim rozdziale swojej Adhortacji Apostolskiej Evangelii Nuntiandi „istotną treść, żywą substancję” ewangeliizacji⁶⁰. Stąd również w katechezie należy pamiętać zarówno o poszczególnych tych elementach, jak i o żywej całości, którą one tworzą⁶¹.

Wystarczy, że przypomnę tutaj niektóre z nich⁶². Wszyscy rozumiemy, jak ważną jest rzeczą przedstawienie dziecku, dorastającej młodzieży i każdemu, kto postępuje w wierze, tego „co o Bogu można poznać”⁶³, aby w pewien sposób można było im powiedzieć: „ja wam głoszę to, co czcicie, nie znając”⁶⁴, przedstawić im w niewielu słowach czym jest tajemnica Słowa Bożego⁶⁵, które stało się Człowiekiem i które dokonało zbawienia człowieka przez swoją Paschę, to znaczy przez swoją śmierć i zmartwychwstanie, ale także przez swoje nauczanie, znaki, których dokonał, jak również przez sakramenty Jego stałej obecności wśrod nas. Ojcowie Synodu byli prawdziwie natchnieni, gdy domagali się, aby strzeżono się ograniczania Chrystusa do Jego człowieczeństwa, a Jego posłannictwa do wymiarów czysto ziemskich, żądając natomiast, by uznawano w Nim Syna Bożego, Pośrednika — przez którego mamy wolny przystęp do Ojca w Duchu Świętym⁶⁶.

Ważne jest, aby w świetle wiary ukazać oczom umysłu i serca ten Sakrament Jego obecności, którym jest Tajemnica Kościoła, zgromadzenia ludzi grzesznych, ale równocześnie uświęconych i tworzących rodzinę Bożą, zebraną przez Pana pod przewodnictwem tych, których „Duch Święty ustanowił biskupami, aby kierowali Kościołem Bożym”⁶⁷.

Należy również wyjaśnić, że historia ludzkości, naznaczona łaską i grzechem, wielkością i nędzą, dopełniana jest przez Boga w Jego Synu Jezusie Chrystusie, dając już teraz „wyobrażenie nowego świata”⁶⁸.

Bez żadnych niedomówień należy naświetlić wymagania przyjmowane z zaparciem się siebie, lecz i z radością, które wynikają z tego, co Apostoł Paweł nazywa „nowym życiem”⁶⁹, „nowym stworzeniem”⁷⁰, istnieniem lub życiem w Chrystusie⁷¹, „życiem wiecznym w Jezusie Chrystusie”⁷², a co nie jest niczym innym, jak życiem w świecie, ale oczywiście życiem według błogosławieństw, życiem, które ma być przedłużone i przemienione w niebie.

Stąd tak ważne są w katechezie wymagania moralne dotyczące każdego i zgodne z Ewangelią, jak również postawy chrześcijańskie wobec życia i wobec świata: zarówno te heroiczne, jak i zwyczajne, które nazywamy cnotami chrześcijańskimi, albo ewangelicznymi. Stąd wynika troska i staranie, jakie katecheza włoży w to, żeby wychowując w wierze nie zapominać, a przeciwnie jasno przedstawiać takie sprawy, jak działalność człowieka w celu integralnego wyzwolenia⁷³, poszukiwanie społeczeństwa bardziej solidarnego i braterskiego, jak walka o sprawiedliwość i budowanie pokoju.

Z drugiej strony należy pamiętać, że ten wymiar katechezy nie jest czymś zupełnie nowym. Już bowiem w czasach patrystycznych św. Ambroży i św. Jan Chryzostom, wymieniając tylko tych dwóch, kładli nacisk na skutki społeczne, wynikające z wymagań Ewangelii, a w nowszych czasach katechizm św. Piusa X uciskanie ubogich i pozbawianie pracownika słusznej zapłaty zalicza wyraźnie do grzechów wołających o pomstę do Boga⁷⁴. Troska o sprawy społeczne stała się ustawicznym tematem w nauczaniu katechetycznym papieży i biskupów, zwłaszcza po ogłoszeniu Encykliki Rerum Novarum; również wielu Ojców Synodu ponawiało słuszną prośbę, aby bogate dziedzictwo zagadnień społecznych, zawarte w Dokumentach Kościoła, znalazło właściwe i odpowiednie miejsce w powszechnym nauczaniu wiernych.

Integralność treści

30. Jeśli chodzi o treść katechezy, trzy zasadnicze punkty zasługują w naszych czasach na szczególną uwagę.

Pierwszy dotyczy samej integralności nauki. Aby „danina jego wiary”⁷⁵ była doskonała, każdy z uczniów Jezusa ma prawo otrzymać „słowo wiary”⁷⁶, pełne i całkowite w swej ostrości i sile; nie może ono być okaleczone, zafałszowane, lub zubożone. Kto w jakimkolwiek punkcie narusza integralność orędzia, ten tym samym niebezpiecznie wyjaławia samą katechezę i zagraża jej owocom, których mają prawo po niej oczekiwać sam Chrystus i wspólnota kościelna. Z pewnością nie przypadkiem ostatnie polecenie Jezusa w Ewangelii św. Mateusza wyraża pewnego rodzaju całkowitość: „Dana mi jest wszelka władza… czyńcie uczniów ze wszystkich narodów, uczcie je zachowywać wszystko… Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata”. To jest ponadto powodem, dla którego żadnemu człowiekowi wnikającemu w „najwyższą wartość poznania Jezusa Chrystusa”⁷⁷ spotkanego w wierze, noszącemu w sobie pragnienie, choćby nieświadome, ażeby więcej i lepiej poznać Chrystusa w przepowiadaniu i nauczaniu „zgodnie z prawdą, jaka jest w Jezusie”⁷⁸, pod żadnym pretekstem nie można odmówić jakiejkolwiek części tego poznania. Czym byłaby katecheza, która by nie udzieliła należnego miejsca takim tematom jak: stworzenie człowieka i jego grzech, Boży plan odkupienia oraz jego długie i miłości pełne przygotowanie i urzeczywistnienie, wcielenie Syna Bożego, Maryja Niepokalana, Matka Boga zawsze Dziewica, wzięta z duszą i ciałem do chwały niebieskiej i Jej rola w tajemnicy zbawienia, tajemnica zła, która działa w naszym życiu⁷⁹ i moc Boga, który nas zeń wyzwala, konieczność pokuty i ascezy, obrzędy sakramentalne i liturgiczne, prawda obecności w Eucharystii, uczestniczenie w życiu Bożym na ziemi i po śmierci itd.? Żadnemu katechecie nie wolno własną powagą dzielić dziedzictwa wiary na to, co on uważa za ważne i nieważne, aby potem jednego nauczać, a drugie przemilczać.

Pomoce metod pedagogicznych

31. Druga uwaga: może być tak, że dzisiejsze warunki katechezy, względy metodologiczne lub pedagogiczne podpowiedzą, aby przekazywanie bogatej treści katechezy było przeprowadzane raczej w taki, a nie inny sposób. Troska o integralność nauczania nie przekreśla zresztą potrzeby bezstronności ani umiejętności właściwego rozkładania i hierarchizowania materiału, dzięki którym każdy przyzna nauczanym prawdom, przekazywanym zasadom i wskazywanym drogom życia chrześcijańskiego taką wagę i znaczenie, jakie im się należą. Może się także zdarzyć, że odmienny sposób mówienia okaże się lepszy dla przekazania treści katechezy różnym ludziom, czy różnym grupom ludzi. Wybór treści dopuszczalny jest o tyle, o ile nie jest podyktowany mniej lub bardziej subiektywnymi uprzedzeniami i opiniami nacechowanymi jakąś ideologią, lecz kieruje się pokornym staraniem, by lepiej dotrzeć do nauki, która powinna zostać nienaruszona. Zastosowana metoda i język muszą być narzędziami, przy pomocy których będzie przekazywana całość, a nie tylko część „słów życia wiecznego”⁸⁰, czy „dróg życia”⁸¹.

Ekumeniczny wymiar katechezy

32. Natchniony z pewnością przez Ducha Jezusowego wielki ruch, który od pewnego czasu przynagla Kościół katolicki do starania się, wraz z innymi Kościołami lub chrześcijańskimi wyznaniami, o przywrócenie doskonałej jedności, upragnionej przez Pana, skłania mnie, by mówić o ekumenicznym charakterze katechezy. Ruch ten zaczerpnął całą swą siłę z Soboru Watykańskiego II⁸², a po Soborze rozszerzył się i znalazł konkretny wyraz w wielu faktach i poczynaniach, znanych już wszystkim.

Katecheza nie może być pozbawiona wymiaru ekumenicznego, gdyż wszyscy wierni, zależnie od swych możliwości i swego stanowiska w Kościele, są powołani do osobistego uczestniczenia w tym ruchu dążącym do jedności⁸³.

Katecheza będzie miała wymiar ekumeniczny, jeśli nie przestając nigdy nauczać, że pełnia prawd objawionych i środków zbawienia, ustanowionych przez Chrystusa, znajduje się w Kościele katolickim⁸⁴, będzie to jednak czyniła ze szczerym szacunkiem w słowach i czynach w stosunku do wspólnot kościelnych, które jeszcze nie żyją w doskonałej jedności z tymże Kościołem.

W tym kontekście jest rzeczą niezmiennie ważną, aby lojalnie i poprawnie zostały przestawione inne Kościoły i wspólnoty kościelne, za pomocą których Duch Chrystusa nie wzbrania się przynosić zbawienia. „Ponadto wśród elementów czy dóbr, dzięki którym, razem wziętym, sam Kościół buduje się i ożywia, niektóre, i to liczne i znamienite, mogą istnieć poza widocznym obrębem Kościoła katolickiego”⁸⁵. Takie ukazanie obrazu Kościołów pomoże katolikom zarówno w pogłębieniu ich wiary, jak i w lepszym poznaniu i poszanowaniu braci chrześcijan, ułatwiając w ten sposób wspólne poszukiwanie drogi ku pełnej jedności w nieskażonej Prawdzie. Wzajemne poznanie się pomoże także niekatolikom, aby lepiej zrozumieli i docenili Kościół katolicki i podstawę, dla której jest on przekonany, że jest „powszechnym środkiem zbawienia”.

Katecheza będzie ukierunkowana ekumenicznie, jeśli wzbudzi i będzie podtrzymywać pragnienie jedności, a bardziej jeszcze, jeśli da początek poważnym wysiłkom, a wśród nich dążeniu, by w pokorze i żarliwości ducha oczyścić się i przetrzeć drogi — nie dla łatwej ugodowości powstałej z przemilczeń i ustępstw doktrynalnych — lecz dla jedności doskonałej, która przyjdzie, kiedy i w jakikolwiek sposób Pan zechce, aby przyszła.

Katecheza wreszcie jest ekumeniczna, jeśli stara się przygotować dzieci i młodzież oraz dorosłych katolików do życia w kontakcie z niekatolikami, z zachowaniem przy tym swojej tożsamości katolickiej, a równocześnie z szacunkiem okazywanym wierze innych.

Formy współpracy ekumenicznej

33. W sytuacjach pluralizmu wyznaniowego Biskupi mogą uznać za dogodne, a nawet konieczne, w dziedzinie katechezy złączyć wysiłki katolików i innych chrześcijan, co pozwoliłoby uzupełnić zwykłe nauczanie, jakiego jednak koniecznie winno się udzielić katolikom. Takie doświadczenia znajdują swoją podstawę teologiczną we wspólnych elementach wszystkim chrześcijanom⁸⁶. Wspólnota wiary między katolikami i innymi chrześcijanami nie jest jednak ani pełna ani doskonała; w pewnych wypadkach istnieją nawet głębokie różnice. Z samej swej natury ekumeniczna współpraca jest więc ograniczona, nie może nigdy oznaczać sprowadzania do wspólnego minimum. Katecheza polega poza tym nie tylko na przekazywaniu nauki, lecz na wprowadzaniu w całość życia chrześcijańskiego, z pełnym udziałem w sakramentach Kościoła. Dlatego tam, gdzie jest już realizowana współpraca ekumeniczna w dziedzinie katechezy, należy czuwać, aby zapewnić katolikom w Kościele odpowiednią formację w zakresie nauki i życia chrześcijańskiego.

Niektórzy Biskupi w czasie Synodu wskazywali na przypadki, ich zdaniem coraz częstsze, kiedy to w szkołach niektórych krajów władze cywilne lub też inne okoliczności narzucają nauczanie religii chrześcijańskiej, które, gdy chodzi o podręczniki, godziny zajęć itp. jest wspólne dla katolików i niekatolików. Nie trzeba chyba podkreślać, że nie jest to prawdziwa katecheza. Jednak nawet i takie nauczanie ma swoje znaczenie ekumeniczne, jeśli przekazuje wiernie naukę katolicką. Tam, gdzie okoliczności zmuszają do takiego nauczania, należy w inny sposób i ze znacznie większą jeszcze sumiennością zapewnić prawdziwie katolicką katechezę.

Problem wspólnych podręczników dla różnych religii

34. Idąc po tej samej linii, dodać tu trzeba jeszcze jedną uwagę, choć dotyczy ona innej płaszczyzny. Zdarza się, że szkoły udostępniają uczniom książki, w których są przedstawiane różne religie, także i katolicka, dla podnoszenia kultury w dziedzinie historii, etyki czy literatury. Obiektywne przedstawienie faktów historycznych, jak również różnych religii i wyznań chrześcijańskich, może i tu przynieść lepsze wzajemne poznanie się. W takim przypadku należy czuwać i nie szczędzić żadnego trudu, aby przedstawienie tych faktów było naprawdę obiektywne i wolne od wpływów różnych systemów ideologicznych lub politycznych, a także od uprzedzeń rzekomo naukowych, które mogłyby zniekształcać sens faktów. Podręczniki te nie mogą być, oczywiście, uważane za dzieła katechetyczne, brak im do tego świadectwa wierzących, wykładających wiarę innym wierzącym. Brak im także zrozumienia tajemnic chrześcijańskich i właściwego charakteru religii katolickiej, płynącego z głębi wiary.

WSZYSCY POTRZEBUJĄ KATECHIZACJI

Dzieci i młodzież dzisiaj

35. Temat wyznaczony przez mojego Poprzednika, Pawła VI, na IV Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów, brzmiał: „Katecheza w naszych czasach, zwłaszcza katecheza dzieci i młodzieży”. Wzrastająca liczba młodych jest bez wątpienia dla większej części dzisiejszego świata faktem budzącym największe nadzieje, a równocześnie największy niepokój. W niektórych krajach, zwłaszcza tzw. Trzeciego Świata, więcej niż połowa ludności jest w wieku poniżej 18 lub poniżej 30 lat. Oznacza to wiele milionów dzieci i młodzieży przygotowujących się już do życia dorosłego. Ale to tylko liczby. Niedawne wydarzenia, tak jak i kronika codziennych wypadków, mówią nam, że ta niezliczona gromada młodych, nawet jeśli tu i tam nękana niepewnością i strachem, oszukiwana schronieniem w obojętności i w narkotykach, a nawet kuszona nihilizmem i uciekaniem się do gwałtu, stanowi jednak w swej większości poważną armię ludzi, którzy wśród wielu niebezpieczeństw chcą budować kulturę przyszłości.

Otóż pytamy w naszej trosce duszpasterskiej: w jaki sposób tej gromadzie dzieci, młodzieży można ukazać Jezusa Chrystusa, Boga, który stał się Człowiekiem — ponadto jak Go objawić, nie przez egzaltację, zrodzoną z pierwszego przelotnego spotkania, lecz tak, aby jego Osoba i orędzie, Boży plan zbawienia, objawiony przez Niego, były rozpoznawane co dzień głębiej i jaśniej? Także jak przekazać wezwanie, które On kieruje do każdego, i wreszcie samo Królestwo, które chce ustanowić na tym świecie spośród „małej trzódki”⁸⁷ wierzących w Niego, a które dojdzie do pełni dopiero w wieczności? Jak sprawić, aby sens i siła, podstawowe wymagania i prawo miłości oraz nadzieja tego Królestwa były poznane?

Trzeba więc zwrócić tu uwagę na pewne szczególne właściwości, jakie przybiera katecheza dla różnych etapów życia.

Dzieci najmłodsze

36. Okresem godnym uwagi jest właśnie ten, gdy małe dziecko otrzymuje od rodziców i środowiska rodzinnego pierwsze elementy katechezy, które są, być może, niczym innym, jak tylko ukazaniem, w prostych słowach dobrego i troskliwego Ojca w niebie, ku któremu dziecko uczy się wznosić swoje serce. Króciutkie modlitwy, które dziecko ledwie wymawia, dają początek dialogowi pełnemu miłości z Bogiem ukrytym, którego słowa nauczy się później słuchać. Nigdy nie jest dość przypominania rodzicom o tym wczesnym wprowadzeniu katechetycznym, albowiem w rodzinie chrześcijańskiej ma się dokonać włączenie wszystkich władz dziecka w żywy kontakt z Bogiem. Jest to dzieło o znaczeniu zasadniczym, wymagające wielkiej miłości i głębokiego szacunku dla dziecka, które ma prawo do tego, by mu prosto i prawdziwie przedstawiono wiarę chrześcijańską.

Dzieci starsze

37. Wkrótce potem, w szkole, w kościele, w parafii, albo też pod kierunkiem wychowawców w jakiejś katolickiej uczelni, czy w szkole państwow gdy dziecko styka się z szerszym kręgiem społecznym, przychodzi czas katechezę wprowadzającą w życie Kościoła w sposób uporządkowany i gulamy, bezpośrednio przygotowującą do przyjęcia sakramentów. Mowa tu o katechezie dydaktycznej, zwróconej jednak ku świadczeniu o wier, o katechezie wprowadzającej, lecz całościowej, gdyż powinna ujawnić, ch w elementamej formie, wszystkie zasadnicze tajemnice wiary i ich wpływ na życie moralne i religijne dziecka. Katecheza ta pogłębia zrozumienie sakramentów, ale równocześnie z sakramentów, które się przeżywa, czerl moc życiową, która jej nie pozwala być tylko doktryną i daje dziecku radc z tego, że jest ono świadkiem Chrystusa w swoim środowisku.

Dorastający

38. Następnie przychodzi czas dojrzewania, pierwsza młodość z tym wszystkim, co wiek ten przynosi wielkiego, ale i niebezpiecznego. Jest okres, w którym każdy odkrywa samego siebie i swój własny świat wewnętrzny, w którym snuje wielkie plany. Budzi się wtedy uczucie miłości i naturalny popęd seksualny, rozpala się pragnienie nawiązywania kontaktów społecznych i szczególnie głęboka radość, związana z obiecującym odkrywaniem życia. Często jest to także wiek głęboko nurtujących pytań niepokojących poszukiwań prowadzących do frustracji. Wiek pewnego rodzaju nieufności wobec innych, niebezpiecznego zamknięcia się w sobie, pierwszych nieraz klęsk i goryczy. Katecheza musi brać pod uwagę te tak często ulegające zmianom warunki tego trudnego okresu życia. Katecheza może nawet mieć znaczenie decydujące, jeżeli potrafi doprowadzić młodego człowieka do krytycznego zastanawiania się nad własnym życiem i do dialogu, jeśli nie będzie unikać jego wielkich problemów dotyczących dawania siebie, zaufania, samej miłości i udziału w niej przez życie seksualne. Ukazanie Jezusa Chrystusa jako Przyjaciela, Przewodnika i Wzoru, który budzi podziw, a jednocześnie może być naśladowany; naświetlenie Jego orędzia, które przynosi odpowiedź na owe zasadnicze pytania; wyjaśnienie planu miłości Chrystusa — Zbawiciela, będącego znaczącym wyrazem jedynej prawdziwej miłości i mającego moc zjednoczenia ludzi, może stanowić podstawę do prawdziwego wychowania w wierze. Zwłaszcza tajemnice męki i śmierci Jezusa, którym św. Paweł przypisuje zasługę chwalebnego zmartwychwstania, mogą bardzo przemawiać do świadomości i do serca młodych i rzucić światło na pierwsze bolesne doświadczenia własne i świata, który odkrywają.

Młodzi

39. Z wiekiem młodzieńczym przychodzi godzina pierwszych wielkich decyzji. Wspierany duchowo, być może przez członków swojej rodziny i przez przyjaciół, a mimo to pozostawiony sobie samemu i swojemu sumieniu, musi młody człowiek coraz częściej i rozważniej — z obowiązku sumienia — kierować swoim losem. Dobro i zło, łaska i grzech, życie i śmierć będą coraz silniej walczyć między sobą w nim samym, jako kategorie moralne — co jest oczywiste — lecz także i przede wszystkim jako fundamentalne wybory, które z całą jasnością, świadomy własnej odpowiedzialności, musi przyjąć lub odrzucić. Oczywiste jest, że katecheza, która odrzuca egoizm w imię wielkoduszności, która podaje bez fałszywych uproszczeń i bez złudnego schematyzmu chrześcijański sens pracy, wspólnego dobra oraz sprawiedliwości i miłości; katecheza, która uczy pokoju między narodami, podnoszenia godności ludzkiej i wyzwolenia — tak jak te problemy przedstawione są w ostatnich dokumentach Kościoła⁸⁸, taka katecheza szczęśliwie dopełnia w umysłach młodzieży wypróbowaną katechezę, odnoszącą się do rzeczywistości czysto religijnych, której nigdy n należy zaniedbywać. Katecheza nabywa wówczas dużego znaczenia, ponieważ Ewangelia może być wtedy tak przedstawiona, zrozumiana i przyjęta, że nada sens życiu i wzbudzi podstawy — skądinąd niezrozumiałe — a mianowicie: wyrzeczenie, wstrzemięźliwość, łagodność, sprawiedliwość, zaangażowanie, pojednanie, poczucie Absolutu i tego co niewidzialne itp., czyli takie przymioty, które pozwolą rozpoznać tego młodego człowieka — wśród jego kolegów — który jest uczniem Jezusa Chrystusa.

Katecheza przygotowuje także do ważnych obowiązków chrześcijańskich wieku dojrzałego. Jeśli chodzi na przykład o powołanie do stanu kapłańskiego lub zakonnego, to jest rzeczą pewną, że wiele wśród tych powołań zrodziło się w czasie dobrze prowadzonej katechezy w okres dzieciństwa i wczesnej młodości.

Katecheza staje się w ten sposób od wczesnych lat dzieciństwa po próg dojrzałości pewnego rodzaju stałą szkołą i towarzyszy głównym etapom życia, jak latarnia oświecająca drogę małego dziecka, młodzieńca i dorastającego człowieka.

Katecheza skierowana do młodych

40. Zaprawdę ogarnęła mnie radość, gdy dostrzegłem podczas IV Zgromadzenia Ogólnego Synodu i w latach następnych, że Kościół jak długi i szeroki ogarnięty został troską: jak katechizować dzieci i młodzież? Dałby Bóg, by tak rozbudzona troska pozostawała długo w świadomości Kościoła. W szczególny sposób Synod przyniósł wielką korzyść całemu Kościołów starając się z jak największą dokładnością ukazać złożone oblicze dzisiejsz młodzieży gdy ukazał, że młodzież ta używa swoistego języka, na który z cierpliwością i mądrością trzeba umieć przetłumaczyć Orędzie Chrystusowe nie wypaczając go; gdy wbrew pozorom dowiódł, że młodzi maj; chociaż w sposób ukryty i niejasny, więcej niż podatną wolę i otwarty umysł, a nawet raczej prawdziwe pragnienie poznania, kim jest „Jezus, którego zwą Chrystusem”⁸⁹; gdy wreszcie wyjawił, że praca katechetyczna, jeś chce się ją pełnić dokładnie i poważnie, jest dziś trudniejsza i bardziej męcząca niż kiedykolwiek, a to z powodu przeszkód i trudności wszelkiego rodzaju, na które napotyka; jednakże przynosi ona równocześnie więcej pociechy, zważywszy na głębię odpowiedzi dawanych przez dzieci i młodzież. Jest to skarb, na który Kościół może i powinien liczyć w nadchodzących latach.

Niektórzy młodzi odbiorcy katechezy ze względu na ich szczególną sytuację życiową wymagają specjalnej troski.

Upośledzeni

41. Myślę tu najpierw o wszystkich upośledzonych fizycznie lub umysłowo. Mają oni prawo tak samo, jak ich rówieśnicy, poznać „tajemnicę wiary”. Większe trudności, na jakie napotykają, zwiększają jeszcze zasługę ich własnych wysiłków, jak i wysiłków ich wychowawców. Z wielką radością zauważyłem, że stowarzyszenia katolickie, poświęcające się pracy nad upośledzoną młodzieżą, przedstawiły na Synodzie owoce swoich doświadczeń na tym polu i wyniosły z Synodu głębokie pragnienie, by jeszcze lepiej stawić czoła temu problemowi.

Gorąco pragnę zachęcić i umocnić te stowarzyszenia w ich wysiłkach.

Młodzi w środowisku niereligijnym

42. Myśl moja zwraca się do coraz liczniejszej rzeszy dzieci i młodych, urodzonych i wychowywanych w rodzinach niechrześcijańskich, bo co najmniej niepraktykujących, którzy pragną mimo wszystko poznać wiarę chrześcijańską. I dla nich także powinna być zorganizowana odpowiednia katecheza, by mogli wzrastać w wierze i żyć nią coraz pełniej, chociaż pozbawieni pomocy, a może nawet napotykając sprzeciw we własnym środowisku.

Dorośli

43. Przechodząc w myśli szeregi tych, których należy objąć katechizacją, nie mogę pominąć jednej z największych trosk Ojców Synodu, troski dotkliwej i naglącej, zrodzonej z powszechnego doświadczenia. Chodzi zaś o problem wielkiej wagi, jakim jest katecheza dorosłych. Jest to najznakomitsza forma katechezy, ponieważ zwraca się ona do osób wykonujących największe zadania i w ogóle zdolnych do życia według Orędzia Chrześcijańskiego i to z jego pełni⁹⁰. Wspólnota chrześcijańska nie może prowadzić katechezy stałej z pominięciem bezpośredniego i wypróbowanego udziału dorosłych, zarówno tych, którzy w niej uczestniczą, jak i tych, którzy ja organizują. Świat, w którym młodzi mają żyć i świadczyć o wierze, która katecheza stara się zbadać i utwierdzić, po większej części znajduje się we władaniu dorosłych, dlatego ich wiara winna być również stale oświecana wzmacniana i odnawiana, aby przeniknęła całą działalność doczesną, za którą są odpowiedzialni. Aby zaś katecheza mogła być tak skuteczna powinna być ciągła; będzie bowiem rzeczywiście daremna, jeśli zatrzyma się na samym progu wieku dojrzałego; choć bowiem, oczywiście w inne formie, niemniej niezbędna okazuje się dla dorosłych.

Katechumenat ponowny

44. Spośród dorosłych potrzebujących katechezy nasza duszpasterska i misyjna troska kierowana jest do tych, którzy urodzeni i wychowani w krajach jeszcze nieschrystianizowanych, nie mogli potem nigdy zgłębi nauki chrześcijańskiej, z którą okoliczności życia pozwoliły im się kiedy zetknąć. Obejmuje także tych, którzy w dzieciństwie otrzymali katechez stosowną do ich wieku, lecz potem oddalili się od wszelkich praktyk rel gijnych i w wieku dojrzałym posiadają wiadomości religijne na poziomi dzieci; zwraca się również do tych, którzy chociaż w swoim czasie byli ot jęci katechezą, to jednak była ona niewłaściwie prowadzona lub źle przyjęt; do tych wreszcie, którzy urodzeni w kraju chrześcijańskim, a nawet żyjąc w środowisku — socjologiczne rzecz biorąc — chrześcijańskim, nigdy przecie nie zostali wykształceni we własnej wierze i stąd, jako dorośli, pozostają katechumenami w dosłownym znaczeniu tego słowa.

Różnorodne i uzupełniające się formy katechezy

45. Dorośli, w każdym wieku, nie wyłączając osób w wieku podeszłym które zasługują na szczególną troskę z racji ich doświadczenia i nurtujących ich problemów, są odbiorcami katechezy na równi z dziećmi, dorastającymi i młodzieżą. Należałoby ponadto wspomnieć o wychodźcach, o tych, których postęp współczesny doprowadził do nędzy i opuszczenia, o tych, którzy zamieszkują dzielnice wielkich miast, pozbawione kościołów, odpowiednich miejsc i budynków.

Myśląc o tych wszystkich pragnę wyrazić życzenie, ażeby mnożyły się dzieła powstałe dla ich formacji chrześcijańskiej wraz z odpowiednimi pomocami (takimi jak: urządzenia audiowizualne, pisma, spotkania i wykłady), aby dzięki nim dorośli mogli częściej uzupełniać przerwaną lub niewystarczającą katechezę albo też odpowiednio dopełnić na wyższym poziomie nauczania to, czego się nauczyli w dzieciństwie, czy nawet tak wykształcić się w tej dziedzinie, by mogli pewniej pomagać innym.

Chodzi także o to, by katecheza dzieci, młodzieży, dorosłych, katecheza ciągła nie były jak gdyby terenami oddzielonymi od siebie czy pozbawionymi wzajemnej łączności. Jeszcze ważniejsze jest, by nie doszło między nimi do całkowitego rozłamu, lecz wręcz przeciwnie, trzeba aby się one między sobą uzupełniały. Dorośli bowiem mają wiele do dania młodzieży i dzieciom w dziedzinie katechezy, ale mogą też wiele od nich otrzymać dla wzrostu własnego życia chrześcijańskiego.

Na końcu ośmielam się powiedzieć: w Kościele Jezusa Chrystusa nikt nie może uważać się za zwolnionego od obowiązku uczestnictwa w katechezie. Myślę tu także o młodych alumnach seminariów, młodych członkach rodzin zakonnych, jak również o wszystkich, którzy są powołani do służby duszpasterskiej i katechetycznej; tym lepiej wypełnią swoje zadania, im pokorniej będą trwać w szkole Kościoła, wielkiego Katechety, a zarazem wielkiego Katechizowanego.

NIEKTÓRE SPOSOBY I ŚRODKI W KATECHEZIE

Środki społecznej informacji

46. Od czasów gdy Apostołowie nauczali ustnie, a w Kościołach odczytywano listy, aż do czasów dzisiejszych wyposażonych we wszelkiego rodzaju pomoce, katecheza pobudzana przez Pasterzy i przy współudziale wspólnot zawsze szukała dróg i środków najbardziej odpowiednich dla wypełnienia swej misji. Wysiłek ten powinien być oczywiście podtrzymywany.

Nasuwają się tu spontanicznie wielkie możliwości, jakich dostarczają zarówno środki społecznej informacji, jak również pomoce służące do przekazu grupowego: telewizja, prasa, radio, płyty, taśmy magnetofonowe oraz wszystkie urządzenia audiowizualne. Wysiłki dokonane już szczęśliwie w tej dziedzinie uprawniają do najlepszej nadziei. Doświadczenie wskazuje np. na wielkie efekty nauczania radiowego czy telewizyjnego, byleby łączyły się ze sobą wielka troska o wartości estetyczne i ścisła wierność dla Magisterium. Kościół ma obecnie wiele okazji do zajmowania się tym zagadnieniem — zwłaszcza w czasie dni poświęconych środkom społecznej informacji — tak, że nie ma potrzeby dłużej się tutaj nim zajmować, chociaż ma ono wielkie znaczenie.

Dowartościowanie inicjatyw duszpasterskich

47. Przychodzą mi również na myśl szczególne i doniosłe okoliczności, w których dokonuje się katecheza, a mianowicie zbiorowe pielgrzymki diecezjalne, regionalne lub narodowe, które dają bardzo wiele korzyści duchowej, jeśli tylko jakiś jeden i ten sam poważny temat zostanie wybrany cio rozważania, zwłaszcza życie Chrystusa Pana, Najświętszej Maryi Panny i świętych. Myślę również o tradycyjnych misjach, często zbyt pospiesznie zaniechanych, które są niezastąpione dla okresowej odnowy życia chrześcijańskiego; wypada więc je przywrócić i odnowić; także kręgi biblijne, które winny wykraczać poza samą egzegezę, aby umożliwiać czerpanie życia ze Słowa Bożego, oraz zebrania podstawowych wspólnot kościelnych, jeżeli odpowiadają kryteriom wyłożonym w Adhortacji Apostolskiej Evangelii nuntiandi⁹¹. Wymienię tu jeszcze grupy młodzieżowe, które pod różnymi nazwami i w różnych formach organizacyjnych — ale z tym samym zawsze celem, którym jest poznanie Jezusa Chrystusa i życie Ewangelią — mnożą się w niektórych regionach i rozkwitają jak kwiaty w porze wiosennej, co jest tak bardzo pocieszające dla Kościoła. Wspominam stowarzyszenie Akcji Katolickiej, grupy charytatywne, grupy wspólnej modlitwy, grupy kontemplacji chrześcijańskiej i tym podobne. Grupy te stanowią dla Kościoła jutra wielką nadzieję. Ale w imię Jezusa zaklinam młodych, którzy je tworzą, ich moderatorów i kapłanów, poświęcających im najlepszą część swojej posługi: nie dopuśćcie żadną miarą, aby w tych grupach — tak bogatych w wartości młodzieńczej przyjaźni i solidarności, radości i entuzjazmu, refleksji nad sprawami i wydarzeniami z życia — zabrakło poważnego studium nauki chrześcijańskiej. W przeciwnym wypadku groziłoby niebezpieczeństwo — co, jakże bolesne, zbyt często już się zdarzało — że grupy te oszukują i swoich członków, i sam Kościół. Działanie poświęcone katechezie, w takich lub innych okolicznościach, tym pomyślniej będzie się rozwijać i tym obfitsze wyda owoce, im bardziej będzie respektować ich właściwy charakter.

Dlatego, jeżeli tę pracę włączy się roztropnie w rzeczywistość, zrealizuje się zasady zróżnicowania i uzupełniania, czyli tak zwanej komplementarności zdarzeń i spotkań. Stąd też owo bogate pojęcie katechezy będzie rozwijane i kształtowane w potrójny sposób: przez słowo, wspomnienie i świadectwo, to jest przez naukę, obrzędy liturgiczne i spełnianie obowiązków życiowych. O tym mówi właśnie Orędzie Synodalne do Ludu Bożego⁹².

Homilia

48. Ta uwaga dotyczy szczególnie katechezy, która dokonuje się podczas sprawowania Liturgii, zwłaszcza w czasie zgromadzeń eucharystycznych. Wtedy to właśnie homilia, uwzględniając szczególny charakter i tok liturgii, podejmuje drogę wiary, którą katecheza wskazała i doprowadza ją do właściwego kresu. Homilia zachęca również uczniów Pana, by codziennie podejmowali swoją pielgrzymkę duchową w prawdzie, uwielbieniu i w dziękczynieniu. W takim rozumieniu, można twierdzić, że wychowanie katechetyczne ma swój początek i wypełnienie w Eucharystii, w ciągu całego roku liturgicznego. Przepowiadanie oparte na tekstach biblijnych sprawia we właściwy sobie sposób, że wierni głębiej i pełniej poznają wszystkie tajemnice wiary i zasady życia chrześcijańskiego. Homilia wymaga największej pilności; trzeba także dbać, by nie była ona za długa, ani też zbyt krótka, aby była zawsze starannie przygotowana, bogata w myśli, dostosowana do słuchających i zastrzeżona duchownym wyświęconym. Powinna być głoszona podczas każdej Eucharystii w niedziele i święta obowiązkowe, a także przy udzielaniu chrztu, w obrzędach pokuty, małżeństwa i pogrzebu. Jest to jedno z dobrodziejstw odnowy liturgicznej.

Podręczniki katechetyczne

49. Wśród tych wszystkich dróg i pomocy — cała przecież działalność Kościoła ma w jakiś sposób charakter katechetyczny — dzieła katechetyczne nie tylko nie straciły swego pierwszoplanowego znaczenia, ale przeciwnie, nabierają jakiejś nowej mocy. Jednym z ważniejszych sposobów odnowy katechetycznej jest dziś nowe opracowanie podręczników katechetycznych i zwiększenie ich liczby w całym prawie Kościele. Szczęśliwie ukazały się już liczne tego rodzaju dzieła, stanowiące prawdziwy skarbiec dla dobra nauczania katechetycznego. Lecz jednocześnie trzeba jasno i z pokorą wyznać, że obfitość i rozkwit tych dzieł przyniosły ze sobą publikacje wątpliwe i książki szkodliwe tak dla młodych, jak i dla życia samego Kościoła. Bardzo często z niespokojnej chęci znalezienia odpowiedniejszego języka lub dostosowania się do najnowszych metod pedagogicznych niektóre dzieła katechetyczne sieją tu i tam zamęt wśród młodzieży, a nawet i dorosłych, czy to przez pomijanie świadome lub nieświadome istotnych elementów wiary Kościoła, czy to przez przypisywanie nadmiernej wagi niektórym tematom kosztem innych, czy zwłaszcza przez odejście od nauk Magisterium Kościoła z powodu bardzo, jak się zwykło mówić, horyzontalnej, globalnej wizji rzeczywistości.

Nie wystarczy więc mnożyć książki katechetyczne; aby zaś odpowiadały one swemu celowi, powinny koniecznie spełniać wiele warunków:

— niech będą związane z konkretnym życiem tych ludzi, dla których są przeznaczone, i których wewnętrzne troski, pytania, walki i nadzieje mają być bezpośrednio uwzględnione;

— niech się troszczą o przekazywanie całego Orędzia Chrystusa i Jego Kościoła, nie pomijając i nie zniekształcając niczego, lecz wykładając wszystko z zastosowaniem pewnych metod i formuł podkreślających rzeczy istotne;

— niech rzeczywiście poruszają swoich czytelników, aby w nich rodziło się pełniejsze poznanie tajemnic Chrystusowych, z którego płynie prawdziwe nawrócenie, a potem życie bardziej zgodne z wolą Bożą.

Katechizmy

50. Wszyscy ci, którzy biorą na siebie trudne zadanie przygotowania tych pomocy katechetycznych, a zwłaszcza tekstu katechizmu, nie mogą działać, jeśli nie mają aprobaty upoważnionych do udzielania jej Pasterzy i jeśli nie kierują się jak najściślej ogólną Instrukcją Katechetyczną, do której należy się odwoływać jako do trwałej normy⁹³.

Kieruję — w tym przedmiocie — usilne wezwanie do Konferencji Biskupich całego świata, aby cierpliwie, ale także stanowczo, współdziałały ze Stolicą Apostolską w podejmowaniu doniosłego dzieła opracowania dobrych katechizmów, ujmujących wiernie istotną treść Objawienia, dostosowanych metodycznie do potrzeb naszych czasów, tak opracowanych, by mogły wychować w silnej wierze chrześcijańskiej pokolenia nowych czasów.

To krótkie wyliczenie środków i dróg współczesnej katechezy nie wyczerpuje bogactwa propozycji przygotowanych przez Ojców Synodu. Pokrzepiająca jest myśl, że obecnie w różnych częściach świata równocześnie wkłada się wielki trud w odnowę katechezy, aby była właściwiej usystematyzowana i pewniejsza w tych różnych aspektach przekazywanej nauki. Bez wątpienia Kościół znajduje, z pomocą łaski Bożej, doświadczone osoby i stosowne środki, aby zaradzić wielorakim trudnościom w nawiązaniu łączności z ludźmi naszych czasów.

VII

JAK KATECHIZOWAĆ?

Różne metody katechizacji

51. Ażeby katecheza osiągnęła swój właściwy cel, to jest wychowanie w wierze, niezbędne jest wprowadzenie różnych metod, stosownych do wieku i rodzaju umysłowego katechizowanych, dojrzałości eklezjalnej i duchowej oraz indywidualnych uwarunkowań. Ujmując rzecz na szerszej płaszczyźnie, różnorodności tej domaga się wszystko, co ma związek ze środowiskiem społeczno-kulturalnym, w którym Kościół katechizuje.

Ta różnorodność stosowanych metod jest oznaką życia i pewnym bogactwem. Odczuwali to również Ojcowie IV Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów, którzy równocześnie zwracali uwagę na te niezbędne warunki, w jakich ta różnorodność byłaby pożyteczna i nie przyniosłaby szkody tej jedności, w jakiej trzeba przekazywać jedną wiarę.

W służbie Objawienia i nawrócenia

52. Pierwszą ogólną sprawą, którą należy rozpatrzyć, jest to, żeby nikt postępując zuchwale i ulegając pokusom nie mieszał niesłusznie nauczania katechetycznego z ukrytymi czy jawnymi poglądami ideologicznymi, zwłaszcza natury społeczno-politycznej, albo też ze swymi osobistymi nastawieniami politycznymi. Kiedy bowiem takie poglądy tak wpłyną na Orędzie, które ma być przekazane jako pierwszorzędne, że je zaciemnią i uczynią czymś drugorzędnym, a nawet podporządkowanym ich własnym celom, wtedy katecheza zostanie wynaturzona aż do swych podstaw. Synod słusznie zwracał uwagę na to, że katecheza, położona jakby na wyższym miejscu, jest z konieczności oddzielona od rozbieżnych poglądów, właściwych dla jakiejś jednej strony, aby mianowicie uniknąć „dychotomii”, nawet gdy chodzi o interpretacje teologiczne, wyjaśniające zbliżone do siebie kwestie:. Katecheza bowiem powinna być zgodna z Objawieniem takim, jakim je przekazuje Powszechne Magisterium Kościoła w sposób uroczysty lub zwykły. Objawienie to ukazuje Boga, stwórcę i odkupiciela, którego Syn, przychodząc do ludzi i przyjmując ich ciało, wchodzi nie tylko w sprawy, i dzieje każdego człowieka, lecz także w historii wszystkich ludzi, stając się ich ośrodkiem. Objawienie to ma na względzie radykalną przemianę ludzi i świata, tego wszystkiego co z istnieniem człowieka jest związane — przemianę, która dokonuje się pod wpływem Ewangelii Jezusa Chrystusa. Katecheza w takim ujęciu wychodzi daleko poza wszelkie tzw. moralizatorstwo, związane zbyt mocno z zachowaniem zewnętrznych przepisów, chociaż zawiera prawdziwą naukę moralności. Zwłaszcza zaś przekracza wszelki doczesny mesjanizm społeczny lub polityczny; kieruje się bowiem tym, co jest najgłębsze w człowieku.

Katecheza a kultura

53. Zajmę się obecnie drugą sprawą: jak powiedziałem do członków Komisji Biblijnej, francuskie słowo „acculturation” lub „inculturation” jest wprawdzie słowem nowym, wyraża jednak znakomicie jeden z elementów wielkiej Tajemnicy Wcielenia⁹⁴. Chcę stwierdzić, że katecheza, jak i ewangelizacja w ogóle, ma za zadanie wszczepienie siły Ewangelii w samą istotę jej kultury i ich zasadnicze elementy; dostrzegać to, co je jaśniej wyraża; szanować ich wartości i bogactwa. W ten sposób będzie mogła doprowadzić ludzi o różnych formach kultury do poznania ukrytej tajemnicy⁹⁵ i dopomóc im w wydobywaniu z ich własnej żywej tradycji oryginalnych znaczeń chrześcijańskiego życia, sprawowania liturgii i sposobu myślenia. Należy jednak pamiętać o dwóch sprawach:

o tym mianowicie, że Orędzie Ewangelii nie może być tak zwyczajnie odłączone od kultury, w której się od początku zakorzeniło (to jest od całego świata Biblii, a konkretnie od środowiska kulturowego, w którym żył Jezus z Nazaretu); ani też bez poważnych strat nie może być oddzielone od tych form kultury, w których było przekazywane w ciągu wieków; nie jest ono bezpośrednim owocem żadnej kultury, lecz przekazywane jest zawsze za pomocą dialogu apostolskiego, który z konieczności włącza się w jakiś sposób w dialog kulturowy;
z drugiej strony należy stwierdzić, że moc Ewangelii wszędzie jest taka, iż przekształca i odradza. Nie należy się dziwić, że przenikając jakąś kulturę przekształca w niej wiele elementów. Nie byłoby katechezy, gdyby Ewangelia zmieniała się w zetknięciu z kulturą. Jeśli się to zaniedba przez zapomnienie, spowoduje się „zniweczenie Chrystusowego Krzyża”⁹⁶, jak to bardzo znamiennymi słowami określa św. Paweł.

Co innego jeśli się mądrze i rozważnie wykorzystuje religijne czy inne elementy dziedzictwa kultury jakiejś grupy czy stanu ludzi, by tym ludziom dopomóc do lepszego zrozumienia całej tajemnicy chrześcijańskiej. Prawdziwi bowiem katecheci wiedzą dobrze, że katecheza wchodzi w różne formy kultury ludzkiej i w różne rodzaje ludzkich środowisk: wystarczy pomyśleć o ludziach tak do siebie niepodobnych, o dorastających i młodych naszych czasów, o tak bardzo różnorodnych okolicznościach, w jakich dzisiaj ludzie żyją. Nie dopuszczają ci katecheci bynajmniej, by katecheza została osłabiona przez to, że się jej Orędzie porzuci lub zaniedba, lub tak przekształci nawet pod względem językowym, że to zagraża depozytowi wiary⁹⁷, albo przez to, że się robi zbytnie ustępstwa w sprawach wiary i obyczajów. Są oni bowiem przekonani, że prawdziwa katecheza wzbogaca te kultury, bo im pomaga przezwyciężyć to, co w nich jest niedoskonałe lub nawet nieludzkie, a temu co w nich rzeczywiście dobre użycza pełni Chrystusowej⁹⁸.

Włączenie w katechezę ludowych form pobożności

54. Inne zagadnienie metodologiczne dotyczy sposobu, w jaki katecheza powinna wykorzystać pozytywne strony pobożności ludowej. Mam tu na myśli pewne formy pobożności, które w wielu stronach lud wierny zachowuje ze wzruszającą żarliwością i czystą intencją, chociaż wiara leżąca u ich podłoża wymaga oczyszczenia, czy nawet ponownego sprostowania pod wielu względami. Przypominają się tu niektóre łatwe do zrozumienia modlitwy, tak chętnie powtarzane przez wielu prostych ludzi, czy pewne formy pobożności, praktykowane ze szczerym pragnieniem pokutowania lub przypodobania się Bogu. W olbrzymiej większości tych modlitw i praktyk, obok rzeczy, które muszą być odrzucone, są elementy, które właściwie wykorzystane będą przyczyniać się do głębszego zrozumienia tajemnicy Chrystusa: miłości i miłosierdzia Bożego, Wcielenia Chrystusa, Jego odkupieńczego krzyża i Zmartwychwstania, działania Ducha Świętego w poszczególnych wiernych i w Kościele, tajemnicy życia przyszłego po śmierci, praktyki cnót ewangelicznych, a także sposobu życia chrześcijan w świecie itp. Dlaczego więc mielibyśmy wykorzystywać elementy niechrześcijańskie, czy nawet przeciwne chrześcijaństwu, a zaniedbywać elementy, może nawet wymagające przejrzenia i poprawy, ale mające coś chrześcijańskiego w samych swych korzeniach.

Uczenie się na pamięć

55. Ostatnia kwestia metodologiczna, którą musimy przynajmniej wspomnieć, a którą Synod często rozstrząsał, to sprawa utrwalania pamięciowego. Początkowo, gdy kultura i cywilizacja przekazywane były przede wszystkim ustnie, katecheza chrześcijańska posługiwała się bardzo szeroko sztuką utrwalania pamięciowego; stąd długotrwały zwyczaj uczenia się na pamięć podstawowych prawd. Wiemy, że ta metoda nie jest wolna od pewnych braków, z których nie najmniejszy polega na tym, że daje ona zrozumienie rzeczy niewystarczające, a czasem prawie żadne, bo cała nauka zostaje wtedy zredukowana do częstego powtarzania niezrozumiałych dobrze formuł. Te braki wraz z różnymi właściwościami naszej cywilizacji sprawiły, że tu i ówdzie — wielu twierdzi, że niestety na zawsze — prawie całkowicie usunięto z katechizacji ćwiczenia pamięciowe. Dlatego na IV Zgromadzeniu Ogólnym Synodu ludzie o najwyższym autorytecie upominali, by w sposób mądry zrównać udział w katechezie przemyślenia i spontaniczności, dialogu i milczenia, pisania i pamięci. Zresztą w niektórych kulturach i dziś jeszcze przyznaje się pamięci wielką rolę.

Skoro więc w świeckim nauczaniu niektórych krajów pojawia się coraz częściej niezadowolenie z powodu szkód, powstałych z zaniedbania tego uzdolnienia ludzkiego jakim jest pamięć, dlaczego my, w sposób roztropny a także wyjątkowy i szczególny, nie mielibyśmy spróbować przywrócić jej znaczenia w katechezie, tym bardziej że celebrowanie czyli „pamięć” przesławnych wydarzeń z historii zbawienia wymaga ich dokładnej znajomości. Przyswojenie pamięciowe słów Jezusa, ważnych tekstów biblijnych, Dekalogu, formuł wyznania wiary, tekstów liturgicznych, ważniejszych modlitw, głównych prawd nauki chrześcijańskiej nie tylko nie uwłacza godności młodych chrześcijan, ani nie stanowi przeszkody w osobistym dialogu z Bogiem, ale jest nawet prawdziwą koniecznością, jak to z naciskiem przypominali Ojcowie Synodu. Musimy być realistami. Kwiaty wiary i pobożności — jeśli można się tak wyrazić — nie wzrastają w miejscach pustynnych katechizacji nie posługującej się pamięcią. Oczywiście jest rzeczą bardzo ważną, by te wyuczone na pamięć teksty zostały jednocześnie wewnętrznie przyswojone, stopniowo zgłębiane umysłem, tak by stały się źródłem osobistego i wspólnotowego życia chrześcijańskiego.

Pluralizm metod we współczesnej katechezie może być znakiem żywotności i pomysłowości. Ważne jest oczywiście, aby wybrana metoda opierała się ostatecznie na podstawowym prawie, które obowiązuje w całym życiu Kościoła: na prawie wierności dochowanej Bogu i wierności okazanej człowiekowi w tym samym duchu miłości.

VIII

RADOŚĆ WIARY W TRUDNYM ŚWIECIE

Wzmocnić tożsamość chrześcijańską

56. Żyjemy w trudnym świecie, w którym lęk, rodzący się z tego, iż człowiekowi wymykają się z rąk i zwracają się przeciwko niemu najlepsze jego dzieła⁹⁹, rodzi klimat niepewności. W takim właśnie świecie katecheza powinna pomagać chrześcijanom, aby stali się „światłem” i „solą”¹⁰⁰, ku swej własnej radości i posługiwaniu innym. Wymaga to bez wątpienia, aby katecheza umacniała chrześcijan w ich własnej tożsamości, i aby sama była stale chroniona od napotykanych niejednokrotnie wątpliwości, niepewności i niedorzeczności. Spośród innych trudności, z których każda jest zaatakowaniem wiary, chciałbym kilka wymienić, ażeby pomóc katechezie w ich przezwyciężeniu.

W świecie obojętnym

57. Wiele się mówiło kilka lat temu o świecie zsekularyzowanym, o erze pochrześcijańskiej. Moda minęła, ale zostało coś na wskroś prawdziwego. Dzisiejsi bowiem chrześcijanie winni być tak wykształceni, aby umieli żyć w świecie, który w dużej części nie zna Boga albo, który w sprawach religijnych nie dąży do poważnego i braterskiego, ożywiającego wszystko dialogu lecz często stacza się w tzw. indyferentyzm, stawiający wszystko na równi albo nawet pozostaje w postawie zuchwałej i podejrzliwej, przyznającej centralne miejsce postępowi w „badaniach” czynionych w imię samej nauki. Aby trwać mocnym na tym świecie, aby dać wszystkim możność „dialogu zbawienia”¹⁰¹, w którym każdy byłby należycie uszanowany w swej najbardziej podstawowej godności, jako szukający Boga, potrzebujemy katechezy, która by nauczyła młodych i dorosłych w naszych wspólnotach świadomego i stałego trwania w wierze, pogodnego wyznawania swej tożsamości chrześcijańskiej i katolickiej, „widzenia Niewidzialnego”¹⁰² i takiego przylgnięcia do Boga-Absolutu — aby mogli świadczyć o Bogu w cywilizacji zarażonej materializmem, negującym Jego istnienie.

Przy pomocy pedagogii właściwej wierze

58. Z tożsamością chrześcijańską, całkowicie odrębną i nie dopuszczającą żadnego pomniejszenia, łączy się bezpośrednio, jako jej dopełnienie i uwarunkowanie, nie mniej odrębna i specjalna pedagogika wiary. Wśród licznych i wspaniałych nauk humanistycznych jest bez wątpienia pedagogika. Wspomagają ją bardzo zdobycze innych nauk, takich jak: biologia, psychologia, socjologia. Nauka o wychowaniu i sztuka nauczania są ustawicznie przedmiotem dyskusji, których celem jest coraz lepsze ich przystosowanie i zapewnienie im coraz większej skuteczności; wyniki tych wysiłków bywają różne.

Istnieje też pedagogia wiary, i nigdy nie zdołamy dostatecznie wyrazić, jak wiele może ona dać katechezie. Jest rzeczą naturalną, że w nauce o wychowaniu w wierze stosuje się metody wychowawcze jako takie, bardzo wydoskonalone i wypróbowane. Zawsze jednak trzeba sobie zdawać sprawę z fundamentalnej odrębności wiary. Gdy bowiem mowa o pedagogii wiary, chodzi tu nie o przekazanie nauki ludzkiej, choćby nawet najwznioślejszej, lecz Objawienia Bożego i to nienaruszonego. Bóg zaś sam w całej historii świętej, a zwłaszcza w Ewangelii, posłużył się pedagogią, która winna być świetlanym wzorem dla sztuki wychowania w wierze. Wszelka metoda jest dla katechezy o tyle korzystna, o ile pomaga przekazaniu wiary i sztuce wychowania w niej, jeśli zaś prowadzi do czegoś przeciwnego, nie ma żadnej wartości.

Język odpowiedni do przekazania „Credo”

59. Problemem podobnym do poprzedniego jest problem języka; wiadomo wszystkim, jak bardzo jest on dziś palący. Czyż bowiem nie spostrzegamy z osłupieniem, że podczas gdy w studiach z dziedziny np. komunikowania się, semantyki, nauki o symbolach przypisuje się dziś wielką wagę językowi, to jednak w tychże naszych czasach nadużywa się języka, to znaczy każe się mu służyć zakłamaniu ideologicznemu, niwelowaniu sposobów myślenia i spychaniu człowieka do rzędu jakby przedmiotu?

Wszystko to ma wielki wpływ na katechezę. Konieczne jest, by znalazła ona język odpowiedni dla wszystkich współczesnych dzieci, młodzieży i innych kategorii ludzi: język właściwy dla studiujących i naukowców, dla wykształconych, nieuczonych albo stojących na niskim stopniu cywilizacji, nawet dla upośledzonych fizycznie czy umysłowo, i innych. Święty Augustyn już dawno przemyślał ten problem i przyczynił się walnie do jego rozwiązania w swoich czasach swym znanym dziełem „De catechizandis rudibus”. W katechezie, tak jak i w teologii, problem języka jest bez wątpienia problemem pierwszorzędnym. Warto tu jednak przypomnieć, że katecheza nie może się posługiwać żadnym takim językiem, który by pod jakimkolwiek pretekstem, nawet rzekomej naukowości, prowadził do wypaczenia tego, co się zawiera w Symbolu zwanym Credo. Nie do przyjęcia jest też język, który wprowadza w błąd lub zwodzi. Przeciwnie, takie jest najwyższe prawo, że wszelkie osiągnięcia nauki o języku mają być do dyspozycji katechezy, a to w tym celu, by była ona zdolna „opowiedzieć” czy też „przekazać” całą niewypaczoną naukę wiary współczesnym dzieciom, dorastającym, młodzieży i dorosłym.

Poszukiwanie i pewność wiary

60. Bardziej ukryte niebezpieczeństwo rodzi się czasem z samego sposobu pojmowania wiary. Pewne współczesne szkoły filozoficzne, które zdają się mieć wielki wpływ na niektóre zasady i opinie teologów, a poprzez nie na praktykę duszpasterską, z upodobaniem głoszą, że zasadniczą postawą umysłu ludzkiego jest ustawiczne poszukiwanie; i że to poszukiwanie nie osiąga nigdy swego celu. Pogląd ten, jeśli się go przyjmie w teologii, prowadzi niechybnie do twierdzenia, że wiara nie jest pewnością, lecz jakimś pytaniem, nie jest jasnością, lecz ciemnością, w którą się wkracza.

Takie sposoby myślenia z korzyścią nam przypominają, że wiara dotyczy rzeczy jeszcze nie posiadanych, bo spodziewanych, jeszcze nie oglądanych inaczej, jak tylko „w zwierciadle, niejasno”¹⁰³ i że Bóg zawsze przebywa w niedostępnej światłości¹⁰⁴; pomagają nam one, byśmy wiary chrześcijańskiej nie brali za jakiś zastygły stan, ale za postępowanie naprzód, jak u Abrahama. Bardziej jeszcze trzeba się wystrzegać, by rzeczy niepewnych nie podawać za pewne.

Nie trzeba jednak popadać w przeciwną i to wielką skrajność, jak się to często zdarza. Według listu do Hebrajczyków „wiara jest poręką tych dóbr, których się spodziewamy, dowodem tych rzeczywistości, których nie widzimy”¹⁰⁵. Chociaż nie jesteśmy w pełnym posiadaniu, to jednak posiadamy poręczenie i dowód. Gdy więc wychowujemy dzieci, dorastających i młodych, nie podawajmy im pojęcia wiary opartego na całkowitej negacji, jak gdyby tu chodziło o jakąś absolutną niewiedzę, o jakąś ślepotę, o jakiś świat spowity mrokiem, ale musimy im pokazać, że pokorne i ufne poszukiwanie wierzącego nie tylko nie wychodzi od niczego, od złudzeń, od mylnych opinii, od niepewności, lecz opiera się na słowie Boga, który się nie myli i w błąd nie wprowadza, i budowane jest trwale na niewzruszonej opoce tego Słowa. Tak szukali Mędrcy za przewodem gwiazdy¹⁰⁶; o takim szukaniu tak celnie pisał Błażej Pascal, podejmując myśl św. Augustyna; „Nie szukałbyś mnie, gdybyś mnie już nie znalazł”¹⁰⁷.

Jest też celem katechezy, by wpoiła katechumenom rzeczy pewne, wprawdzie proste lecz niewzruszone, które im pomogą w coraz lepszym poznawaniu Pana.

Katecheza i teologia

61. Wydaje mi się w tym miejscu, że jest rzeczą bardzo ważną, by właściwie był pojmowany związek między katechezą i teologią. Związek ten jest z jakąś głęboką i życiodajną jasnością oczywisty dla każdego, kto pojmuje niezastąpioną funkcję teologii, służebną wobec wiary. Nie trzeba się dziwić, że wszelkie burzliwe wstrząsy w dziedzinie teologii mają swój oddźwięk również w dziedzinie katechezy. A właśnie w obecnym czasie bezpośrednio posoborowym trwają w Kościele dociekania teologiczne niezmiernie doniosłe, ale pełne niebezpieczeństw. To samo trzeba powiedzieć o hermeneutyce w egzegezie.

Niektórzy Ojcowie Synodu, przybywający ze wszystkich kontynentów, podjęli tę kwestię w słowach bardzo mocnych: mówili o zachwianiu równowagi, które z teologii może przeniknąć do katechezy, i podkreślali konieczność znalezienia środków zaradczych na to nieszczęście. Sam papież Paweł VI mówił o tej sprawie w słowach niemniej jasnych we wstępie do swego Uroczystego Wyznania Wiary¹⁰⁸ i w Adhortacji apostolskiej, wydanej w piątą rocznicę zakończenia Soboru Watykańskiego¹⁰⁹.

Trzeba tę sprawę przypomnieć jeszcze raz. Teologowie i egzegeci, świadomi wielkiego wpływu, jaki ich dociekania i twierdzenia mają na katechezę, winni bardzo uważać, by nie powodowali brania za prawdę tego, co przeciwnie jest tylko hipotezą czy też przedmiotem dyskusji wśród znawców. Katecheci zaś niech z terenu badań teologicznych zbiorą roztropnie to, co może być światłem dla ich własnego przemyślenia i dla nauczania, czerpiąc, tak jak i teologowie, ze źródeł prawdziwych za przewodem Magisterium. I niech dzieciom i młodzieży na tym stopniu katechizacji nie mącą umysłów osobliwymi opiniami, błahymi problemami lub jałowymi dyskusjami, które św. Paweł piętnuje często w swych listach pasterskich¹¹⁰.

Najcenniejszym darem, jaki Kościół może dać dzisiejszemu zagubionemu i niepokojem trawionemu światu, to ukształtować w nim chrześcijan, utwierdzonych w tym co istotne i radujących się w pokorze swoją wiarą. Tego właśnie uczy ich katecheza i ona pierwsza dzięki temu się rozwija:„Człowiek, który chce siebie zrozumieć do końca — nie wedle jakichś tylko doraźnych, częściowych, czasem powierzchownych, a nawet pozornych, kryteriów i miar swojej własnej istoty — musi ze swoim niepokojem, niepewnością, a także słabością i grzesznością, ze swoim życiem i śmiercią, przybliżyć się do Chrystusa. Musi niejako w Niego wejść z sobą samym, musi sobie «przyswoić», zasymilować całą rzeczywistość Wcielenia i Odkupienia, aby siebie odnaleźć”¹¹¹.

KATECHIZACJA OBOWIĄZKIEM WSZYSTKICH

Wezwanie do wszystkich odpowiedzialnych za katechizację

62. Najdrożsi Bracia i Synowie. Pragnę, by te moje słowa, będące poważnym i żarliwym wezwaniem skierowanym do Was z racji mego posługiwania jako Pasterza całego Kościoła, zapaliły wasze serca tak, jak listy św. Pawła do Tytusa i Tymoteusza, jego współpracowników w ewangelizacji, albo jak to prawdziwe dzieło o radości katechizowania, które św. Augustyn przesłał diakonowi Deogracjasowi, gdy ten uległ zniechęceniu w pracy katechetycznej¹¹². Zaprawdę, pragnę wlać odwagę, nadzieję i zapał w serca tych wszystkich — a jest ich tak wielu i tak różnych — którzy się przykładają do nauczania religijnego i przygotowania dusz do życia według Ewangelii.

Biskupi

63. Zwracam się najpierw do Was, Bracia w Biskupstwie: Sobór Watykański II przypomniał już wyraźnie Wasze obowiązki w dziedzinie katechizacji¹¹³, a Ojcowie IV Zgromadzenia Ogólnego Synodu potwierdzili je jeszcze z naciskiem.

To Wam, Najdrożsi Bracia, zostało w tej dziedzinie powierzone specjalne posłannictwo w Waszych Kościołach, gdzie na Was w pierwszym rzędzie spada obowiązek nauczania i gdzie Wy jesteście pierwszymi katechetami. Ponadto, zgodnie z duchem kolegialności biskupiej, musicie wraz z Najwyższym Pasterzem poczuwać się do obowiązku głoszenia nauki w całym Kościele. Pozwólcie więc, że będę rozmawiał z Wami zupełnie szczerze.

Wiem dobrze, że musicie pełnić posługiwanie biskupie, z dnia na dzień bardziej złożone i coraz bardziej przygniatające. Tysiączne obowiązki przysparzają Wam trosk: od troski o wychowanie nowych kapłanów, po konieczność czynnej obecności we wspólnotach wiernych, od gorliwego i wiernego sprawowania Liturgii i Sakramentów, po wysiłki dla postępu ludzkiego i obrony praw człowieka. Ale troska o rozwój żywej i owocnej katechezy nie może ustępować żadnej innej trosce, jakakolwiek by ona była. Ta troska skłoni Was, byście sami osobiście głosili swym wiernym naukę życia. Ale skłoni Was również do tego, byście zgodnie z postanowieniami Waszych Konferencji Biskupich sprawowali najwyższe kierownictwo katechizacji w swoich diecezjach, dobierając sobie oczywiście doświadczonych i godnych zaufania współpracowników.

Waszym najważniejszym zadaniem jest wzbudzać i podtrzymywać w diecezjach szczery zapał katechetyczny: chodzi oczywiście o zapał wszczepiony w odpowiednie i skuteczne struktury, obejmujące i wspomagające ludzi, pomoce i urządzenia a także konieczne fundusze. Bądźcie przekonani, że jeżeli katechizacja będzie w diecezjach dobrze postawiona, wszystko inne łatwiej pójdzie. Poza tym — czyż to trzeba mówić? — jeśli Wasza gorliwość narzuca Wam czasem przykry obowiązek ujawniania odchyleń i upominania błądzących, to częściej jednak odczuwać będziecie radość, patrząc na rozkwit Waszych Kościołów, płynący stąd, że katecheza jest w nich tak prowadzona, jak Bóg tego chce.

Kapłani

64. Jeśli chodzi o Was, kapłani: oto pole, na którym jesteście najbliższymi współpracownikami Waszych biskupów. Sobór nazwał Was „wychowawcami w wierze”¹¹⁴. Czyż nie będziecie najbardziej nimi wtedy, gdy dołożycie jak najpilniejszych starań, by Wasze wspólnoty rosły w wierze? Kościół pragnie, byście nie zaniedbywali niczego, co pomaga do właściwego zorganizowania pracy katechetycznej i pokierowania nią: czy pracujecie w parafii, czy jesteście nauczycielami religii w szkołach, liceach lub uniwersytetach, czy jesteście duszpasterzami jakiegokolwiek stopnia, czy też animatorami mniejszych lub większych wspólnot, zwłaszcza młodzieżowych. Diakoni i pełniący inne posługi, jeśli ich macie, są ze swej natury Waszymi współpracownikami. Wszyscy wierzący mają prawo do katechezy, wszyscy pasterze mają obowiązek tej potrzebie zaradzić. Władze cywilne będę ustawicznie usilnie prosił, by szanowały wolność katechizacji; a Was, słudzy Chrystusa, zaklinam ze wszystkich sił: nie dopuśćcie nigdy, by z braku gorliwości lub z powodu jakichś nieszczęsnych uprzedzeń wierni byli pozbawieni katechezy. By nie powiedziano: „maleństwa o chleb błagały, a nie było kto by im łamał”¹¹⁵.

Wspólnoty zakonne

65. Wiele rodzin zakonnych męskich i żeńskich powstało w tym celu, by się poświęcić chrześcijańskiemu nauczaniu dzieci i młodzieży, zwłaszcza najbardziej opuszczonej. W ciągu dziejów zakonnicy i zakonnice brali bardzo żywy udział w katechetycznej działalności Kościoła, dokonując w tej dziedzinie dzieł rzeczywiście bardzo dobrych i bardzo owocnych. Teraz właśnie, gdy wzmacniają się więzy między osobami zakonnymi i Pasterzami, gdy pożądana jest aktywna obecność wspólnot zakonnych i ich członków w pasterskich zamierzeniach Kościołów lokalnych, wzywam usilnie Was — których konsekracja zakonna powinna uczynić jeszcze ochotniejszymi do posługi Kościołowi — abyście się przygotowywali jak najpilniej do zadań katechetycznych, stosując się do różnych rodzajów powołania waszych instytutów i zleconych wam zadań, ale na każdym miejscu zatroskani o te sprawy. Oby wspólnoty zechciały poświęcić maksimum zdolności i możliwości szczytnemu dziełu katechizacji!

Katecheci świeccy

66. W imieniu całego Kościoła, dziękuję Wam, mężczyźni — i w jeszcze większej liczbie kobiety — katecheci świeccy, którzy gdziekolwiek na świecie poświęciliście się religijnemu nauczaniu wielu pokoleń. Wasza działalność, skromna często i ukryta, ale pełniona z płomiennym i wielkodusznym zapałem, jest najznakomitszą formą apostolstwa świeckich, które jest szczególnie ważne tam, gdzie z różnych powodów dzieci i młodzież nie otrzymują odpowiedniego wykształcenia religijnego w swym środowisku rodzinnym. Iluż z nas — od takich jak Wy osób — pobierało pierwsze nauki katechizmowe i otrzymało przygotowanie do przyjęcia Sakramentu Pokuty, pierwszej Komunii Świętej i Bierzmowania? IV Ogólne Zgromadzenie Synodu Biskupów nie zapomniało o Was. Razem z nim zachęcam Was, byście nadal podtrzymywali swój czynny udział w życiu Kościoła.

Katecheci działający na terenach misyjnych noszą całkiem odrębny nazwę „katechistów”. Urodzeni w rodzinach już chrześcijańskich lub nawróceni kiedyś na wiarę chrześcijańską i wykształceni przez misjonarza lub innego katechistę, przez długie lata poświęcają oni potem swoje życie dzieciom i dorosłym swych krajów. Bez nich nie byłyby pewnie powstały kwitnące dziś Kościoły. Cieszy mnie, że Kongregacja Ewangelizacji Narodów czyli Rozkrzewiania Wiary dokładała i dokłada starań, by stale rozwijać kształcenie tego rodzaju katechistów. Wdzięcznym sercem wspominam tych, których Bóg powołał już z ziemskiego pielgrzymowania do siebie, a błagam o wstawiennictwo tych, których moi poprzednicy zaliczyli do grona Błogosławionych lub Świętych. Z serca dodaję otuchy wszystkim, którzy teraz pracują. Pragnę, by w ich ślady poszło wielu innych, i by rosła ich liczba dla dobra pracy, tak koniecznej dla misji.

Parafia

67. Chcę się teraz zająć konkretnymi środowiskami, w których zazwyczaj pracują katecheci, i omówić w skrócie „miejsca” katechizacji, z których niektóre wspomniano już w rozdziale VI, to znaczy o parafii, rodzinie, szkole, stowarzyszeniu.

Chociaż prawdą jest, że katecheza może być wszędzie prowadzona, to jednak muszę podkreślić — zgodnie zresztą z życzeniami wielu biskupów — że wspólnota parafialna, jako zajmująca szczególne miejsce, powinna pozostać krzewicielką i inspiratorką katechezy. Prawda, że w niemałej liczbie krajów parafia została jak gdyby zburzona na skutek niezmiernego rozrostu miast. Niektórzy może zbyt pochopnie uznali, że parafie są przestarzałe, że nawet zanikają, a na ich miejsce powinno się tworzyć małe wspólnoty, dogodniejsze i sprawniejsze. Ale czy to się podoba czy nie, parafia jest w dalszym ciągu miejscem, w którym chrześcijanie, nawet niepraktykujący, złączeni są ścisłymi więzami. Właściwy więc osąd oparty na rzeczywistości, i mądrość każe się trzymać planu zmierzającego do tego, by istniejącej parafii, jeśli zachodzi potrzeba, dać stosowniejsze struktury, a przede wszystkim by wlać w nią nowego ducha przez wzmożone angażowanie wiernych wybitnie uzdolnionych i doświadczonych, obowiązkowych i wielkodusznych. W takim stanie rzeczy, wobec nieuniknionego zróżnicowania miejsc katechizowania nawet w samej parafii — w rodzinach posiadających dzieci lub młodzież, w ośrodkach duszpasterskich przy szkołach publicznych, w katolickich instytutach szkolnych, w stowarzyszeniach apostolskich przeznaczających czas na katechizację, w kółkach dostępnych wszystkim młodym, na sobotnio-niedzielnych wyjazdach organizowanych dla rozwoju życia duchowego i gdziekolwiek indziej — potrzeba przede wszystkim, by wszystkie te drogi katechizacji zmierzały naprawdę ku jednemu i temu samemu wyznaniu wiary, ku takiemu samemu oddaniu się Kościołowi, ku służeniu społeczności w tym samym ewangelicznym duchu: „jeden part, jedna wiara, jeden chrzest, jeden Bóg i Ojciec wszystkich”¹¹⁶. Dlatego każda liczna parafia i wszystkie parafie małe łączone w jedną całość mają poważny obowiązek formowania takich ludzi — kapłanów i zakonników, zakonnic i świeckich — którzy się oddadzą z całych sił krzewieniu katechizacji. Niech zadbają o to wszystko, co jest pod jakimkolwiek względem konieczne dla katechizacji, i o pomnożenie i ulepszenie, jeśli to możliwe i potrzebne, miejsc przeznaczonych dla katechizacji. Niech też czuwają, by formacja religijna miała wypróbowaną jakość, i by różne ugrupowania były wszczepione w organizm Kościoła.

Podsumowując — bez monopolizowania i uniformizmu — parafia, jak powiedziałem wyżej, powinna pozostać pierwszoplanowym miejscem katechizacji. Musi ona odnaleźć na nowo swoje powołanie, które każe jej być domem rodzinnym, braterskim i gościnnym, w którym ochrzczeni i bierzmowani uświadamiają sobie, że są ludem Bożym. Tam w jednej czynności liturgicznej łamie się dla nich obficie chleb zdrowej nauki i chleb eucharystyczny¹¹⁷; stamtąd są codziennie posyłani, by pełnili swe apostolskie działania wszędzie, gdzie kipi życie świata.

Rodzina

68. Działalność katechetyczna w rodzinie ma swój bardzo szczególny charakter, niczym w żaden sposób nie zastąpiony, a podkreślany bardzo słusznie przez Kościół, zwłaszcza przez Sobór Watykański II¹¹⁸. To rodzicielskie wychowanie w wierze, które powinno się rozpocząć w zaraniu dzieciństwa¹¹⁹, dokonuje się już, gdy członkowie każdej poszczególnej rodziny wspomagają się wzajemnie, by wzrastać w wierze przez swoje często milczące ale wytrwałe świadectwo życia chrześcijańskiego, prowadzonego według Ewangelii wśród codziennych zajęć. Wychowanie to utrwala się jeszcze, jeśli z nadejściem wydarzeń rodzinnych, takich jak przyjmowanie Sakramentów, obchód świąt liturgicznych, narodziny dziecka czy żałoba, dba się, aby wyjaśnić chrześcijański czy religijny sens tych wydarzeń. Ale trzeba iść dalej: rodzice chrześcijańscy niech się starają w życiu rodzinnym podejmować i prowadzić dalej formację, otrzymaną skądinąd w sposób metodyczny. Ma to często decydujący i trwały wpływ na dusze chłopców i dziewcząt, gdy tego rodzaju prawdy, dotyczące najważniejszych problemów wiary i życia chrześcijańskiego, są tak na nowo omawiane w atmosferze rodzinnej, przepojonej miłością i szacunkiem. Również samym rodzicom opłaci się trud z tej racji podjęty, bo w tak nawiązanym dialogu katechetycznym każdy bierze i daje.

Tak więc katecheza rodzinna wyprzedza każdą inną formę katechezy, towarzyszy jej i poszerza ją. A ponadto tam, gdzie ustawy przeciwne religii utrudniają samo wychowanie w wierze, gdzie z powodu rozpowszechnionego niedowiarstwa lub panującego tzw. laicyzmu nie daje się faktycznie możliwości pełnego rozwoju religijności, tam ten „kościół domowy”¹²⁰ pozostaje jedynym miejscem, gdzie dzieci i młodzież mogą pobierać prawdziwą katechezę. Dlatego rodzice chrześcijańscy muszą wciąż wkładać wysiłek, by się przygotować do katechizowania swych dzieci i by to zadanie wypełnić z niestrudzonym zapałem. Trzeba też popierać ludzi i instytucje, które pomagają rodzicom do wypełnienia tego obowiązku, czy to w osobistych kontaktach z nimi, czy przez kongresy i zjazdy, czy też przez wszelkiego rodzaju pomoce pedagogiczne; te osoby i instytucje świadczą katechezie wybitne usługi.

Szkoła

69. Obok rodziny i w łączności z nią szkoła stwarza katechezie możliwości nie do pogardzenia. W tych krajach, niestety coraz rzadszych, gdzie istnieje możliwość prowadzenia wychowania w wierze na terenie samej szkoły, Kościół ma obowiązek uczynić w tej sprawie wszystko, co tylko może. Odnosi się to oczywiście przede wszystkim do szkoły katolickiej: czyż bowiem miałaby ona jeszcze prawo do tego swojego miana, gdyby odznaczała się nawet najwyższym poziomem wykształcenia w przedmiotach świeckich, a zasługiwała jednak z jakiegoś powodu na słuszną naganę za zaniedbanie lub wypaczenie formacji ściśle religijnej? I niech nikt nie mówi, że przekazuje się ją zawsze domyślnie lub pośrednio. Szczególną cechą i najgłębszą racją szkoły katolickiej — dla której też rodzice katoliccy powinni ją stawiać ponad inne — jest właśnie ta, że wychowanie religijne wprowadzane jest w całe przygotowanie wychowanków! Szkoły katolickie muszą szanować wolność sumienia — to znaczy wyrzec się wywierania na nie od zewnątrz nacisku fizycznego czy moralnego, zwłaszcza w odniesieniu do praktyk religijnych dzieci i młodzieży — mają jednak poważny obowiązek dawania formacji religijnej, dostosowanej do niejednokrotnie tak bardzo różnych warunków uczniów, i wpojenia im tego, że głos Boga, wzywający do służenia Mu w duchu i prawdzie, zgodnie z Jego przykazaniami i nakazami Kościoła, nie zmusza wprawdzie człowieka, niemniej jednak zobowiązuje jego sumienie.

Myślę równocześnie o tzw. szkole bezwyznaniowej i o szkole publicznej. Pragnę gorąco, by w uznaniu najoczywistszego prawa ludzkiej osoby i prawa rodziny, w imię poszanowania powszechnej wolności religijnej, dozwolono wszystkim uczniom katolikom robić postępy w formacji duchowej przy pomocy nauczania religijnego, uzależnionego od Kościoła a udzielanego — w zależności od kraju — albo przez samą szkołę, albo na terenie szkoły, albo według uzgodnienia z władzami godzin nauki szkolnej, gdy katechizacja odbywa się tylko w parafii lub jakimś innym ośrodku duszpasterskim. Również tam, gdzie zachodzą obiektywne trudności — na przykład, gdy uczniowie należą do różnych wyznań słuszne jest tak ułożyć rozkłady godzin, by katolicy mieli możność pogłębiać swoją wiarę i doświadczenie religijne pod kierunkiem odpowiednich nauczycieli, kapłanów czy świeckich.

Oprócz samej szkoły, na umysłowość młodzieży mają wpływ oczywiście również inne życiowe czynniki: rozrywki, środowisko społeczne, środowisko pracy. Ci zaś, którzy studiują, są z konieczności wystawieni na takie wpływy: wchodzą w świat wartości kulturowych i moralnych w określonej atmosferze swej uczelni i ulegają wpływom licznych idei, przekazywanych na uczelni. Ta sytuacja się domaga, by katecheza w szerokim zakresie brała pod uwagę to zeświecczenie, by nawiązywała do pozostałych dziedzin nauki i wykształcenia, w tym mianowicie celu, by Ewangelia docierała do umysłu uczniów właśnie na samym terenie ich nauki i by cała ich kultura została zharmonizowana w blaskach światła wiary. Chciałbym więc usilnie dodać otuchy i odwagi kapłanom, zakonnikom, zakonnicom i świeckim, którzy się trudzą, by podtrzymać wiarę wychowanków. A korzystając z tej okazji zapewniam jeszcze raz, iż jestem głęboko przekonany, że poszanowanie wiary katolickiej młodzieży, a nawet postanowienia, dzięki którym łatwiejsze staje się wychowanie w wierze, głębsze jej zrozumienie, umocnienie, swobodne wyznawanie i praktykowanie, przyniosą na pewno zaszczyt wszelkim rządom, na jakimkolwiek systemie rządzenia by się one opierały i jakakolwiek kierowałaby nimi ideologia.

W stowarzyszeniach, ruchach, ugrupowaniach

70. Ważną jest wreszcie rzeczą, by były ożywiane stowarzyszenia, ruchy i kluby wiernych, nastawione czy to na ćwiczenia pobożne i bezpośrednie apostolstwo, czy na dobroczynność i pomoc potrzebującym, czy chrześcijańską obecność w samych doczesnych sprawach tego świata. Wszystkie one pełniej osiągną swe cele i lepiej przysłużą się Kościołowi, jeśli w swej wewnętrznej strukturze i w swym sposobie działania przeznaczą dużo miejsca na poważną formację religijną swych członków. W ten sposób każde stowarzyszenie wiernych w Kościele powinno ze swego założenia być wychowawcą w wierze.

W ten sposób jeszcze bardziej oczywisty okazuje się udział świeckich we współczesnej katechezie, zawsze pod pasterskim przewodem własnych Biskupów, jak to zresztą często podkreślały propozycje Synodu.

W ośrodkach formacyjnych

71. To zespolone działanie wiernych, za które powinniśmy Bogu dziękować, przyzywa zarazem nas samych jako Pasterzy do naszych własnych obowiązków. Albowiem owi katecheci świeccy muszą zostać starannie przygotowani do tej funkcji, która chociaż nie jest formalnie ustanowioną posługą, niemniej jednak jest niezmiernie ważna dla Kościoła. A to przygotowanie domaga się od nas, byśmy powołali odpowiednie ośrodki i instytuty, o które Biskupi będą się stale i pilnie troszczyć. Jest to dziedzina, w której współpraca wewnątrz diecezji i międzydiecezjalna, a nawet krajowa, okazuje się bardzo płodna i owocna. Tam też najbardziej owocna okaże się pomoc Kościołów zamożniejszych, udzielona siostrzanym Kościołom uboższym: cóż bowiem lepszego może dać jeden Kościół drugiemu, jak wyświadczyć mu pomoc, umożliwiającą jego wzrost jako Kościoła?

Wreszcie tym wszystkim, którzy się wielkodusznie poświęcają posłudze Ewangelii i którym dodałem odwagi i otuchy, chcę jeszcze przypomnieć radę czy raczej zalecenie, do którego wielką wagę przywiązywał mój Czcigodny Poprzednik Paweł VI: „Ponieważ jesteśmy głosicielami Ewangelii, my musimy dać wiernym Chrystusowym… wzory ludzi ugruntowanych w wierze, którzy mimo rodzących się właśnie napięć umieją się spotykać dla wspólnego, szczerego i uczciwego szukania prawdy. Tak to jest: los ewangelizacji jest ściśle związany z dawanym przez Kościół świadectwem jedności. Płynie stąd waga i powaga obowiązków, ale płynie też i pociecha”¹²¹.

ZAKOŃCZENIE

Duch Święty wewnętrznym Nauczycielem

72. Kończąc tę Adhortację kieruję w duchu wzrok do Tego, który jest głównym sprawcą całego dzieła katechizacji i Nauczycielem tych, którzy je wykonują: do Ducha Ojca i Syna, do Ducha Świętego.

Opisując zadanie, jakie ten Duch ma pełnić w Kościele, Chrystus używa bardzo znamiennych słów: „On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedziałem”¹²². I dodaje: „Gdy przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do całej prawdy… i oznajmi wam rzeczy przyszłe”¹²³.

Duch Święty jest więc obiecany Kościołowi i każdemu wiernemu jako wewnętrzny Nauczyciel, który we wnętrzu sumienia i serca sprawia, że rozumie się to, co się wprawdzie usłyszało, ale czego nie można było pojąć. Mówi o tym św. Augustyn: „Duch Święty i teraz poucza wiernych, o ile ktoś pojąć zdoła to, co duchowe i ich serca rozpala większym pragnieniem, jeśli ktoś czyni postępy w tej miłości, którą miłuje to, co poznał, i pragnie tego, co powinno być poznane”¹²⁴.

Misją Ducha Świętego jest też przemieniać uczniów w świadków Chrystusa: „On będzie świadczył o Mnie, ale wy też świadczycie”¹²⁵. Ale pozostaje coś jeszcze więcej. Według św. Pawła, który zbiera w całość pewną teologię tej sprawy, ukrytą w całym Nowym Testamencie, to co oznacza „bycie chrześcijaninem”, jest to całe życie chrześcijańskie, nowe życie dzieci Bożych, które jest życiem według Ducha¹²⁶. Tylko sam Duch pozwala nam mówić do Boga „Abba, Ojcze”¹²⁷. Bez Ducha nie możemy powiedzieć: „Jezus jest Panem”¹²⁸. Z Ducha pochodzą wszystkie łaski, czy charyzmaty, które budują Kościół, czyli wspólnotę chrześcijan¹²⁹. To z tą myślą św. Paweł daje wszystkim uczniom Chrystusa to polecenie: „Napełniajcie się Duchem”¹³⁰.

Przepięknie mówi św. Augustyn: „jedno i drugie (to, że wierzymy i to, że czynimy dobrze) jest nasze ze względu na wolność woli, jak też i jedno i drugie jest nam dane ze względu na Ducha wiary i miłości”¹³¹.

Katecheza więc, która jest wzrastaniem w wierze i życiem chrześcijańskim dojrzewającym ku pełni, jest w konsekwencji dziełem Ducha Świętego, dziełem, które On właśnie może w Kościele wzbudzić i podtrzymać.

To zatem wszystko, czego dowiedzieliśmy się czytając wspomniane wyżej i inne liczne teksty Nowego Testamentu, przekonywa nas o dwóch rzeczach.

Jasne jest przede wszystkim, że Kościół, gdy wypełnia swą misję katechetyczną — jak zresztą każdy chrześcijanin działający w Kościele i w imieniu Kościoła — musi sobie bardzo dobrze uświadamiać, iż działa jako żywe i pojętne narzędzie Ducha Świętego. I że ponadto Kościół nauczający i wszyscy katecheci powinni dążyć do tego, by ustawicznie wzywać tego Ducha, zawsze z Nim obcować i by usiłować zrozumieć Jego prawdziwe natchnienia.

Następnie konieczne jest, by to wielkie pragnienie lepszego zrozumienia działania Ducha i pełniejszego oddania się Jemu — jak bowiem stwierdza mój Poprzednik Paweł VI w swej Adhortacji apostolskiej Evangelii nuntiandi¹³², „dostrzegamy w Kościele szczególną erę Ducha Świętego” — sprowadziło jakąś nową gorliwość katechetyczną. Rzeczywiście, „odnowa w Duchu” będzie prawdziwa i da Kościołowi prawdziwą płodność nie przez to, że wzbudzi nadzwyczajne dary i charyzmaty, lecz przez to, że na zwykłych ścieżkach życia doprowadzi jak najwięcej wiernych do cierpliwego, pokornego i wytrwałego wysiłku, by coraz lepiej poznać tajemnicę Chrystusa i świadczyć o niej.

Przyzywam więc na Kościół katechizujący tego Ducha Ojca i Syna, i błagam, by odnowił w nim dynamiczną moc katechizowania.

Maryja Matką i Wzorem

73. Oby nam to wyjednała swymi modlitwami Dziewica Zielonych Świąt. Ona z racji swego szczególnego wybrania patrzyła, jak Jej Syn „Jezus czynił postępy w mądrości, w latach i w łasce”¹³³. Na Jej kolanach, a potem przez całe ukryte życie w Nazarecie, ten Syn, który był jednorodzonym od Ojca, pełnym łaski i prawdy, przez Nią został nauczony ludzkiej znajomości Pisma Świętego, historii Bożych planów wobec narodu wybranego, w postawie uwielbienia Ojca¹³⁴. A poza tym była pierwsza wśród Jego uczniów: pierwsza mianowicie co do czasu, bo gdy odnalazła swego młodocianego Syna w świątyni, otrzymała od Niego nauki, które przechowywała w sercu swoim¹³⁵, ale pierwsza przede wszystkim dlatego, że nikt nie był tak jak Ona, w tak głębokim sensie „uczniem Boga”¹³⁶. „Matka zarazem i uczennica” — mówi o Niej św. Augustyn i śmiało dodaje, że to więcej dla Maryi być uczennicą Chrystusa niż być Jego matką¹³⁷. Nie bez powodu w Auli Synodu nazwano Maryję „żywym katechizmem”, „matką i wzorem katechetów”.

Oby więc za wstawiennictwem Maryi obecny w Kościele Duch Święty dał mu większy niż kiedykolwiek rozmach w działalności katechetycznej, tak bardzo Kościołowi potrzebnej. Wtedy Kościół w tej godzinie łaski wypełni skutecznie nieodwołalne i powszechne polecenie, otrzymane od swego Mistrza: „idąc tedy, nauczajcie wszystkie narody”¹³⁸.

Na koniec udzielam wam Apostolskiego Błogosławieństwa.

W Rzymie, u Świętego Piotra, dnia 16 października 1979 roku, w drugim roku mojego Pontyfikatu. Jan Paweł II, Papież

Tekst zatwierdzony przez 172 Konferencję Episkopatu dnia 28 lutego 1980 roku w Warszawie.

źródło:

http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/adhortacje/catechesi.html

Podstawa programowa katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce

Dokument został przyjęty podczas 313 zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Łowiczu w dniu 20 czerwca 2001 r.

Wprowadzenie
Kościół świadomy swego posłannictwa głoszenia wszystkim ludziom Dobrej Nowiny o zbawieniu stara się to zadanie wypełniać wszystkimi dostępnymi mu sposobami. Ten proces, którego istotnym momentem jest posługa słowa Bożego, realizuje się przez pierwsze głoszenie, tzn. przepowiadanie misyjne, katechezę przed- i pochrzcielną, posługę liturgiczną, katechetyczną i teologiczną (por. Dyrektorium ogólne o katechizacji 49-52. Odtąd DOK). Wszystkie te formy posługi słowa są ze swej istoty aktem całego Kościoła, który ożywiany mocą Ducha Świętego ukazuje światu jedyność i powszechność posłania Jezusa Chrystusa (por. DOK 78). Treścią tak rozumianej posługi Kościoła jest wiara w nieogarnionego Boga, który w Jezusie Chrystusie, Synu Bożym, wszedł w historię ludzi, przyjął ich sposób życia do tego stopnia, że stał się do nich podobny we wszystkim oprócz grzechu po to, aby doprowadzić do zawarcia nowego i ostatecznego przymierza między Bogiem i ludźmi (por. DOK 41). Te treści wiary Kościół czerpie z Bożego objawienia (por. DOK 94). Kieruje się przy tym zasadą teologicznej ciągłości Biblii: jeden Bóg, jeden plan zbawienia, jedna wiara ukierunkowana na jednego zbawiciela człowieka – Jezusa Chrystusa. Adresatami przepowiadania Dobrej Nowiny są zarówno niewierzący, jak i ci, którzy żyją w stanie obojętności religijnej (DOK 61). Wobec tych osób katechetyczna posługa przybiera postać pierwszego głoszenia zbawczego orędzia Jezusa Chrystusa i wspiera ich w podejmowaniu decyzji kształtowania życia opartego na zasadach ewangelicznych (por. DOK 53). Poza działalnością ewangelizacyjną skierowaną do niewierzących Kościół zwraca się z Dobrą Nowiną także do tych, którzy już uwierzyli i zdecydowali się należeć do Jezusa Chrystusa. W tym przypadku katecheza przejmuje funkcję wprowadzania w pełnię życia chrześcijańskiego. Nazywa się ją katechezą wtajemniczenia. Jej zadaniem jest doprowadzenie człowieka nie tylko do spotkania z Jezusem, ale do zjednoczenia, a nawet głębokiej z Nim zażyłości (por. DOK 80). Ta ostatnia postać katechezy staje się ważnym ogniwem między działaniem misyjnym Kościoła, którego istotą jest wzywanie do wiary, oraz działaniem duszpasterskim, które wspiera wiarę wspólnoty chrześcijańskiej (DOK 64). Stąd też wszelkie inicjatywy Kościoła powinny wspierać człowieka w jego upodabnianiu się do Jezusa i włączaniu do wspólnoty Jego uczniów. Wspólnota ta swą wiarę wyznaje, celebruje i o niej świadczy (por. DOK 67-68). Kościół w Polsce wypełnia na różne sposoby i w różnych miejscach zadanie głoszenia Dobrej Nowiny. Ma ono miejsce w rodzinie, w parafii, a także w szkole. Natomiast jej adresatami czyni dorosłych, dzieci i młodzież. Katecheza dzieci i młodzieży po roku 1990 przybrała postać głównie nauczania w szkole. Mniej uwagi poświęca się natomiast katechezie dorosłych i katechezie parafialnej. Charakterystycznym dla katechezy szkolnej zjawiskiem jest to, że zarówno uczestnicząca w niej młodzież, jak też i dzieci prezentują dość zróżnicowany poziom zainteresowania Ewangelią, a w konsekwencji poziom życia religijnego. Można też zauważyć, że wiele osób korzystających ze szkolnej katechezy nie osiągnęło jeszcze dojrzałości odpowiedniej swojemu wiekowi. Nie sprzyja to podejmowaniu ważnych życiowych decyzji, a także utrudnia prowadzenie katechezy w szkole. W związku z tym katecheza szkolna niejednokrotnie przybiera bardziej postać procesów ewangelizacyjnych – pierwszego zainteresowania Jezusem Chrystusem i Jego Dobrą Nowiną, mniej natomiast katechezy wtajemniczania chrześcijańskiego. Nauka religii w szkole nie wyczerpuje w pełni zadań stawianych przed katechezą (por. DOK 73), dlatego konieczne jest jej uzupełnienie katechezą w rodzinie i w parafii. Jej uzupełnieniem i kontynuacją winny stawać się inne kierunki duszpasterstwa katechetycznego dzieci, młodzieży i dorosłych. Dlatego możemy co najwyżej mówić, że nauka religii w polskiej szkole jest jednym z wielu elementów składowych całościowej posługi słowa w Kościele. Adresatami Podstawy programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce są przede wszystkim twórcy programów nauczania religii. Zadaniem takich programów będzie skonkretyzowanie założeń przyjętych w niniejszej Podstawie po to, aby katecheza wprowadzała w życie religijne (przedszkole), kierowała inicjacją w sakramenty pokuty, pojednania i Eucharystii (kl. 1-3), odsłaniała historię zbawienia (kl. 4-6), prowadziła do rozumnego wyznawania wiary i je wspierała (gimnazjum) i wreszcie umożliwiała dawanie świadectwa życia chrześcijańskiego (szkoły ponadgimnazjalne). Te same zadania oraz oczekiwania wiążą się z prowadzeniem katechezy osób znajdujących się w szczególnych sytuacjach (niepełnosprawnych i nieprzystosowanych). Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce odnosi się do poszczególnych etapów edukacji szkolnej i zawiera: – charakterystykę psychologiczną dzieci i młodzieży na danym etapie edukacji; – Podstawę programową nauki religii (w szkole); – korelację ze szkolnymi przedmiotami ogólnokształcącymi i ścieżkami edukacyjnymi (od klasy IV szkoły podstawowej); – propozycje współpracy środowisk katechetycznych.

Terminologia Podstawy programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce
W Podstawie programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce posłużono się terminologią respektującą zarówno standardy szkolne, wytyczne Kościoła powszechnego dotyczące katechezy, jak też polską tradycję katechetyczną. Dyrektorium ogólne o katechizacji określa nadrzędny cel katechezy(prowadzenie do wiary dojrzałej – DOK 80), który jest realizowany przez zadania katechezy (DOK 85-86). Dokumenty szkolne natomiast posługują się pojęciem celów edukacyjnych. Ze względu na to, że nauka religii jest procesem katechetycznym, realizującym wskazania Kościoła, a jednocześnie uwzględniającym kontekst szkolny (DOK 73), Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce wprowadza pojęcie celów katechetycznych. Określają one, czemu ma służyć nauczanie i wychowanie religijne na terenie szkoły. Działania zmierzające do realizacji celów katechetycznych przez nauczyciela i przedmiot (materiały, podręczniki, inne pomoce naukowe), noszą nazwę zadań nauki religii. Treści określają niezbędne informacje, jakie winien zawierać program nauki religii, aby zrealizować cele katechetyczne oraz zadania nauki religii. Osiągnięcia opisują wiadomości i umiejętności ucznia, które są wynikiem podjęcia przez nauczyciela i przedmiot wypełnienia konkretnych zadań oraz przekazania treści po to, by zrealizować cele katechetyczne nauki religii. Określenie osiągnięć wiąże się ze standaryzacją oceniania. Podstawa programowa nie określa osiągnięć w katechezie przedszkolnej i młodszego wieku szkolnego ze względu na większą potrzebę indywidualnego traktowania dziecka na tych etapach katechizacji. Cele katechetyczne, zadania nauki religii, treści i osiągnięcia są prezentowane w Podstawie programowej w dwóch wersjach: tabelarycznej (ukazującej powiązanie celów, zadań, treści i osiągnięć z zadaniami katechezy) oraz opisowej (zbliżonej swą konwencją do analogicznych dokumentów MEN). Korelacja międzyprzedmiotowa ma uwzględniać te treści przedmiotów nauczania, które są interesujące z punktu widzenia celów katechetycznych (edukacyjnych) nauki religii. W związku z powyższym Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce zawiera propozycje zaczerpnięte z analogicznych dokumentów prawa szkolnego. Przyjmuje sformułowania zrozumiałe dla tych programistów oświatowych, którzy z pozycji innych przedmiotów szkolnych chcieliby zaproponować nauce religii integrowanie treści. Jednocześnie należy pamiętać, że korelacja nauki religii z programami pozostałych przedmiotów oznacza, w zależności od konkretnego kontekstu szkolnego, nie tylko podejmowanie funkcji integrującej, ale niekiedy uzupełniającej lub polemicznej. Zgodnie ze wskazaniami zawartymi w Dyrektorium ogólnym o katechizacji należy zwrócić uwagę zwłaszcza na następujące zagadnienia: – początek świata i sens historii; – podstawa (fundament) wartości etycznych; – funkcja religii w kulturze; – przeznaczenie człowieka; – relacja z naturą (DOK 73). Stosowanie korelacji międzyprzedmiotowej jest pożądane zarówno ze względów dydaktycznych (łatwiejsze przyswojenie tych samych treści, które omawia się w różnych aspektach na różnych lekcjach), jak i wychowawczych (ukazanie uczniom jedności prawdy oraz szacunku do niej). Ścieżka edukacyjna jest w dokumentach oświatowych definiowana jako zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja może odbywać się w ramach różnych przedmiotów (bloków przedmiotowych) lub w postaci odrębnych zajęć. Programy nauczania religii winny się odnieść do celów edukacyjnych, zadań, treści i osiągnięć wybranych ścieżek edukacyjnych 1. Wprowadzenie w życie religijne – przedszkole 1.1. Charakterystyka dzieci w wieku przedszkolnym Wychowaniem przedszkolnym objęte są dzieci między 4 a 6 rokiem życia. W tym wieku zachodzą w nich procesy rozwojowe, takie jak rozwój fizyczny, psychiczny, emocjonalny, społeczno-moralny i religijny. Jedne z nich są już w dziecku nieco zaawansowane, inne – np. procesy rozwoju społeczno-moralnego czy religijnego – często dopiero zostają inicjowane. O rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym w dużej mierze decydują procesy poznawcze. W procesach tych pierwszorzędną rolę zazwyczaj odgrywają zdobywane doświadczenia, gdyż myślenie logiczne występuje u dziecka w małym stopniu. Właściwością procesów poznawczych jest to, że zdobywane kolejne doświadczenia wyzwalają w dziecku pytania o poznawaną rzeczywistość. Dzięki nim możliwe staje się poznawanie przez dziecko otaczającego świata i nawiązywanie z nim kontaktu, jak też odnajdywanie własnego miejsca w gronie rówieśników i większej społeczności. Ponadto w tym czasie rozpoczyna się budowanie przez dziecko własnego systemu wartości. W tym okresie dziecko próbuje upodobnić się do środowiska, w którym żyje. Owo upodabnianie się wynika z jego zdolności do identyfikowania się oraz naśladowania znaczących dla niego osób czy postaci. Dziecko, poprzez identyfikację i naśladownictwo, poznaje swoje otoczenie, odkrywa normy w nim obowiązujące, a nadto stara się je respektować i przyjmować za własne. Podobna sytuacja występuje także w jego życiu religijnym. Posiadając zdolność do identyfikowania się i naśladownictwa stara się ono uczestniczyć – choć jeszcze bezkrytycznie – w życiu religijnym znaczących dla niego osób. Procesy identyfikowania się i naśladownictwa nazywane są procesami socjalizacji, a w przypadku życia religijnego socjalizacji religijnej. Socjalizacja religijna dziecka zazwyczaj wyraża obraz religijności dorosłych: rodziców, wychowawców czy katechetów. W żadnym jednak przypadku nabywana socjalizacja nie świadczy o autonomicznej religijności dziecka. Dlatego też wspieranie religijnego rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym winno się charakteryzować towarzyszeniem mu w nabywaniu antropologicznych podstaw przyszłego autonomicznego życia wiarą (por. DOK 178). Właściwością tego typu działań wychowawczych winny stawać się najpierw naturalne doświadczenia dziecka, umożliwiające pozytywny kontakt ze światem i ludźmi, które z czasem mogą przekształcać się w doświadczenia religijne. Doświadczenia te stanowią bowiem fundament stopniowej inicjacji w życie wiarą, której podmiotem ma być osoba Boga przyjaznego, zatroskanego o człowieka i o jego udane życie. W procesie wychowania inspirowanego wiarą należy wskazać dziecku na sakrament chrztu, jako znak bezwarunkowego ofiarowania mu przez Boga miłości i przyjaźni. Wszystko to ma służyć rozwijaniu doświadczenia Boga oraz kształtowaniu poprawnego Jego obrazu. Trzeba przy tym pamiętać, że zafałszowanie obrazu Boga na początku życia może być powodem wielu trudności i kryzysów religijnych, które występują w wieku młodzieńczym. Z tych też powodów niezbędne jest ukazywanie Boga objawiającego się na kartach Pisma Świętego, a jednocześnie uczenie nawiązywania z Nim osobistego kontaktu poprzez modlitwę i uczestniczenie w liturgii. W inicjowanych procesach wychowania w duchu wiary mniejsze znaczenie winno się przywiązywać do przekazywania dziecku wiadomości religijnych, ponieważ nie jest ono jeszcze dostatecznie przygotowane do ich poprawnego zrozumienia. Treści religijne winny być związane ze stawianymi przez dziecko pytaniami nawiązującymi do zdobywanych doświadczeń. Wówczas udzielane odpowiedzi będą naturalnym wyjaśnieniem zdobywanych doświadczeń i drogą do odkrywania i poznawania Boga w otaczającym je świecie. 1.2. Podstawa programowa katechezy w przedszkolu 1.2.1. Układ tabelaryczny

Zadania katechezy wynikające z DOK	Cele katechetyczne	Zadania nauki religii	Treści
Rozwijanie poznania wiary	„W okresie dzieciństwa proces katechizacji będzie miał charakter wychowawczy, zwracający uwagę na rozwój tych wartości ludzkich, które stanowią podstawę antropologiczną życia wiary, jak zmysł ufności, darmowości, daru z siebie, prośby, radosnego uczestnictwa” (DOK 178). Cele te będą realizowane poprzez:

1. Zapoczątkowanie pierwszej socjalizacji umożliwiającej poznawanie oraz rozumienie siebie i świata w świetle Bożego objawienia; 2. Zapoczątkowanie inspirowanego wiarą wychowania ludzkiego i chrześcijańskiego w rodzinie, przedszkolu i Kościele (odkrywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej i we wspólnocie Kościoła); 3. Nabywanie umiejętności wyrażania w znakach własnej religijności;1. Odkrywać świat jako dar Boga dla ludzi; 2. Odkrywać istotę więzów łączących Boga z człowiekiem (miłość); 3. Wprowadzać w odkrywanie tajemnicy Boga (obraz Boga); 4. Odkrywać powody, dla których winno się trwać w łączności z Bogiem; 5. Nauczyć sposobów nawiązywania kontaktu z Bogiem; 6. Poznawać źródło świata wartości i obowiązujących w życiu norm;1. Związki Boga ze światem i z człowiekiem objawione na kartach Pisma Świętego; 2. Zasadność dochowywania Bogu wierności w codziennym życiu; 4. Religijne wyjaśnianie zdobywanych doświadczeń; 5. Wprowadzanie w rzeczywistość niematerialną; 6. Odkrywanie Boga jako osoby; 7. Odkrywanie Boga jako dawcy światai życia; 8. Odkrywanie przydzielonego przez Boga miejsca w świecie;7. Przywoływać doświadczenia uświadamiające istnienie rzeczywistości niematerialnej; 8. Nazywać i interpretować rzeczywistość niematerialną; 9. Wprowadzać pojęcia Boga jako faktycznej istoty niematerialnej; 10. Wyjaśniać prawdę o możliwościach nawiązywania kontaktu z Bogiem; 11. Wskazywać na obecność Boga w życiu ludzi; 12. Uczyć możliwości wyrażania zaufania Bogu;3. Przekazane w Biblii podstawowe prawdy wiary o: – Bogu Stwórcy i Dawcy stworzonego świata; – Bogu przyjaznym i obdarowującym ludzi; – Bogu przychodzącym do ludzi i utrzymującym z nimi osobowy kontakt; – Bogu zawierającym z ludźmi w udzielanym im chrzcie nowe przymierze; – potrzebie i sposobach nawiązywania z Bogiem kontaktu;Wychowanie liturgiczne i nauczanie modlitwy9. Uczenie rozumienia istoty modlitwy; 10. Uczenie modlitwy; 11. Wprowadzanie w rozumienie podstawowych znaków i czynności liturgicznych; 12. Uczenie wykonywania podstawowych znaków religijnych; 13. Wprowadzanie do uczestnictwa w liturgii;13. Podawać motywy uczenia się modlitwy i udziału w liturgii;4. Człowiek jako istota cielesno-duchowa nawiązuje kontakt z Bogiem. Ponadto konkretnymi znakami wyraża swą religijność; 5. Modlitwa i liturgia szczególnymi znakami okazywania Bogu swej czci i przywiązania; 6. Modlitwa i liturgia umożliwiają okazywanie Bogu wdzięczności za Jego dary, w tym za zjednoczenie z Nim;Formacja moralna14. Wprowadzanie do procesów socjalizacji religijnych motywów postępowania; 15. Uświadamianie potrzeby rozwijania własnej dojrzałości; 16. Tworzenie opartego na wierze systemu wartości;14. Formułować czerpane z wiary motywy postępowania: przede wszystkim przykazanie miłości oraz związek z Bogiem zapoczątkowany w chrzcie; 7. Fundamentem moralności chrześcijańskiej jest związek z Bogiem zapoczątkowany w chrzcie; 8. Moralność chrześcijańska, której uczy Jezus, najpełniej wyraża się w miłości; Wychowanie do życia we wspólnocie17. Odkrywanie potrzeby stawania się odpowiedzialnym za innych; 18. Poznawanie Bożego zamiaru, by ludzie wzajemnie sobie pomagali; 19. Rozwijanie umiejętności poznawania prawdy o sobie i innych ludziach; 20. Uświadamianie motywów, dla których wierzący przyznaje innym te same prawa, którymi sam się w życiu kieruje; 21. Rozpoznawanie w społeczności wierzących – Kościele znaku życia wiarą. 15. Wyjaśniać powody (motywy), dla których wszyscy mają przed Bogiem równe prawa; 16. Uczyć konkretnych form bycia we wspólnocie i przejmowania na siebie wynikających z tego obowiązków; 17. Rozwijać świadomość odpowiedzialności za religijny rozwój wspólnoty; 18. Wprowadzać w życie wspólnoty wierzących – w życie religijne Kościoła. 9. Człowiek z woli Boga żyje wespół z innymi; 10. Przed Bogiem wszyscy są sobie równi; 11. Bóg oczekuje, że ludzie żyjąc razem będą się wzajemnie wspierać w stawaniu się bardziej dojrzałymi; 12. Bóg daje ludziom prawo ułatwiające im poszanowanie praw osobistych i wspólnoty; 13. Prawo Boże przyznające wszystkim ludziom te same prawa domaga się rozwijania miłości; 14. Obowiązek przestrzegania prawa Bożego wypływa z chrztu; 15. Życie wspólnoty religijnej koncentruje się i wyraża w życiu Kościoła. 1.2.2. Układ opisowy Cele katechetyczne W okresie dzieciństwa proces katechizacji będzie miał charakter wychowawczy, zwracający uwagę na rozwój tych wartości ludzkich, które stanowią podstawę antropologiczną życia wiary, jak zmysł ufności, darmowości, daru z siebie, prośby, radosnego uczestnictwa” (DOK 178). Cele te będą realizowane poprzez:

Zapoczątkowanie pierwszej socjalizacji umożliwiającej poznawanie oraz rozumienie siebie i świata w świetle Bożego objawienia;
Zapoczątkowanie inspirowanego wiarą wychowania ludzkiego i chrześcijańskiego w rodzinie, przedszkolu i Kościele (odkrywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej i we wspólnocie Kościoła);
Nabywanie umiejętności wyrażania w znakach własnej religijności;
Religijne wyjaśnianie zdobywanych doświadczeń;
Wprowadzanie w rzeczywistość niematerialną;
Odkrywanie Boga jako osoby;
Odkrywanie przydzielonego przez Boga miejsca w świecie;
Uczenie rozumienia istoty modlitwy;
Uczenie modlitwy;
Wprowadzanie w rozumienie podstawowych znaków i czynności liturgicznych;
Uczenie wykonywania podstawowych znaków religijnych;
Wprowadzanie do uczestnictwa w liturgii;
Wprowadzanie do procesów socjalizacji religijnych motywów postępowania;
Uświadamianie potrzeby rozwijania własnej dojrzałości;
Odkrywanie potrzeby stawania się odpowiedzialnym za innych;
Tworzenie opartego na wierze systemu wartości;
Poznawanie Bożego zamiaru, by ludzie wzajemnie sobie pomagali;
Rozwijanie umiejętności poznawania prawdy o sobie i innych ludziach;
Uświadamianie motywów, dla których wierzący przyznaje innym te same prawa, którymi sam się w życiu kieruje;
Rozpoznawanie w społeczności wierzących – Kościele znaku życia wiarą.

Zadania nauki religii 1. Odkrywać świat jako dar Boga dla ludzi; 2. Odkrywać istotę więzów łączących Boga z człowiekiem (miłość); 3. Wprowadzać w odkrywanie tajemnicy Boga (obraz Boga); 4. Odkrywać powody, dla których winno się trwać w łączności z Bogiem; 5. Nauczyć sposobów nawiązywania kontaktu z Bogiem; 6. Poznawać źródło świata wartości i obowiązujących w życiu norm; 7. Przywoływać doświadczenia uświadamiające istnienie rzeczywistości niematerialnej; 8. Nazywać i interpretować rzeczywistość niematerialną; 9. Wprowadzać pojęcie Boga jako faktycznej istoty niematerialnej; 10. Wyjaśniać prawdę o możliwościach nawiązywania kontaktu z Bogiem; 11. Wskazywać na obecność Boga w życiu ludzi; 12. Uczyć możliwości wyrażania zaufania Bogu; 13. Podawać motywy uczenia się modlitwy i udziału w liturgii; 14. Formułować czerpane z wiary motywy postępowania: przede wszystkim przykazanie miłości oraz związek z Bogiem zapoczątkowany w chrzcie; 15. Wyjaśniać powody (motywy), dla których wszyscy mają przed Bogiem równe prawa; 16. Uczyć konkretnych form bycia we wspólnocie i przejmowania na siebie wynikających z tego obowiązków; 17. Rozwijać świadomość odpowiedzialności za religijny rozwój wspólnoty; 18. Wprowadzać w życie wspólnoty wierzących – w życie religijne Kościoła. Treści 1. Związki Boga ze światem i z człowiekiem objawione na kartach Pisma Świętego; 2. Zasadność dochowywania Bogu wierności w codziennym życiu; 3. Przekazane w Biblii podstawowe prawdy wiary o: – Bogu Stwórcy i Dawcy stworzonego świata; – Bogu przyjaznym i obdarowującym ludzi; – Bogu przychodzącym do ludzi i utrzymującym z nimi osobowy kontakt; – Bogu zawierającym z ludźmi w udzielanym im chrzcie nowe przymierze; – potrzebie i sposobach nawiązywania z Bogiem kontaktu; 4. Człowiek jako istota cielesno-duchowa nawiązuje kontakt z Bogiem. Ponadto konkretnymi znakami wyraża swą religijność; 5. Modlitwa i liturgia szczególnymi znakami okazywania Bogu swej czci i przywiązania; 6. Modlitwa i liturgia umożliwiają okazywanie Bogu wdzięczności za Jego dary, za zjednoczenie z Nim; 7. Fundamentem moralności chrześcijańskiej jest związek z Bogiem zapoczątkowany w chrzcie; 8. Moralność chrześcijańska, której uczy Jezus, najpełniej wyraża się w miłości; 9. Człowiek z woli Boga żyje wespół z innymi; 10. Przed Bogiem wszyscy są sobie równi; 11. Bóg oczekuje, że ludzie żyjąc razem będą się wzajemnie wspierać w stawaniu się bardziej dojrzałymi; 12. Bóg daje ludziom prawo ułatwiające im poszanowanie praw osobistych i wspólnoty; 13. Prawo Boże przyznające wszystkim ludziom te same prawa domaga się rozwijania miłości; 14. Obowiązek przestrzegania prawa Bożego wypływa z chrztu; 15. Życie wspólnoty religijnej koncentruje się i wyraża w życiu Kościoła. 1.3. Współpraca środowisk 1.3.1. Rodzina 1. Należy uświadamiać rodzicom, że Bóg, którego wyznajemy, objawia ludziom swą bliskość i przyjaźń. Działania te są niezbędne choćby dlatego, że właśnie rodzice najczęściej wpływają na kształtowany w świadomości dziecka obraz Boga; 2. Współpraca z rodzicami winna zmierzać także do uświadamiania im, że dziecko – poza innymi zakresami ich postaw – identyfikuje się także z ich postawami religijnymi i je naśladuje. Zasada ta ma zastosowanie przede wszystkim w przejmowaniu od rodziców konkretnych praktyk religijnych. Poprzez te zdolności dziecko uczestniczy w religijności dorosłych. Trzeba jednak pamiętać, że procesy te tylko na stosunkowo krótki czas mogą dostarczać dziecku wystarczających argumentów do prowadzenia i rozwijania życia religijnego. Stąd też już na etapie wieku przedszkolnego niezbędne jest wspieranie go w stopniowym nabywaniu zdolności dochodzenia do religijności autonomicznej; 3. Rodzice, którzy zazwyczaj stanowią dla dziecka w wieku przedszkolnym największy autorytet, winni podejmować świadome działania umożliwiające dziecku odkrywanie Boga jako autentycznego obrońcy człowieka. Wyrazem Jego troski o dobro ludzi są między innymi przykazania, pośród których najważniejsze jest przykazanie miłości. W procesach wychowywania małego dziecka inspirowanego wiarą ważne jest zatem, aby ten aspekt był stopniowo dziecku przybliżany, a wraz z nim związek człowieka z Bogiem, którego wyrazem był chrzest. Chrzest też winien stanowić, w przypadku wychowywania religijnego, już w wieku przedszkolnym ważny punkt odniesienia dla całej religijności dziecka. 1.3.2. Parafia 1. Katecheza dzieci w wieku przedszkolnym w niektórych regionach Polski może być związana z przygotowaniem do „wczesnej Komunii świętej”; 2. Katecheza dzieci w wieku przedszkolnym może dostarczać okazji do udziału dzieci w wydarzeniach parafialnych: nabożeństwa okolicznościowe, procesje, uroczystości, prymicje, jubileusze itp. 3. Pośród wyjaśnień, które winny się przy takich okazjach pojawiać, nie powinno zabraknąć i tych, że dzieci wespół z innymi wierzącymi będą uczestniczyć w oddawaniu czci Bogu, w wielbieniu Go czy też dziękowaniu za otrzymane od Niego dary. 2. Katecheza inicjacji w sakramenty pokuty i pojednania oraz Eucharystii– klasy 1-3 2.1. Charakterystyka dzieci klas 1-3 szkoły podstawowej Do klas 1-3 szkoły podstawowej uczęszczają dzieci w wieku 7-9 lat. Ten przedział wiekowy nazywany jest młodszym wiekiem szkolnym. Nauka w szkole i wykonywanie zadań stawianych przez nią staje się głównym obowiązkiem i pracą dziecka oraz głównym czynnikiem jego psychicznego rozwoju. Nowa sytuacja zobowiązuje dziecko do działania coraz bardziej odpowiedzialnego i celowego. Wyrabia w nim poczucie obowiązku i odpowiedzialności wobec otoczenia. Umiejętność świadomego i zorganizowanego działania rozwija w dziecku cechy woli. Dziecko nabywa umiejętność liczenia się z punktem widzenia innych oraz uwzględnienia pragnień innych osób. Na tym etapie rozwoju dziecko przechodzi od działalności zabawowej do uczenia się. Zmiana zasadniczej formy jego działalności wymaga odpowiedniego kształtowania motywów uczenia się. Dziecko uczy się chętniej, gdy praca ta daje mu przyjemność i gdy spotyka się z pochwałą nauczyciela. Czynnikiem motywującym do pracy jest też znajomość bliskich i konkretnych celów działania. Dzieci w klasie pierwszej i drugiej nie interesują się jeszcze klasą i osiągnięciami kolegów, oceny mają dla nich znaczenie indywidualne. Sytuacja ta stopniowo zmienia się w klasie trzeciej. W odniesieniu do treści nauczania dziecko w klasie pierwszej i drugiej pociąga proces uczenia się, zaspokojenie wymagań nauczyciela oraz praca z materiałem dydaktycznym. Dzieci lubią prace, które wymagają od nich aktywności. W klasie trzeciej rozpoczyna się wzrost zainteresowań treścią przedmiotów szkolnych. Nauka staje się środkiem poznania rzeczywistości. Motywem uczenia się jest to, by być dobrym uczniem oraz coś nowego poznać. W klasach 1-3 zmianie ulega również charakter uczenia się. U dzieci następuje rozwój pamięci logicznej. Łatwo asymilują treści podawane w sposób konkretny i poglądowy. Dzięki zdolnościom do działań logicznych dzieci kształtują pierwszą wizję świata zbliżoną do obiektywnej. W pierwszej fazie młodszego wieku szkolnego następuje rozwój wrażeń i spostrzeżeń, rozwój pamięci i mowy. Rozwój wrażeń i spostrzeżeń polega na dostrzeganiu szczegółów w treściach, które dotąd uchodziły uwadze dziecka. Zabawa, choć przestaje być dominującą postacią działalności, zmienia się pod względem formy i treści. Ważnym czynnikiem rozwoju staje się własna aktywność. Rozwój pamięci wyraża się w zwiększeniu jej szybkości i trwałości. Następuje rozwój dowolnego zapamiętywania. Wraz z rozwojem mowy myślenie konkretne przeobraża się w abstrakcyjno-słowne. W tym okresie dają się również zauważyć zmiany w religijności dziecka. W siódmym roku życia religijność łączy się bardzo ściśle z autorytetem. Dziecko przyjmuje normy i wzorce od osób dla niego znaczących. Obok rodziców zaczynają być nimi także ksiądz, siostra zakonna, katechetka. Konkretny charakter myślenia powoduje przenoszenie cech własnych rodziców, zwłaszcza ojca, na obraz Boga. Powinność religijna jest ujmowana jako obowiązek i posłuszeństwo ze względu na starszych, a Bóg jest stróżem tej powinności. Religijność na tym etapie rozwoju cechuje rytualizm wyrażający się w mechanicznym ujmowaniu relacji między znakami materialnymi i religijnymi, a ich duchowymi skutkami. Około dziewiątego roku życia zanika naiwny obraz Boga, a pojawia się rozumienie Go jako ducha, który jest wszechobecny, dobry i sprawiedliwy. Od drugiej klasy dziecko przeżywa ambiwalentne uczucia wobec Boga: raz postrzega Go jako radosnego i dobrego, a kiedy indziej groźnego i surowego. Wskutek konfrontacji z różnymi informacjami z zewnątrz mogą pojawić się u dziecka pierwsze, fragmentaryczne wątpliwości w wierze. Ponieważ w religijnych zachowaniach dominuje aktywność zewnętrzna i prawdy wiary nie zostały jeszcze uwewnętrznione, rodzi się potrzeba rozbudzania w dziecku tęsknoty za bezpieczeństwem, pokojem, zaspokojeniem pozytywnych pragnień, których źródłem jest sam Bóg. Dużą rolę w kształtowaniu postawy religijnej będzie miało budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa w relacjach międzyludzkich, które dziecko przeniesie na swoje odniesienia do samego Boga. Także odpowiednie przygotowanie i przeżycie sakramentu pokuty i pojednania oraz Eucharystii odegra w tym względzie znaczącą rolę. 2.2. Podstawa programowa katechezy inicjacji w sakramenty pokuty i pojednania oraz Eucharystii – klasy 1-3 szkoły podstawowej 2.2.1. Układ tabelaryczny

Zadania katechezy wynikające z DOK	Cele katechetyczne	Zadania nauki religii	Treści
Rozwijanie poznania wiary	1. Kształtowanie świadomości dziecięctwa Bożego rozpoczętego na chrzcie świętym;

2. Kształtowanie umiejętności odnajdywania śladów Boga w otaczającym świecie; 3. Budzenie zainteresowania życiem wiary i doświadczenia radości z wiary; 4. Poznanie podstawowych prawd wiary wpływających na kształtowanie postaw; 5. Wprowadzanie w historię zbawienia celem ukazania działania miłosiernego Boga w historii świata i ludzi;1. Uświadamiać uczniom istnienie rzeczywistości religijnej; 2. Zakorzeniać wiarę w sferze emocjonalnej i wolitywnej; 3. Rozwijać w uczniach zaciekawienie i postawę otwartości na poznanie Jezusa; 4. Zapoznać z wybranymi wydarzeniami z historii zbawienia: – stworzenie świata, ludzi i aniołów, – grzech ludzi, – obietnica zbawienia, – prorocy przekazicielami obietnicy, – Jezus obiecanym Zbawicielem, – Kościół realizujący posłannictwo Chrystusa, – Maryja Matką Chrystusa i naszą;1. W codziennym życiu spotykamy kochającego Boga; 2. Zaufanie do Boga Ojca opiera się na wierze w Jezusa i w Ducha Świętego; 3. Zróżnicowanie światopoglądowe; 4. Bóg do nas mówi: – zaprasza do przyjaźni, – jest zawsze blisko nas, – obdarza łaską; 5. Jezus Słowem Boga do nas – Jego życie i zarys nauki; 6. Spotkanie Jezusa – „Boga z nami”: – publiczna działalność, – miłość jako podstawowa zasada życia i pojednania z Bogiem i ludźmi, – Chrystus umarł i zmartwychwstał dla nas; 7. Jezus żyje w Kościele; – wybór Apostołów, – Duch Święty prowadzi i umacnia życie pierwotnego Kościoła, – Eucharystia centrum życia Kościoła, – powtórne przyjście Pana; 8. Dzieło stworzenia przejawem miłości Bożej; 9. Dzieło odkupienia wyrazem bezgranicznej miłości;Wychowanie liturgiczne6. Kształtowanie umiejętności włączenia się w świętowanie wiary ludu Bożego (liturgia, rok liturgiczny, polska tradycja okresów liturgicznych); 7. Formacja postawy zaufania jako podstawy nawrócenia i pokuty – fundamentów pełnego przeżycia sakramentu pojednania. 8. Uzdolnienie do pełnego i aktywnego uczestnictwa w Eucharystii;5. Uświadomić owoce i zobowiązania wynikające z przyjęcia chrztu świętego; 6. Wprowadzać uczniów do pełnego uczestnictwa we Mszy świętej; 7. Wychować do systematycznego korzystania z sakramentów: pokuty i Eucharystii; 8. Wprowadzać w religijny wymiar przeżywanych świąt celem świadomego spotkania z Jezusem w wydarzeniach zbawczych; 9. Zachęcać do uczestnictwa w nabożeństwach;10. Rok liturgiczny: Adwent – Boże Narodzenie: – jego świętowanie, – aktualizacja, – źródło wiedzy o zbawieniu; Wielki Post – misterium paschalne: – ludzie nie zawsze są wierni, – ofiara paschalna Chrystusa – pokuta i sakrament pojednania drogą powrotu do Boga; 11. Świętowanie Wielkanocy – świętowanie niedzieli; 12. Eucharystia – sakrament jedności i miłości zbawczej, krzepiącej uczty, obecności Chrystusa; 13. Nabożeństwa okresowe wyrazem pobożności Kościoła;Nauczanie modlitwy9. Uczenie nawiązywania dialogu z Bogiem i udzielania odpowiedzi na Jego apel; 10. Wdrożenie do modlitwy dziękczynnej, chwalebnej, przebłagalnej, błagalnej, prywatnej i liturgicznej;10. Budzić ducha skupienia i uczyć prostego wyrażania wewnętrznych przeżyć; 11. Uczyć podstawowych modlitw;14. Modlitwa rozmową ze spotkanym Jezusem; 15. Maryja, Matka Jezusa i nasza, wzorem rozmodlenia (modlitwy, pieśni i piosenki); 16. Modlitwa w Starym i Nowym Testamencie wzorem modlitwy człowieka wiary; 17.Modlitwy liturgiczne i samodzielnie tworzone; 18.Postawy wdzięczności, przeproszenia i przebaczenia; 19. Wiara źródłem ludzkiej życzliwości, pogody ducha, radości;Formacja moralna11. Poznanie wybranych wydarzeń z historii zbawienia urzeczywistniających się w życiu ucznia (dla kształtowania jego osobowości); 12. Zdolność kształtowania sumienia na podstawie przykazania miłości w Dekalogu i Ewangelii; 13. Zdolność szukania płaszczyzn szerzenia dobra i królestwa Bożego w swoim środowisku; 14. Kształtowanie osobowości (odpowiednio do wieku) na przykładzie wzoru świętych;12. Formować wrażliwe sumienie; 13. Rozwijać postawę zaufania do Pana Boga i odpowiedzi na Jego wezwanie; 14. Rozwijać postawę życzliwości i koleżeństwa wobec rówieśników; 15. Rozwijać postawę szacunku wobec rodziców i innych dorosłych; 16. Kształtować właściwe odniesienia do drugich: wdzięczność, gotowość do dzielenia się z innymi, wzajemne obdarowywanie się, ale też przepraszanie; 17. Uwrażliwiać na zagrożenie zdrowia własnego i innych; 18. Uczyć właściwych postaw w stosunku do otaczającego środowiska, przyrody, uczyć samokontroli; 19. Pomagać w kształtowaniu właściwej postawy wobec własnego ciała;20. Jedność wyrazem poczucia braterstwa w Chrystusie; 21. Dekalog wyrazem troskliwej miłości Boga wobec ludzi; 22. Ewangelia miłości zasadą życia dzieci Bożych (przykazanie miłości, Błogosławieństwa; 23. Przykłady życia według Ewangelii; 24. Troska o dobro wspólne: klasowe, rodzinne, parafialne; Wychowanie do życia we wspólnocie15. Kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi; 16. Kształtowanie świadomości przynależenia do społeczności Kościoła; 17. Pogłębienie związku swojego życia z życiem Kościoła i odnajdywanie swojego miejsca w nim;20. Budzić przeświadczenie o rzeczywistości nadprzyrodzonej zapoczątkowanej w chrześcijaninie na chrzcie świętym; 21. Uświadomić wartość życia we wspólnocie i potrzebę właściwych w niej zachowań; 22. Budować wspólnotę i jedność w klasie, rodzinie, parafii;25. Kościół „przestrzenią” gromadzenia się wspólnoty wierzących; 26. Każdy ochrzczony ma swoje miejsce w Kościele; 27. Co już teraz mogę uczynić dla Kościoła;Wprowadzenie do misji18. Świadczenie codziennym życiem o włączeniu się w misyjne dzieło Kościoła.23. Troszczyć się, by Jezus i Jego dzieło dotarło do wszystkich, którzy Go nie znają.28. Jezus posyła swoich uczniów na cały świat z ewangelią i obiecuje swoją asystencję. 2.2.2. Układ opisowy Cele katechetyczne 1. Kształtowanie świadomości dziecięctwa Bożego rozpoczętego na chrzcie świętym; 2. Kształtowanie umiejętności odnajdywania śladów Boga w otaczającym świecie; 3. Budzenie zainteresowania życiem wiary i doświadczenia radości z wiary; 4. Poznanie podstawowych prawd wiary wpływających na kształtowanie postaw; 5. Wprowadzanie w historię zbawienia celem ukazania działania miłosiernego Boga w historii świata i ludzi; 6. Kształtowanie umiejętności włączenia się w świętowanie wiary ludu Bożego (liturgia, rok liturgiczny, polska tradycja okresów liturgicznych); 7. Formacja postawy zaufania jako podstawy nawrócenia i pokuty – fundamentów pełnego przeżycia sakramentu pojednania; 8. Uzdolnienie do pełnego i aktywnego uczestnictwa w Eucharystii; 9. Uczenie nawiązywania dialogu z Bogiem i udzielania odpowiedzi na Jego apel; 10. Wdrożenie do modlitwy dziękczynnej, chwalebnej, przebłagalnej, błagalnej, prywatnej i liturgicznej; 11. Poznanie wybranych wydarzeń z historii zbawienia urzeczywistniających się w życiu ucznia (dla kształtowania jego osobowości); 12. Zdolność kształtowania sumienia na podstawie przykazania miłości w Dekalogu i Ewangelii; 13. Zdolność szukania płaszczyzn szerzenia dobra i królestwa Bożego w swoim środowisku; 14. Kształtowanie osobowości (odpowiednio do wieku) na przykładzie wzoru święty; 15. Kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi; 16. Kształtowanie świadomości przynależenia do społeczności Kościoła; 17. Pogłębienie związku swojego życia z życiem Kościoła i odnajdywanie swojego miejsca w nim; 18. Świadczenie codziennym życiem o włączeniu się w misyjne dzieło Kościoła. Zadania nauki religii 1. Uświadamiać uczniom istnienie rzeczywistości religijnej; 2. Zakorzeniać wiarę w sferze emocjonalnej i wolitywnej; 3. Rozwijać w uczniach zaciekawienie i postawę otwartości na poznanie Jezusa; 4. Zapoznać z wybranymi wydarzeniami z historii zbawienia: – stworzenie świata, ludzi i aniołów, – grzech ludzi, – obietnica zbawienia, – prorocy przekazicielami obietnicy, – Jezus obiecanym Zbawicielem, – Kościół realizujący posłannictwo Chrystusa, – Maryja Matką Chrystusa i naszą; 5. Uświadomić owoce i zobowiązania wynikające z przyjęcia chrztu świętego; 6. Wprowadzać uczniów do pełnego uczestnictwa we Mszy świętej; 7. Wychować do systematycznego korzystania z sakramentów: pokuty i Eucharystii; 8. Wprowadzać w religijny wymiar przeżywanych świąt celem świadomego spotkania z Jezusem w wydarzeniach zbawczych; 9. Zachęcać do uczestnictwa w nabożeństwach; 10. Budzić ducha skupienia i uczyć prostego wyrażania wewnętrznych przeżyć; 11. Uczyć podstawowych modlitw; 12. Formować wrażliwe sumienie; 13. Rozwijać postawę zaufania do Pana Boga i odpowiedzi na Jego wezwanie; 14. Rozwijać postawę życzliwości i koleżeństwa wobec rówieśników; 15. Rozwijać postawę szacunku wobec rodziców i innych dorosłych; 16. Kształtować właściwe odniesienia do drugich: wdzięczność, gotowość do dzielenia się z innymi, wzajemne obdarowywanie się, ale też przepraszanie; 17. Uwrażliwiać na zagrożenie zdrowia własnego i innych; 18. Uczyć właściwych postaw w stosunku do otaczającego środowiska, przyrody, uczyć samokontroli; 19. Pomagać w kształtowaniu właściwej postawy wobec własnego ciała; 20. Budzić przeświadczenie o rzeczywistości nadprzyrodzonej zapoczątkowanej w chrześcijaninie na chrzcie świętym; 21. Uświadomić wartość życia we wspólnocie i potrzebę właściwych w niej zachowań; 22. Budować wspólnotę i jedność w klasie, rodzinie, parafii; 23. Troszczyć się, by Jezus i Jego dzieło dotarło do wszystkich, którzy Go nie znają. Treści 1. W codziennym życiu spotykamy kochającego Boga; 2. Zaufanie do Boga Ojca opiera się na wierze w Jezusa i w Ducha Świętego; 3. Zróżnicowanie światopoglądowe; 4. Bóg do nas mówi: – zaprasza do przyjaźni, – jest zawsze blisko nas, – obdarza łaską; 5. Jezus Słowem Boga do nas – Jego życie i zarys nauki; 6. Spotkanie Jezusa – „Boga z nami”: – publiczna działalność, – miłość jako podstawowa zasada życia i pojednania z Bogiem i ludźmi, – Chrystus umarł i zmartwychwstał dla nas; 7. Jezus żyje w Kościele: – wybór Apostołów, – Duch Święty prowadzi i umacnia życie pierwotnego Kościoła, – Eucharystia centrum życia Kościoła, – powtórne przyjście Pana; 8. Dzieło stworzenia przejawem miłości Bożej; 9. Dzieło odkupienia wyrazem bezgranicznej miłości; 10. Rok liturgiczny: Adwent – Boże Narodzenie: – jego świętowanie, – aktualizacja, – źródło wiedzy o zbawieniu; Wielki Post – misterium paschalne: – ludzie nie zawsze są wierni, – ofiara paschalna Chrystusa, – pokuta i sakrament pojednania drogą powrotu do Boga; 11. Świętowanie Wielkanocy – świętowanie niedzieli; 12. Eucharystia – sakrament jedności i miłości zbawczej, krzepiącej uczty, obecności Chrystusa; 13. Nabożeństwa okresowe wyrazem pobożności Kościoła; 14. Modlitwa rozmową ze spotkanym Jezusem; 15. Maryja, Matka Jezusa i nasza, wzorem rozmodlenia (modlitwy, pieśni i piosenki); 16. Modlitwa w Starym i Nowym Testamencie wzorem modlitwy człowieka wiary; 17. Modlitwy liturgiczne i samodzielnie tworzone; 18. Postawy wdzięczności, przeproszenia i przebaczenia; 19. Wiara źródłem ludzkiej życzliwości, pogody ducha, radości; 20. Jedność wyrazem poczucia braterstwa w Chrystusie; 21. Dekalog wyrazem troskliwej miłości Boga wobec ludzi; 22. Ewangelia miłości zasadą życia dzieci Bożych (przykazanie miłości, Błogosławieństwa); 23. Przykłady życia według Ewangelii; 24. Troska o dobro wspólne: klasowe, rodzinne, parafialne; 25. Kościół „przestrzenią” gromadzenia się wspólnoty wierzących; 26. Każdy ochrzczony ma swoje miejsce w Kościele; 27. Co już teraz mogę uczynić dla Kościoła; 28. Jezus posyła swoich uczniów na cały świat z ewangelią i obiecuje swoją asystencję. 2.3. Procedury osiągania celów (klasy 1-3) Katecheza uwzględniać musi właściwości etapu rozwojowego ucznia poszukując sposobów osiągnięcia celów. Ważne jest wykorzystanie własnej aktywności dziecka, by przez żywy udział i osobisty wysiłek przyswoiło sobie nowe treści kształcenia. Zadaniem katechety jest rozbudzanie motywacji oraz inspirowanie ciekawych sposobów asymilacji wiedzy. Istotną rolę pełnią w tym procesie metody wyzwalające działanie i oparte na nim (m.in. praca z obrazem, metody plastyczne, konstrukcyjno-praktyczne, eksponujące, wycieczka, zabawa, metody oparte na działaniu). Służą one poznawaniu i emocjonalnemu związaniu ucznia z prawdą. Dziecko nie potrafi długo słuchać, uważać, rozumować. Należy mieć to na uwadze w stosowaniu podczas lekcji metod słownych. Jeśli już stosuje się opis, opowiadanie, pogadankę, muszą one dotyczyć konkretnych osób i wydarzeń. Celem działań katechetycznych w klasach 1-3 jest położenie większego nacisku na emocjonalne i wolitywne przylgnięcie do głoszonych treści. Do osiągnięcia tego celu służą takie metody, jak: inscenizacja, dramatyzacja, przedstawienie ról, zabawa, opowiadanie, opis, pogadanka wzbogacone pracą z obrazem; z metod liturgicznych należy wykorzystać: celebrację, adorację, procesję. W formowaniu postaw wiary i modlitwy ważną rolę pełni naśladownictwo. Stąd istotna jest postawa katechety oraz wzorce postaci biblijnych i świętych. Myślenie konkretno-obrazowe wymaga stosowania różnych metod pracy z obrazem, metod plastycznych oraz korzystanie z różnych środków audiowizualnych. Wyzwalaniu radości służy stosowanie śpiewu i zabawy katechetycznej. Pamięć mechaniczna, zwłaszcza na początku nauki szkolnej, winna być włączona do nauki prawd i zasad, sformułowań biblijnych, liturgicznych, modlitw. Celem uspołecznienia ucznia, często do tej pory związanego jedynie z najbliższymi w rodzinie, należy stosować metody aktywizujące i budujące wspólnotę. 2.4. Współpraca środowisk 2.4.1. Rodzina 1. Rodzice są pierwszymi wychowawcami, a rodzina chrześcijańska powinna odzwierciedlać różne aspekty i funkcje życia całego Kościoła. Aby dobrze przygotować rodziców do podejmowania tych zadań względem dzieci należy przewidzieć systematyczną współpracę katechety z rodzicami. Formy jej zależne będą od miejscowych tradycji oraz warunków szkolnych; 2. Poprzez spotkania katechetyczne należy dążyć do stworzenia katechezy rodzinnej, bez której trudno mówić o pełnym przygotowaniu do życia chrześcijańskiego. W sytuacjach rodzin niepełnych (rozwód, separacja, związek niesakramentalny…) dyskretnie zachęcać oraz ukazywać możliwości rozwijania życia religijnego; 3. Czasem szczególnie sprzyjającym współpracy trzech środowisk (szkoły, rodziny, parafii) jest okres przygotowania do pierwszego pełnego uczestnictwa we Mszy świętej (I spowiedź i I Komunia święta) oraz cały następny rok; 4. Spotkania z rodzicami winny wpisywać się w całokształt działań katechetycznych, a nie tylko pedagogizujących. Powinny być prowadzone w formie warsztatów, dialogu i wspólnej pracy. Dlatego należy je organizować dla rodziców jednej klasy, a przynajmniej jednego poziomu wiekowego; – podczas comiesięcznych spotkań z rodzicami dzieci kl. II należy dążyć do pogłębienia wiary przez odpowiednio dobraną tematykę (wiara i jej wyznawanie, znaki wiary, grzech i nawrócenie, zgromadzenie Eucharystyczne i udział w nim, przeżywanie codzienne chrześcijaństwa) oraz przeżywanie Mszy świętych inicjacyjnych; – spotkania kwartalne (lub częstsze) rodziców dzieci pokomunijnych winny mieć charakter mistagogiczny, prowadzący do aktywnego i pełnego zaangażowania w Eucharystię; 5. Spotkania takie należy organizować na terenie szkoły lub parafii, zawsze w porozumieniu z władzami szkolnymi i ks. proboszczem. 2.4.2. Parafia 1. Pośrednie przygotowanie do sakramentów pokuty i Eucharystii dokonuje się podczas nauki religii w szkole. Wprowadzenie zaś bezpośrednie w misterium tych sakramentów winno dokonać się w parafii miejsca zamieszkania ucznia. Tam również powinna mieć miejsce troska o uświęcenie, o pogłębienie życia eucharystycznego po I Komunii świętej. Parafia pozostaje bowiem najbardziej znaczącym miejscem katechezy; 2. W tym celu, uwzględniając tradycje diecezji i miejscowe warunki, należy organizować spotkania pastoralne o charakterze skrutyniów: Mszy świętych inicjacyjnych, nabożeństw związanych w przekazaniem znaków religijnych; 3. Szczególnie ważne jest angażowanie całych rodzin w formację pastoralno-liturgiczną dzieci (włączanie się w przygotowanie liturgii, celebracje obrzędowe, zaangażowanie się dzieci w grupy liturgiczne: ministranci, bielanki); 4. Uwzględnienie pogłębienia katechumenalnego przez organizację dni skupienia, rekolekcji, pielgrzymek wdzięczności, systematycznego nabożeństwa pokutnego i sakramentu pojednania, rocznicy Dnia I Komunii świętej, w którym uczestniczą nie tylko rodziny dzieci, ale również przedstawiciele całej parafii. Uwaga: Treści współpracy środowisk katechetycznych należy skorelować z potrójną misją Chrystusa, w której rodzice i cała wspólnota parafialna mają swój udział: misją profetyczną, kapłańską i pasterską. 3. Katecheza wprowadzająca w historię zbawienia – klasy 4-6 3.1. Charakterystyka dzieci klas 4-6 szkoły podstawowej Z uwagi na dwuetapowość edukacji w szkole dzieci w wieku 10-12 lat kwalifikowane są do drugiej fazy młodszego wieku szkolnego. Jest to okres preadolescencji, w którym zaczynają zachodzić radykalne zmiany fizyczne i psychiczne; rozpoczyna się dorastanie fizjologiczne, społeczne, emocjonalne i kulturowe dzieci. Okres ten związany jest z zaburzeniami równowagi nerwowej i emocjonalnej. Stwarza on sprzyjające podłoże do powstawania konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych. W tym wieku zaznacza się intensywny rozwój umysłowy, emocjonalny i aktywności wolicjonalnej. Rozwój umysłowy wyraża się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych. Wyższy poziom zaczynają wykazywać spostrzeżenia. Są dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści i bardziej świadomie ukierunkowane. Dzieci w tym wieku posługują się pamięcią logiczną zrywając z czysto mechanicznymi sposobami zapamiętywania. Centralne miejsce rozpoczynają odgrywać procesy umysłowe. Myślenie staje się hipotetyczno-dedukcyjne, a zdolność myślenia logicznego daje możliwość charakterystycznego krytycyzmu. Następuje też rozwój wyobrażeń w połączeniu z fantazją, a także marzeń o charakterze życzeniowym. Aktywność nabiera coraz bardziej cech świadomej i celowej działalności. W procesie kształtowania się woli powszechnie obserwowanym zjawiskiem jest przekora. Przejawem aktywności wolicjonalnej jest potrzeba czynu, a z czasem potrzeba czynów nieprzeciętnych. W tym wieku następuje rozluźnianie się więzów rodzinnych i zwiększanie się kontaktów poza domem. Zmienia się stosunek dzieci do najbliższych. Dochodzi do konfliktów między dorastającymi dziećmi a rodzicami. Autorytety nie mają już takiego znaczenia jak wcześniej. Rozwój myślenia logicznego sprzyja rozwojowi krytycyzmu i skłonności izolowania się. W życiu szkolnym i pozaszkolnym dużą rolę zaczynają odgrywać grupy rówieśnicze o charakterze nieraz destruktywnym. Przynależność do nich zaspokaja potrzebę przeżyć emocjonalnych, poznawania i samodzielności oraz kontaktów społecznych. Ważnym aspektem rozwoju dzieci klas 4-6 jest kształtowanie się stosunku do osób płci odmiennej. W tym okresie budzi się w nich ciekawość płciowa, a jednocześnie ujawnia się ostry antagonizm pomiędzy osobami różnej płci. Skomplikowane procesy rozwojowe sprawiają, że dzieci mają wiele problemów z dostosowaniem swego postępowania do nowych zadań, sytuacji i ról społecznych. Zachowanie odbiega od stawianych wymogów i przybiera niepożądane formy. W związku z tym pojawiają się trudności wychowawcze. Jest to początek okresu stwarzającego zagrożenia dla życia religijnego. Dziecko, które w tym okresie dobrze czuje się w świecie konkretów, może nie odczuwać potrzeby kontaktu z Bogiem. Dochodzi też do krytycznej oceny niektórych form religijnych i zachowań dorosłych, co może wpływać na zaniedbywanie praktyk religijnych. Będzie się to pogłębiało w kolejnej fazie rozwojowej. W tej sytuacji doświadczenie religijności najbliższego otoczenia rodzi się jako autentyczna potrzeba dziecka. Konkretny jeszcze sposób myślenia powoduje, że cechy osób znaczących, a przede wszystkim ojca i matki, mogą być przenoszone na obraz Boga. Z chrześcijańską wizją Boga pozostają w związku trzy istotne role spełniane przez ojca ziemskiego, a mianowicie: jest on nosicielem praw, wzorem, który się naśladuje oraz ukazującym możliwości rozwoju. W toku dalszego rozwoju psychicznego i religijnego dziecko może dystansować się od mechanicznego przypisywania Bogu tego, co widziało u swoich rodziców. Następuje też przechodzenie od religijności autorytarnej do prób osobistego nawiązania kontaktu z Bogiem. W kształtowaniu postaw religijnych na tym etapie ważną do spełnienia rolę mają zespoły duszpasterskie działające tak na terenie szkoły, jak i parafii. Włączenie dzieci w ich działalność nie tylko zaspokaja silną w tym okresie potrzebę kontaktów społecznych i związków z grupą rówieśniczą, ale stwarza warunki do ukształtowania właściwego obrazu Boga i dojrzałych postaw moralnych. 3.2. Podstawa programowa katechezy wprowadzającej w historię zbawienia – klasy 4-6 szkoły podstawowej 3.2.1. Układ tabelaryczny

Zadania katechezy wynikające z DOK	Cele katechetyczne	Zadania nauki religii	Treści	Osiągnięcia
Rozwijanie poznania wiary	1. Budzenie zainteresowania przesłaniem Bożym;

2. Uzdolnienie do odczytania w nauczaniu biblijnym wezwania Bożego dla swojego życia; 3. Przygotowanie do samodzielnego odbioru tekstów; 4. Ukazywanie wiary jako pomocy w zrozumieniu swego życia i świata;1. Wprowadzać w lekturę Pisma Świętego, kształtować umiejętność odbioru tekstów biblijnych; 2. Zapoznawać z wybranymi fragmentami Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu; 3. Motywować uczniów do poznawania i przygotowywać do odbioru tekstów biblijnych; 4. Wprowadzić w podstawowe prawdy wiary Kościoła w oparciu o teksty biblijne; 5. Wprowadzić w związki Biblii, wiary i Kościoła z życiem narodu i kultury chrześcijańskiej;1. Podstawowe wiadomości o Piśmie Świętym; 2.Bóg Ojciec objawiający swoją miłość w dziele stworzenia i dziejach narodu wybranego; 3. Tajemnica miłosierdzia Bożego; 4. Opatrzność Boża; 5. Życie i dzieło Jezusa Chrystusa; 6. Duch Święty w życiu Kościoła i chrześcijanina; 7. Prawda słowa Bożego odpowiedzią na ludzkie pytania i pomocą w kształtowaniu ludzkiego życia; 8. Chrześcijańskie korzenie narodu polskiego i ich związek z dzisiejszą kulturą; 1. Znajomość podstawowych fragmentów Pisma Świętego i ich przesłania; 2. Umiejętność odczytania przesłania poznanych fragmentów biblijnych; 3. Umiejętność integrowania poznanych informacji z aktualnymi wyzwaniami; 4. Znajomość symboli wiary; 5. Znajomość religijnych korzeni wybranych elementów kultury polskiej;Wychowanie liturgiczne5. Zdobycie umiejętności symbolizowania, czynnego, świadomego i radosnego włączenia się w liturgię Kościoła; 6. Pogłębione przeżywanie roku liturgicznego i sakramentów; 6. Pomóc w pogłębianiu przeżywania roku liturgicznego w łączności z podejmowanymi prawdami biblijnymi; 7. Pomóc w rozumieniu liturgii, a zwłaszcza Eucharystii; 8. Kształtować umiejętność symbolizowania; 9. Kształtować umiejętność czynnego, świadomego i zaangażowanego włączania się w liturgię Kościoła;9. Sakramenty jako spotkanie z Bogiem; 10. Eucharystia sakramentem miłości; 11. Liturgiczne świętowanie tajemnicy śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa; 12. Rok liturgiczny – sens, wartość, postawy, zwyczaje, powiązanie z Biblią;6. Znajomość istoty okresów liturgicznych, ich odczytywanie w kontekście biblijnym i życia chrześcijańskiego; 7. Znajomość symboliki liturgicznej; 8. Aktywne uczestnictwo w Eucharystii; 9. Znajomość istoty sakramentów;Formacja moralna7. Interpretacja ludzkiego (ucznia) doświadczenia w świetle wezwania Bożego – kształtowanie sumienia; 8. Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec różnych sytuacji życiowych i zobowiązań moralnych; 9. Pomoc w przygotowaniu do przemian okresu dojrzewania;10. Nabywać zdolność kształtowania osobowości w świetle prawdy biblijnej i rozwiązywania stawianych problemów; 11. Kształtować postawę odpowiedzialności oraz chrześcijańskiego sumienia; 12. Wskazywać chrześcijańskie motywy wyborów w codziennym życiu; 13. Kształtować refleksyjną postawę wobec różnych sytuacji życiowych i zobowiązań moralnych; 14. Pomóc w budowaniu systemu wartości opartego na wierze; 15. Pomóc w przygotowaniu do przemian okresu dojrzewania i kształtować pozytywny stosunek do daru płciowości;13. Odkrywanie świata wartości; 14. Dekalog wyrazem troski Boga o szczęście człowieka; 15. Błogosławieństwa; 16. Kształtowanie własnego sumienia, charakteru; 17. Dojrzewanie psychofizyczne, duchowe, dar przekazywania życia; 18. Wartość oraz zagrożenia życia i zdrowia; 19. Wobec trudnych sytuacji życiowych: choroba, cierpienie, śmierć; 20. Świętowanie i spędzanie wolnego czasu po chrześcijańsku;10. Zastosowanie wskazań prawa Bożego w konkretnych sytuacjach życiowych; 11. Umiejętność kształtowania własnego sumienia, osobowości, charakteru w oparciu o prawo Boże; 12. Umiejętność rozwiązywania podstawowych problemów wiary; 13. Hierarchizacja podstawowych wartości moralnych; 14. Ocena poglądów i postaw własnych i innych ludzi;Nauczanie modlitwy 10. Gotowość otwarcia się na Boga w modlitwie; 16. Budzić postawę szacunku i zaufania Bogu; 17. Pogłębiać sposoby i rodzaje modlitwy w oparciu o przykłady biblijne; 18. Pogłębiać osobisty kontakt z Bogiem w modlitwie; 21. Modlitwa jako podstawa życia ludzkiego; 22. Biblijne przykłady ludzi modlitwy, jej sposobów i rodzajów; 15. Znajomość sposobów i rodzajów modlitwy oraz biblijnych wzorów modlitwy; 16. Umiejętność samodzielnego formułowania modlitw; 17. Postawa uznania błędu, przeproszenia, dziękczynienia, uwielbienia;Wychowanie do życia we wspólnocie11. Poczucie przynależności, posiadanie własnego miejsca i odczytywanie własnych zadań w społeczności Kościoła, narodzie, rodzinie, grupie szkolnej i koleżeńskiej; 12. Przyjęcie postawy motywującej do odpowiedzialnego uczestnictwa; 13. Kształtowanie postawy odpowiedzial-ności;19. Otwierać na świat wartości stanowiących fundament relacji międzyludzkich; 20. Kształtować postawę odpowiedzialności z akcentem na zadania wobec: rodziny, klasy, szkoły, grupy rówieśniczej, Kościoła – pomóc w odnajdywaniu własnego miejsca i zadań; rozwijać poczucie przynależności; 21. Wzmacniać właściwe relacje z rodziną; 22. Wspierać prawidłowy rozwój emocjonalny i społeczny; 23. Kształtować postawę szacunku dla siebie i innych; 23. Świat wartości fundamentem relacji międzyludzkich; 24. Jedność międzyludzka dziełem Ducha Świętego; 25. Podstawowe wspólnoty życia ucznia – postawy, prawa i obowiązki;18. Umiejętność rozwiązywania trudnych sytuacji w duchu chrześcijańskim; 19. Umiejętność reagowania na niewłaściwe zachowania; 20. Odczytywanie własnych zadań we wspólnocie: rodzinnej, kościelnej, koleżeńskiej, szkolnej; 21. Umiejętność wyrażania własnych opinii;Wprowadzenie do misji14. Odpowiedzialne podjęcie zadań w najbliższym otoczeniu; 15. Odnajdywanie własnego miejsca i zadań w życiu rodziny, szkoły, Kościoła i innych społecznościach; 16. Świadectwo życia; 17. Budowanie postawy świadectwa.24. Kształtować postawę odpowiedzialności i podejmowania zadań w środowisku życiowym; 25. Prowadzić do dostrzegania potrzeby budowania własnej wiary w łączności z innymi – świadectwo życia.26. Biblijne przykłady odpowiedzi na wezwanie Boże; 27. Misja chrześcijanina w Kościele i świecie; 28. Zadania w życiu społecznym: wobec rodziny, szkoły, grupy, Kościoła. 22. Zaangażowanie w różne formy apostolstwa; 23. Postawa akceptacji i tolerancji; 24. Znajomość biblijnych przykładów odpowiedzi na Boże wezwanie. 3.2.2. Układ opisowy Cele katechetyczne 1. Budzenie zainteresowania przesłaniem Bożym; 2. Uzdolnienie do odczytania w nauczaniu biblijnym wezwania Bożego dla swojego życia; 3. Przygotowanie do samodzielnego odbioru tekstów; 4. Ukazywanie wiary jako pomocy w zrozumieniu swego życia i świata; 5. Zdobycie umiejętności symbolizowania, czynnego, świadomego i radosnego włączenia się w liturgię Kościoła; 6. Pogłębione przeżywanie roku liturgicznego i sakramentów; 7. Interpretacja ludzkiego (ucznia) doświadczenia w świetle wezwania Bożego – kształtowanie sumienia; 8. Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec różnych sytuacji życiowych i zobowiązań moralnych; 9. Pomoc w przygotowaniu do przemian okresu dojrzewania; 10. Gotowość otwarcia się na Boga w modlitwie; 11. Poczucie przynależności, posiadanie własnego miejsca i odczytywanie własnych zadań w społeczności Kościoła, narodzie, rodzinie, grupie szkolnej i koleżeńskiej; 12. Przyjęcie postawy motywującej do odpowiedzialnego uczestnictwa; 13. Kształtowanie postawy odpowiedzialności; 14. Odpowiedzialne podjęcie zadań w najbliższym otoczeniu; 15. Odnajdywanie własnego miejsca i zadań w życiu rodziny, szkoły, Kościoła i innych społecznościach. 16. Świadectwo życia; 17. Budowanie postawy świadectwa. Zadania nauki religii 1. Wprowadzać w lekturę Pisma Świętego, kształtować umiejętność odbioru tekstów biblijnych; 2. Zapoznawać z wybranymi fragmentami Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu; 3. Motywować uczniów do poznawania i przygotować do odbioru tekstów biblijnych; 4. Wprowadzić w podstawowe prawdy wiary Kościoła w oparciu o teksty biblijne; 5. Wprowadzić w związki Biblii, wiary i Kościoła z życiem narodu i kultury chrześcijańskiej; 6. Pomóc w pogłębianiu przeżywania roku liturgicznego w łączności z podejmowanymi prawdami biblijnymi; 7. Pomóc w rozumieniu liturgii, a zwłaszcza Eucharystii; 8. Kształtować umiejętność symbolizowania; 9. Kształtować umiejętność czynnego, świadomego i zaangażowanego włączania się w liturgię Kościoła; 10. Nabywać zdolność kształtowania osobowości w świetle prawdy biblijnej i rozwiązywania stawianych problemów; 11. Kształtować postawę odpowiedzialności oraz chrześcijańskiego sumienia; 12. Wskazywać chrześcijańskie motywy wyborów w codziennym życiu; 13. Kształtować refleksyjną postawę wobec różnych sytuacji życiowych i zobowiązań moralnych; 14. Pomóc w budowaniu systemu wartości opartego na wierze; 15. Pomóc w przygotowaniu do przemian okresu dojrzewania i kształtować pozytywny stosunek do daru płciowości; 16. Budzić postawę szacunku i zaufania Bogu; 17. Pogłębiać sposoby i rodzaje modlitwy w oparciu o przykłady biblijne; 18. Pogłębiać osobisty kontakt z Bogiem w modlitwie; 19. Otwierać na świat wartości stanowiących fundament relacji międzyludzkich; 20. Kształtować postawę odpowiedzialności z akcentem na zadania wobec: rodziny, klasy, szkoły, grupy rówieśniczej, Kościoła – pomóc w odnajdywaniu własnego miejsca i zadań; rozwijać poczucie przynależności; 21. Wzmacniać właściwe relacje z rodziną; 22. Wspierać prawidłowy rozwój emocjonalny i społeczny; 23. Kształtować postawę szacunku dla siebie i innych; 24. Kształtować postawę odpowiedzialności i podejmowania zadań w środowisku życiowym; 25. Prowadzić do dostrzegania potrzeby budowania własnej wiary w łączności z innymi – świadectwo życia. Treści 1. Podstawowe wiadomości o Piśmie Świętym; 2. Bóg Ojciec objawiający swoją miłość w dziele stworzenia i dziejach narodu wybranego; 3. Tajemnica miłosierdzia Bożego; 4. Opatrzność Boża; 5. Życie i dzieło Jezusa Chrystusa; 6. Duch Święty w życiu Kościoła i chrześcijanina; 7. Prawda słowa Bożego odpowiedzią na ludzkie pytania i pomocą w kształtowaniu ludzkiego życia; 8. Chrześcijańskie korzenie narodu polskiego i ich związek z dzisiejszą kulturą; 9. Sakramenty jako spotkanie z Bogiem; 10. Eucharystia sakramentem miłości; 11. Liturgiczne świętowanie tajemnicy śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa; 12. Rok liturgiczny – sens, wartość, postawy, zwyczaje, powiązanie z Biblią; 13. Odkrywanie świata wartości; 14. Dekalog wyrazem troski Boga o szczęście człowieka; 15. Błogosławieństwa; 16. Kształtowanie własnego sumienia, charakteru; 17. Dojrzewanie psychofizyczne, duchowe, dar przekazywania życia; 18. Wartość oraz zagrożenia życia i zdrowia; 19. Wobec trudnych sytuacji życiowych: choroba, cierpienie, śmierć; 20. Świętowanie i spędzanie wolnego czasu po chrześcijańsku; 21. Modlitwa jako podstawa życia ludzkiego; 22. Biblijne przykłady ludzi modlitwy, jej sposobów i rodzajów; 23. Świat wartości fundamentem relacji międzyludzkich; 24. Jedność międzyludzka dziełem Ducha Świętego; 25. Podstawowe wspólnoty życia ucznia – postawy, prawa i obowiązki; 26. Biblijne przykłady odpowiedzi na wezwanie Boże; 27. Misja chrześcijanina w Kościele i świecie; 28. Zadania w życiu społecznym: wobec rodziny, szkoły, grupy, Kościoła. Osiągnięcia 1. Znajomość podstawowych fragmentów Pisma Świętego i ich przesłania; 2. Umiejętność odczytania przesłania poznanych fragmentów biblijnych; 3. Umiejętność integrowania poznanych informacji z aktualnymi wyzwaniami; 4. Znajomość symboli wiary; 5. Znajomość religijnych korzeni wybranych elementów kultury polskiej; 6. Znajomość istoty okresów liturgicznych, ich odczytywanie w kontekście biblijnym i życia chrześcijańskiego; 7. Znajomość symboliki liturgicznej; 8. Aktywne uczestnictwo w Eucharystii; 9. Znajomość istoty sakramentów; 10. Zastosowanie wskazań prawa Bożego w konkretnych sytuacjach życiowych; 11. Umiejętność kształtowania własnego sumienia, osobowości, charakteru w oparciu o prawo Boże; 12. Umiejętność rozwiązywania podstawowych problemów wiary; 13. Hierarchizacja podstawowych wartości moralnych; 14. Ocena poglądów i postaw własnych i innych ludzi; 15. Znajomość sposobów i rodzajów modlitwy oraz biblijnych wzorów modlitwy; 16. Umiejętność samodzielnego formułowania modlitw; 17. Postawa uznania błędu, przeproszenia, dziękczynienia, uwielbienia; 18. Umiejętność rozwiązywania trudnych sytuacji w duchu chrześcijańskim; 19. Umiejętność reagowania na niewłaściwe zachowania; 20. Odczytywanie własnych zadań we wspólnocie: rodzinnej, kościelnej, koleżeńskiej, szkolnej; 21. Umiejętność wyrażania własnych opinii; 22. Zaangażowanie w różne formy apostolstwa; 23. Postawa akceptacji i tolerancji; 24. Znajomość biblijnych przykładów odpowiedzi na Boże wezwanie. 3.3. Procedury osiągania celów (klasy 4-6) Uwzględnienie specyfiki rozwojowej ucznia 10-12 letniego wymaga doboru odpowiednich oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych wykorzystując i włączając w proces katechetyczny predyspozycje ucznia. Podejmując zadanie pogłębienia wiedzy religijnej i jej systematyzacji, nauka religii winna akcentować podawanie i pogłębianie wiadomości religijnych, zmierzać do ich systematyzacji, hierarchizacji, budzić zainteresowanie problemami religijnymi, kształtować umiejętności. Pomocne w realizacji tych zadań okazują się zarówno metody podające, jak i poszukujące. Ich skuteczność zwiększa się w połączeniu z metodami pracy z obrazem, środkami audiowizualnymi tym bardziej, że w pierwszej fazie omawianego przedziału wiekowego dziecko charakteryzuje jeszcze myślenie konkretnoobrazowe. Ważne jest aktywizowanie uwagi przez urozmaicone treści nauczania i różnorodność stosowanych metod. Drogą rozwoju zainteresowań religijnych jest pobudzanie ucznia do zainteresowania aktualnymi wydarzeniami w życiu Kościoła, przeżywanymi okresami roku liturgicznego, wnikania w przeszłość, włączenie do grup duszpasterskich czy kół zainteresowań. Na tym etapie edukacyjnym historia wiary i Kościoła winna być przedstawiana jako wydarzenia interwencji Boga. Uczniowie w tym wieku łatwo identyfikują się z bohaterami. Wychodząc naprzeciw tym zainteresowaniom, katecheza winna dostarczać im wzorców osobowych, przykładów konsekwencji życia wiarą. Uczeń pragnie głębszego uzasadnienia wiary; gotów jest podjąć trud szukania. Stąd istotne jest wykorzystywanie metod poszukujących, problemowych, motywujących, które służą kształtowaniu umiejętności. Przy stosowaniu tego rodzaju metod katecheta musi liczyć się z możliwościami ucznia. Wykorzystane elementy metod liturgicznych i medytacyjnych winny służyć wprowadzeniu w liturgię i modlitwę. 3.4. Korelacja z innymi przedmiotami szkolnymi i ścieżkami przedmiotowymi 3.4.1. Przedmioty szkolne Język polski Treści: • Pojęcia nadawcy i odbiorcy, sposoby rozpoznawania intencji wypowiedzi; • Właściwości opowiadania, opisu, dialogu oraz prostych form użytkowych; • Związki znaczeniowe miedzy wyrazami; • Pojęcia: fikcja literacka, świat przedstawiony, nadawca, przedmiot mówiący, narracja, przenośnia, rytm; • Różnice między językiem potocznym a językiem literatury oraz językiem regionu; • Terminy: bohater, wątek, akcja, autor, narrator, epitet, porównanie, wyraz dźwiękonaśladowczy, rym, zwrotka, refren, baśń, opowiadanie, powieść, proza, poezja; • Terminy związane z przekazami ikonicznymi, radiem, telewizją, filmem, teatrem, prasą; • Lektury. Historia i społeczeństwo Treści: • Ja i inni. Moja postawa wobec innych. Koleżeństwo, przyjaźń, miłość. Prawa moje i prawa innych. Stosunek do środowiska przyrodniczego i kulturowego; • Ja i inni. Wolność osobista a przewidywanie konsekwencji własnych zachowań, odpowiedzialność i obowiązki. Wzorce osobowe – wybrane postacie historyczne i współczesne; • Wartości: prawda, dobro, sprawiedliwość i piękno w otaczającym świecie; • Społeczeństwo. Postawy prospołeczne i aspołeczne; • Moja ojczyzna. Wydarzenia i osoby o zasadniczym znaczeniu dla losów narodu i państwa polskiego (chrzest Polski, potop szwedzki, Konstytucja 3 Maja, walka o niepodległość); • Mój krąg cywilizacyjno-kulturowy. Wybrane zagadnienia z kręgu kultury antycznej oraz dziejów Europy. Śródziemnomorskie korzenie wybranych elementów kultury polskiej; • Symbole i święta narodowe, religijne. Sztuka (plastyka, muzyka) Treści: • Różnorodność muzyki ojczystej, w tym regionalnej; • Kontakt z dziełami sztuki plastycznej – pomniki, galerie, muzea; • Środki wyrazu plastycznego i działania plastyczne w różnych materiałach, technikach i formach. Przyroda Treści: • Złożoność świata żywego; • Czynności życiowe człowieka, etapy rozwoju człowieka ze szczególnym uwzględnieniem dojrzewania biologicznego, zasady higieny; • Ziemia w układzie słonecznym. 3.4.2. Ścieżki edukacyjne Edukacja prozdrowotna Treści: • Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku; • Bezpieczeństwo na drodze, podczas gier i zabaw ruchowych; • Rozpoznawanie własnych mocnych i słabych stron, zalet i wad; kształtowanie właściwego stosunku do własnych pozytywnych i negatywnych emocji; radzenie sobie w sytuacjach trudnych i umiejętność szukania pomocy; zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu; • Podstawowe zasady i reguły obowiązujące w relacjach międzyludzkich; • Problemy i potrzeby kolegów niepełnosprawnych, osób chorych i starszych; • Przyczyny (namawianie i presja ze strony osób) i skutki używania środków psychoaktywnych i nadużywania leków oraz innych nałogów (wyłącznie klasa VI). Edukacja ekologiczna Treści: • Przykłady miejsc z najbliższego otoczenia, w których obserwuje się korzystne i niekorzystne zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym; • Degradacja środowiska – przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi; • Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej; zasady zachowania się na obszarach chronionych. Edukacja czytelnicza i medialna Treści: • Dzieje pisma, książki, prasy i przekazów medialnych; • Wydawnictwa informacyjne. Literatura popularnonaukowa. Czasopisma dziecięce i młodzieżowe; • Komunikacja werbalna i niewerbalna; bezpośrednia i medialna; • Selektywność doboru informacji w środkach masowego przekazu; • Informacja czy perswazja? Jawne i niejawne funkcje środków masowej komunikacji we współczesnym społeczeństwie informacyjnym. Wychowanie do życia w społeczeństwie a) Wychowanie do życia w rodzinie Treści: • Podstawowe funkcje rodziny z podkreśleniem miejsca dziecka w rodzinie; • Przekaz wartości i tradycji w rodzinie, wspólne świętowanie, spędzanie wolnego czasu; • Więź rodzinna, związki uczuciowe i inne relacje w rodzinie; konflikty i ich rozwiązywanie; • Macierzyństwo i ojcostwo. Podstawowa wiedza dotycząca budowy i funkcjonowania układu rozrodczego człowieka; • Ciąża, rozwój dziecka przed urodzeniem, poród, przyjęcie dziecka jako nowego członka rodziny; • Różnice i podobieństwa miedzy chłopcami i dziewczętami. Identyfikacja z własną płcią. Akceptacja i szacunek dla ciała; • Zmiany fizyczne i psychiczne okresu dojrzewania. Zróżnicowane, indywidualne tempo rozwoju; • Higiena okresu dojrzewania; • Prawo człowieka do intymności i ochrona tego prawa; postawy asertywne; • Istota koleżeństwa i przyjaźni, wzajemny szacunek, udzielanie sobie pomocy, współpraca, empatia; • Mass media: zasady i kryteria wyboru czasopism, książek, filmów i programów TV; • Odpowiedzialność za własny rozwój – samowychowanie. b) Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie Treści: • Najbliższe otoczenie domu rodzinnego, sąsiedztwa, szkoły; • Elementy historii regionu i ich związki z historią i tradycją własnej rodziny; • Lokalne i regionalne tradycje, święta, obyczaje i zwyczaje; • Sylwetki osób zasłużonych dla środowiska lokalnego, regionu, kraju. c) Wychowanie patriotyczne i obywatelskie Treści: • Sylwetki wielkich Polaków; • Jednostka i grupa. Życie w grupie (więzi, wartości, role, podejmowanie decyzji, konflikty, negocjacje); • Jednostka, społeczeństwo, naród, państwo; • Wartości i normy życia społecznego. Kategoria dobra wspólnego. Patriotyzm. Kultura społeczna i polityczna. 3.5. Współpraca środowisk 3.5.1. Rodzina 1. Oddziaływanie katechetyczne, podobnie jak w klasach 1-3, nie osiągnie zamierzonych celów bez współpracy z rodzicami. 2. Dołożenie starań, by pewne formy spotkań i współpracy były podejmowane przez wszystkie lata nauki. Częstotliwość ich i charakter winny być uzależnione od warunków diecezji. 3. Tematyka spotkań winna być analogiczna do podejmowanej podczas lekcji religii dzieci i wzbogacona o kwestie związane z ich wychowaniem. 3.5.2. Parafia 1. Ukazywanie miejsca, roli i zadań dzieci w parafii, związanie ich z liturgią i duszpasterstwem wymaga ożywienia form duszpasterskiego oddziaływania, wspomagającego lekcje religii w postaci grup duszpasterskich, kół zainteresowań działających na terenie szkoły lub parafii. 2. Należy dążyć do tego, aby szkolne lekcje religii prowadziły do czynnego udziału dzieci w liturgii i systematycznego korzystania z sakramentów świętych. 3. Szansą, którą należy dobrze wykorzystać przez dobrą organizację, jest czas rekolekcji wielkopostnych. 4. Przygotowując uczniów do realizacji celów nauki religii w klasach 4-6, na początku klasy czwartej należy urządzić nabożeństwo z przekazaniem egzemplarza Pisma Świętego, a na zakończenie klasy szóstej należy im wręczyć tekst wyznania wiary. 4. Katecheza wyznania i rozumienia wiary – gimnazjum 4.1. Charakterystyka młodzieży klas gimnazjalnych Edukacją w gimnazjum objęta jest młodzież między 13 a 16 rokiem życia. Jest to wiek połączony z ważną przemianą biologiczną, intelektualną i psychiczną. Ze względu na dysproporcję między poziomem rozwoju w różnych zakresach funkcjonowania wiek dorastania ma w znacznym stopniu charakter konfliktowy. Konflikty w życiu młodzieży ujawniają się na różnych płaszczyznach, a wynikają między innymi z napięcia powstającego między potrzebą samodzielności a ograniczeniami narzucanymi przez rodziców, pomiędzy dążeniem do niezależności a potrzebą oparcia, miedzy wizjami idealnymi a realnymi obrazami rzeczywistości. Młodzież w tym okresie przeżywa kryzys tożsamości. Boi się pogardy, braku wiary w nią, oburza się na fałsz, hipokryzję, obojętność. Nosząc trud dorastania aktywność swą skierowuje na obronę, a jednocześnie oczekuje wsparcia w tworzeniu pozytywnego autoportretu. Młodzież gimnazjalna stawia pytania natury egzystencjalnej, pyta o sens życia, potrzebę uczenia się itp. Skupiona na sobie jest przekonana, że ciągle podlega krytykowaniu przez innych. Dlatego myli intymność z zamykaniem się w sobie, zastępuje zdrową krytykę krytykanctwem, identyfikuje wolność z robieniem tego, na co ma ochotę. Takim postawom towarzyszy zmienność nastrojów i uczuć. Kryzysy występujące w życiu młodzieży odbijają się negatywnie na relacjach interpersonalnych. Wymagają one od wychowawców wiedzy, serca i zapału, a także cierpliwości i mądrości, aby pomóc młodemu człowiekowi w kształtowani własnego autonomicznego wnętrza, w przechodzeniu od wychowania do samowychowania i w konsekwencji nawiązywania dojrzałych relacji osobowych ze społecznościami, w których żyją. Rozwój fizyczny, uczuciowy i umysłowy dorastającej młodzieży ma swoje znaczenie dla jej rozwoju religijnego. Ze względu na dużą zmienność uczuć młodzież zaczyna przeżywać również wątpliwości religijne, co powoduje niepewność i niestałość religijną. Młodzi ludzie poszukujący własnej tożsamości z łatwością odrzucają dotychczasowe autorytety. Są krytyczni wobec Kościoła i osób go reprezentujących. Niekiedy konflikty z rodzicami przenoszą na sferę religijną. Między innymi odrzucają wtedy poglądy religijne wyznawane przez rodziców i oficjalnie głoszone przez Kościół. Wielki wpływ na sferę religijną dorastającej młodzieży mają problemy związane z dojrzewaniem seksualnym. Wiele kryzysów religijnych, odrzucenie nauki Kościoła i nieprzystępowanie do sakramentów ma swoje źródło w osobistych trudnościach natury seksualnej. Dlatego istotne są na tym etapie edukacji i rozwoju wiary treści związane z sakramentem pokuty i pojednania oraz możliwość korzystania przez młodzież z kierownictwa duchowego. Dzięki wzmożonemu rozwojowi intelektualnemu rozpada się harmonijny obraz świata z dzieciństwa. Młodzież zaczyna widzieć krytycznie otaczającą ją rzeczywistość, co powoduje zachwianie w świecie wartości. Próba budowania obiektywnej, krytycznej wizji świata i otaczającej rzeczywistości zderza się z niebezpieczeństwem relatywizmu moralnego. Młodzież w tym wieku przenosi charakterystyczne dla religijności dziecięcej właściwości, takie jak antropomorfizm, animizm i rytualizm magiczny. Antropomorfizm wyraża się w wyobrażeniu sobie Boga na sposób ludzki. Animizm w ożywianiu przedmiotów martwych i przypisywaniu im określonych zamiarów, a rytualizm magiczny – w magicznym traktowaniu obrzędów liturgicznych i religijnych. W wymiarze religijnym proces dojrzewania winien się dokonywać na drodze trzech podstawowych procesów psychicznych, tj. interioryzacji, absolutyzacji i socjalizacji. Nauczanie religii może pomóc w akceptacji wartości religijnych poprzez korygowanie nieprawidłowości w dotychczasowym przekazie treści wiary, wiązaniu treści religijnych z życiem. Należy zadbać o to, aby wartości religijne nie zostały zepchnięte na peryferie osobowości, ale były umieszczone w jej centrum. Włączenie się młodzieży do grup rówieśniczych pielęgnujących wartości religijne jest wielce pożyteczne dla procesów socjalizacji. Ważną rolę w ukształtowaniu dojrzałej osobowości religijnej młodego człowieka odegrać może katecheza sakramentu bierzmowania, nosząca cechy katechezy katechumenalnej, oraz uroczyste sprawowanie sakramentu bierzmowania przygotowane przy współudziale młodzieży. 4.2. Podstawa programowa katechezy w gimnazjum 4.2.1. Układ tabelaryczny

Zadania katechezy wynikające

z DOKCele katechetyczneZadania nauki religiiTreściOsiągnięciaRozwijanie poznania wiaryWychowanie katolika świadomego i odpowiedzialnego za swoją wiarę, kochającego Boga, Kościół i własną Ojczyznę, poprzez: 1. Ukazanie sensu życia proponowanego przez chrześcijaństwo; 2. Wprowadzenie w świat pojęć religijnych przez poznanie języka i orędzia zbawczego Biblii oraz teologii, prawd wiary i zasad moralnych; 3. Przedstawienie osoby i odkupieńczego charakteru dzieła Jezusa Chrystusa; 4. Internalizację prawd wiary i katolickich postaw moralnych;1. Wyjaśnić podstawy motywacji życiowej chrześcijanina poprzez wskazanie uczniom, iż Bóg daje odpowiedź na problemy nurtujące człowieka; 2. Wprowadzić w lekturę Pisma Świętego; rozwijać umiejętność odbioru tekstów biblijnych i w ich świetle rozumieć świat, człowieka, własne powołanie; ukazać wybrane postaci Starego i Nowego Testamentu jako przykłady rozwiązywania problemów w świetle wiary; ukazać jedność Nowego i Starego Testamentu;1. Co to znaczy być człowiekiem uczciwym, wierzącym, chrześcijaninem, członkiem Kościoła katolickiego? 2. Cel ostateczny człowieka – szczęście wieczne (elementy eschatologii); 3. Podstawowe wiadomości o Piśmie Świętym: formowanie się ksiąg, języki, gatunki literackie; 4. Interpretacja literacka i hermeneutyczna wybranych fragmentów biblijnych; 5. Jezus Chrystus – postać historyczna, wcielony Bóg, Odkupiciel człowieka, Założyciel Kościoła; 6. Wiara, jej przymioty, znaczenie w życiu człowieka. Trudności wiary; 7. Boże objawienie jako pomoc w rozwiązywaniu problemów stojących przed człowiekiem (postaci Starego i Nowego Testamentu);1. Znajomość podstawowych wiadomości o Piśmie Świętym; 2. Umiejętność właściwej interpretacji wybranych tekstów biblijnych; 3. Umiejętność aktualizacji faktów związanych z wybranymi postaciami Starego i Nowego Testamentu; 4. Właściwe rozumienie wydarzeń życia, nauczania i zbawczego charakteru dzieła Jezusa Chrystusa;Wychowanie liturgiczne5. Wychowanie do udziału w liturgii roku kościelnego i sakramentów oraz do modlitwy liturgicznej;3. Pogłębić przeżywanie roku liturgicznego. Przedstawić sakramenty jako znaki działania Boga w życiu Kościoła i chrześcijanina; umocnić w świadomości konieczność przyjmowania sakramentu pokuty i Eucharystii; prowadzić przygotowanie bliższe do sakramentu bierzmowania i dalsze do sakramentu małżeństwa i życia w rodzinie; 4. Kształtować postawy wewnętrzne związane z sakramentem pokuty i pojednania oraz Eucharystii;8. Rok liturgiczny w Kościele: Adwent, Boże Narodzenie wraz z okresem Narodzenia Pańskiego, tydzień modlitw o jedność chrześcijan, Wielki Post (czas przygotowania paschalnego), rekolekcje szkolne, Triduum Paschalne, okres wielkanocny, Zesłanie Ducha Świętego, miesiące i święta maryjne, uroczystości wybranych świętych, zwłaszcza patronów Polski i świętych polskich; 9. Sakramenty – działanie Chrystusa żyjącego w Kościele; 10. Eucharystia sakramentem miłości; 11. Sakrament pokuty i pojednania sakramentem nawrócenia; 12. Duch Święty działający w Kościele; dary Ducha Świętego; posłuszeństwo Duchowi i grzechy przeciwko Duchowi Świętemu; 13. Małżeństwo chrześcijańskie i jego przymioty: jedność, nierozerwalność, płodność i sakramentalność; rodzina wspólnotą życia i miłości;5. Znajomość sensu okresów liturgicznych i wybranych świąt kościelnych; 6. Odkrywanie sakramentów jako znaków działania Boga w życiu Kościoła; 7. Zrozumienie związku między sakramentem a jego skutkiem; 8. Dostrzeganie związku między Eucharystią oraz sakramentem pokuty i pojednania a życiem moralnym chrześcijanina; 9. Rozumienie znaczenia elementów Mszy świętej oraz gestów i postaw liturgicznych (postawa stojąca, siedząca, klęcząca, milczenie, śpiew, znak pokoju); 10. Umiejętność religijnego przeżywania rzeczywistości litrugicznej; Formacja moralna6. Przygotowanie do umiejętnego wyboru dobra w konkretnych sytuacjach życiowych;5. Wprowadzić podstawowe pojęcia etyczne i sformułować podstawowe zasady moralne; ukazać zasady życia moralnego przez analizę Dekalogu i Błogosławieństw; ukazać wędrówkę Izraelitów do Ziemi Obiecanej jako figurę życia moralnego człowieka;14. Podstawowe pojęcia etyczne: powinność moralna, sumienie, prawo naturalne, prawo Boże, wartości i ich hierarchia; 15. Wędrówka Izraelitów do Ziemi Obiecanej jako figura życia moralnego człowieka;11. Znajomość podstawowych pojęć i zasad etycznych; 12. Umiejętność zastosowania ogólnych zasad etycznych w konkretnych sytuacjach życiowych, ze szczególnym zrozumieniem konsekwencji 7. Wdrożenie do przestrzegania przykazania miłości w zakresie indywidualnym i społecznym;przekazać prawidła dokonywania samodzielnych wyborów moralnych; ukazać, czym jest prawdziwa miłość i przygotować do właściwego przeżywania miłości; 16. Przykazania Dekalogu – ujęcie biblijne, wartości, których bronią, wykroczenia przeciw przykazaniom i ich konsekwencje; 17. Błogosławieństwa – Nowe Prawo i wypełnienie Dekalogu; 18. Pojęcie miłości i sposoby jej przeżywania;stosowania Dekalogu i Błogosławieństw; 13. Rozumienie pojęcia prawdziwej miłości w różnych aspektach życia ludzkiego;Nauczanie modlitwy8. Odniesienie działań człowieka do woli Boga;6. Wprowadzić w lekturę Pisma Świętego; ukazać bogactwo Modlitwy Pańskiej jako drogi chrześcijanina; 19. Modlitwa Pańska jako program drogi chrześcijanina; 20. Modlitwa – jej znaczenie w życiu chrześcijanina; rodzaje modlitwy; 14. Umiejętność samodzielnej lektury Pisma Świętego. 15. Rozumienie konsekwencji poszczególnych wezwań Modlitwy Pańskiej dla życia chrześcijanina;Wychowanie do życia we wspólnocie9. Pomoc w osiągnięciu socjalizacji kościelnej (w odniesieniu do Kościoła powszechnego, jak i partykularnego);7. Przedstawić historię Kościoła jako pielgrzymkę ludzi wierzących w Chrystusa; ukazać blaski i cienie historii Kościoła w ramach czasowych kursu historii powszechnej; wyjaśnić krzywdzące wspólnotę wierzących stereotypy i przygotować uczniów do dyskusji na temat przeszłości Kościoła; ukazać rolę Kościoła w życiu narodu polskiego; 8. Ukazać rzeczywistość Kościoła partykularnego; 9. Ukazać kręgi przynależności do Kościoła (KK 14-16);21. Wybrane elementy historii Kościoła powszechnego, np.: początki chrześcijaństwa, prześladowania chrześcijan, chrześcijaństwo starożytne wobec dziedzictwa świata antycznego, św. Benedykt i jego dzieło, reforma gregoriańska, schizma wschodnia, zakony żebracze, ocena inkwizycji, reformacja i reforma katolicka, Kościół wobec wyzwania oświecenia, odpowiedź Kościoła na kwestie społeczne w XIX i XX w., II Sobór Watykański, pontyfikat Jana Pawła II[1];16. Znajomość podstawowych faktów z historii Kościoła i umiejętność argumentowania w tej dziedzinie; 17. Znajomość faktów z historii i życia własnej parafii i diecezji; 18. Znajomość głównych religii świata i wyznań chrześcijańskich; 22. Wybrane elementy historii Kościoła w Polsce, np.: początki chrześcijaństwa w Polsce, spór o św. Stanisława, chrześcijaństwo czasów jagiellońskich (św. Jadwiga), Unia Brzeska, Polska krajem tolerancji religijnej, Kościół wobec niewoli narodowej, Kościół w okresie II wojny światowej, w okresie powojennym (postać kard. Stefana Wyszyńskiego, obchody Millennium, Jan Paweł II i papieskie pielgrzymki do Ojczyzny)[2]; 23. Wybrane elementy historii Kościoła partykularnego i wspólnoty parafialnej. Specyfika Kościoła partykularnego (katedra; patronowie, sanktuaria, biskup, seminarium duchowne, działające zgromadzenia zakonne)[3]; 24. Religie świata a chrześcijaństwo; 25. Najważniejsze wyznania chrześcijańskie; Wprowadzenie do misji10. Przygotowanie do podjęcia misji świadczenia o prawdach wiary i wartościach chrześcijańskich.10. Uświadomić motywy wiary chrześcijańskiej; przygotować do samodzielnego podejmowania i rozwiązywania problemów religijnych (w związku z przygotowaniem do przyjęcia sakramentu bierzmowania); ukazać odpowiedź Kościoła na istotne problemy związane z przekazywaniem życia i życiem społecznym oraz przygotować uczniów do udzielania przez nich – jako katolików świeckich – prawdziwej odpowiedzi, jaką daje Kościół na te problemy; wdrożyć do apostolstwa świeckich. 26. Katolicka odpowiedź na problemy związane z przekazywaniem i podtrzymywaniem życia (np. prawo do życia nie narodzonych i niepełnosprawnych, naturalne metody planowania rodziny, aborcja, eutanazja, antykoncepcja i zapłodnienie in vitro); 27. Podstawowe zasady katolickiej nauki społecznej; 28. Pozorny konflikt nauki i wiary; 29. Formy apostolstwa świeckich. 19. Umiejętność rozwiązywania podstawowych problemów wiary; 20. Znajomość podstawowych zasad katolickiej nauki społecznej; 21. Rozumienie pozorności konfliktu nauki i wiary; 22. Zaangażowanie w apostolstwo świeckich. 4.2.2. Układ opisowy Cele katechetyczne Wychowanie katolika świadomego i odpowiedzialnego za swoją wiarę, kochającego Boga, Kościół i własną Ojczyznę, poprzez: 1. Ukazanie sensu życia proponowanego przez chrześcijaństwo; 2. Wprowadzenie w świat pojęć religijnych przez poznanie języka i orędzia zbawczego Biblii oraz teologii, prawd wiary i zasad moralnych; 3. Przedstawienie osoby i odkupieńczego charakteru dzieła Jezusa Chrystusa; 4. Internalizację prawd wiary i katolickich postaw moralnych; 5. Wychowanie do udziału w liturgii roku kościelnego i sakramentów oraz do modlitwy liturgicznej; 6. Przygotowanie do umiejętnego wyboru dobra w konkretnych sytuacjach życiowych; 7. Wdrożenie do przestrzegania przykazania miłości w zakresie indywidualnym i społecznym; 8. Odniesienie działań człowieka do woli Boga; 9. Pomoc w osiągnięciu socjalizacji kościelnej (w odniesieniu do Kościoła powszechnego, jak i partykularnego); 10. Przygotowanie do podjęcia misji świadczenia o prawdach wiary i wartościach chrześcijańskich. Zadania nauki religii 1. Wyjaśnić podstawy motywacji życiowej chrześcijanina poprzez wskazanie uczniom, iż Bóg daje odpowiedź na problemy nurtujące człowieka; 2. Wprowadzić w lekturę Pisma Świętego; rozwijać umiejętność odbioru tekstów biblijnych i w ich świetle rozumieć świat, człowieka, własne powołanie; ukazać wybrane postaci Starego i Nowego Testamentu jako przykłady rozwiązywania problemów w świetle wiary; ukazać jedność Nowego i Starego Testamentu; 3. Pogłębić przeżywanie roku liturgicznego. Przedstawić sakramenty jako znaki działania Boga w życiu Kościoła i chrześcijanina; umocnić w świadomości konieczność przyjmowania sakramentu pokuty i Eucharystii; prowadzić przygotowanie bliższe do sakramentu bierzmowania i dalsze do sakramentu małżeństwa i życia w rodzinie; 4. Kształtować postawy wewnętrzne związane z sakramentem pokuty i pojednania oraz Eucharystii; 5. Wprowadzić podstawowe pojęcia etyczne i sformułować podstawowe zasady moralne; ukazać zasady życia moralnego przez analizę Dekalogu i Błogosławieństw; ukazać wędrówkę Izraelitów do Ziemi Obiecanej jako figurę życia moralnego człowieka; przekazać prawidła dokonywania samodzielnych wyborów moralnych; ukazać, czym jest prawdziwa miłość i przygotować do właściwego przeżywania miłości; 6. Wprowadzić w lekturę Pisma Świętego; ukazać bogactwo Modlitwy Pańskiej jako drogi chrześcijanina; 7. Przedstawić historię Kościoła jako pielgrzymkę ludzi wierzących w Chrystusa; ukazać blaski i cienie historii Kościoła w ramach czasowych kursu historii powszechnej; wyjaśnić krzywdzące wspólnotę wierzących stereotypy i przygotować uczniów do dyskusji na temat przeszłości Kościoła; ukazać rolę Kościoła w życiu narodu polskiego; 8. Ukazać rzeczywistość Kościoła partykularnego; 9. Ukazać kręgi przynależności do Kościoła (KK 14-16); 10. Uświadomić motywy wiary chrześcijańskiej; przygotować do samodzielnego podejmowania i rozwiązywania problemów religijnych (w związku z przygotowaniem do przyjęcia sakramentu bierzmowania); ukazać odpowiedź Kościoła na istotne problemy związane z przekazywaniem życia i życiem społecznym oraz przygotować uczniów do udzielania przez nich – jako katolików świeckich – prawdziwej odpowiedzi, jaką daje Kościół na te problemy; wdrożyć do apostolstwa świeckich. Treści 1. Co to znaczy być człowiekiem uczciwym, wierzącym, chrześcijaninem, członkiem Kościoła katolickiego? 2. Cel ostateczny człowieka – szczęście wieczne (elementy eschatologii); 3. Podstawowe wiadomości o Piśmie Świętym: formowanie się ksiąg, języki, gatunki literackie; 4. Interpretacja literacka i hermeneutyczna wybranych fragmentów biblijnych; 5. Jezus Chrystus – postać historyczna, wcielony Bóg, Odkupiciel człowieka, Założyciel Kościoła; 6. Wiara, jej przymioty, znaczenie w życiu człowieka. Trudności wiary; 7. Boże objawienie jako pomoc w rozwiązywaniu problemów stojących przed człowiekiem (postaci Starego i Nowego Testamentu); 8. Rok liturgiczny w Kościele: Adwent, Boże Narodzenie wraz z okresem Narodzenia Pańskiego, tydzień modlitw o jedność chrześcijan, Wielki Post (czas przygotowania paschalnego), rekolekcje szkolne, Triduum Paschalne, okres wielkanocny, Zesłanie Ducha Świętego, miesiące i święta maryjne, uroczystości wybranych świętych, zwłaszcza patronów Polski i świętych polskich; 9. Sakramenty – działanie Chrystusa żyjącego w Kościele; 10. Eucharystia sakramentem miłości; 11. Sakrament pokuty i pojednania sakramentem nawrócenia; 12. Duch Święty działający w Kościele; dary Ducha Świętego; posłuszeństwo Duchowi i grzechy przeciwko Duchowi Świętemu; 13. Małżeństwo chrześcijańskie i jego przymioty: jedność, nierozerwalność, płodność i sakramentalność; rodzina wspólnotą życia i miłości; 14. Podstawowe pojęcia etyczne: powinność moralna, sumienie, prawo naturalne, prawo Boże, wartości i ich hierarchia; 15. Wędrówka Izraelitów do Ziemi Obiecanej jako figura życia moralnego człowieka; 16. Przykazania Dekalogu – ujęcie biblijne, wartości, których bronią, wykroczenia przeciw przykazaniom i ich konsekwencje; 17. Błogosławieństwa – Nowe Prawo i wypełnienie Dekalogu; 18. Pojęcie miłości i sposoby jej przeżywania; 19. Modlitwa Pańska jako program drogi chrześcijanina; 20. Modlitwa – jej znaczenie w życiu chrześcijanina; rodzaje modlitwy; 21. Wybrane elementy historii Kościoła powszechnego, np.: początki chrześcijaństwa, prześladowania chrześcijan, chrześcijaństwo starożytne wobec dziedzictwa świata antycznego, św. Benedykt i jego dzieło, reforma gregoriańska, schizma wschodnia, zakony żebracze, ocena inkwizycji, reformacja i reforma katolicka, Kościół wobec wyzwania oświecenia, odpowiedź Kościoła na kwestie społeczne w XIX i XX w., II Sobór Watykański, pontyfikat Jana Pawła II[4]; 22. Wybrane elementy historii Kościoła w Polsce, np.: początki chrześcijaństwa w Polsce, spór o św. Stanisława, chrześcijaństwo czasów jagiellońskich (św. Jadwiga), Unia Brzeska, Polska krajem tolerancji religijnej, Kościół wobec niewoli narodowej, Kościół w okresie II wojny światowej, w okresie powojennym (postać kard. Stefana Wyszyńskiego, obchody Millennium, Jan Paweł II i papieskie pielgrzymki do Ojczyzny)[5]; 23. Wybrane elementy historii Kościoła partykularnego i wspólnoty parafialnej. Specyfika Kościoła partykularnego (katedra, patronowie, sanktuaria, biskup, seminarium duchowne, działające zgromadzenia zakonne)[6]; 24. Religie świata a chrześcijaństwo; 25. Najważniejsze wyznania chrześcijańskie; 26. Katolicka odpowiedź na problemy związane z przekazywaniem i podtrzymywaniem życia (np. prawo do życia nie narodzonych i niepełnosprawnych, naturalne metody planowania rodziny, aborcja, eutanazja, antykoncepcja i zapłodnienie in vitro). 27. Podstawowe zasady katolickiej nauki społecznej; 28. Pozorny konflikt nauki i wiary; 29. Formy apostolstwa świeckich. Osiągnięcia 1. Znajomość podstawowych wiadomości o Piśmie Świętym; 2. Umiejętność właściwej interpretacji wybranych tekstów biblijnych; 3. Umiejętność aktualizacji faktów związanych z wybranymi postaciami Starego i Nowego Testamentu; 4. Właściwe rozumienie wydarzeń życia, nauczania i zbawczego charakteru dzieła Jezusa Chrystusa; 5. Znajomość sensu okresów liturgicznych i wybranych świąt kościelnych; 6. Odkrywanie sakramentów jako znaków działania Boga w życiu Kościoła; 7. Zrozumienie związku między sakramentem a jego skutkiem; 8. Dostrzeganie związku między Eucharystią oraz sakramentem pokuty i pojednania a życiem moralnym chrześcijanina; 9. Rozumienie znaczenia elementów Mszy świętej oraz gestów i postaw liturgicznych (postawa stojąca, siedząca, klęcząca, milczenie, śpiew, znak pokoju); 10. Umiejętność religijnego przeżywania rzeczywistości liturgicznej; 11. Znajomość podstawowych pojęć i zasad etycznych; 12. Umiejętność zastosowania ogólnych zasad etycznych w konkretnych sytuacjach życiowych, ze szczególnym zrozumieniem konsekwencji stosowania Dekalogu i Błogosławieństw; 13. Rozumienie pojęcia prawdziwej miłości w różnych aspektach życia ludzkiego; 14. Umiejętność samodzielnej lektury Pisma Świętego; 15. Rozumienie konsekwencji poszczególnych wezwań Modlitwy Pańskiej dla życia chrześcijanina; 16. Znajomość podstawowych faktów z historii Kościoła i umiejętność argumentowania w tej dziedzinie; 17. Znajomość faktów z historii i życia własnej parafii i diecezji; 18. Znajomość głównych religii świata i wyznań chrześcijańskich; 19. Umiejętność rozwiązywania podstawowych problemów wiary; 20. Znajomość podstawowych zasad katolickiej nauki społecznej; 21. Rozumienie pozorności konfliktu nauki i wiary; 22. Zaangażowanie w apostolstwo świeckich. 4.3. Procedury osiągania celów Specyfikę rozwojową uczniów gimnazjum muszą uwzględniać stosowane metody kształcenia. Podstawową zasadą oddziaływania winno być jak najpełniejsze stosowanie metod aktywizujących. Pozwalają one bowiem aktywnie poszukiwać odpowiedzi na nurtujące i stawiane przez uczniów pytania oraz budzić zaangażowanie. Stąd pewnego rodzaju ograniczenie stosowania w działaniach metodycznych metod podających. Katecheta winien przede wszystkim pełnić rolę przewodnika, który inspiruje, wspiera, ukierunkowuje poszukiwania i odkrywanie prawdy i jest świadkiem wiary. Na tym etapie kształcenia religijnego poznaniu, kształtowaniu umiejętności wykorzystywania i rozumienia Objawienia Bożego służą metody biblijne. Właściwemu odczytaniu przesłania tekstu źródłowego służy wprowadzenie w metody i zasady interpretacji tekstu, stosowanie metod pracy z tekstem. Jest to szczególnie ważne w I klasie gimnazjalnej. Skuteczne wykorzystanie metod wymaga wprowadzenia uczniów w materiał źródłowy, którym jest Pismo Święte, dokumenty nauczającego Kościoła, teksty liturgiczne, dokumenty historyczne, świadectwa życia Kościoła, świadectwo chrześcijan. Wprowadzenie do pracy metod poszukujących (drama, dyskusja, panel, trybunał, praca z tekstem, metoda problemowa, quizy, rewizja życia) służy uzdolnieniu uczniów do umiejętnego korzystania z tekstów biblijnych, odnajdywania w nich własnych problemów, niepewności i ich interpretacji. Pomocne są one w kształtowaniu własnych opinii, umiejętności argumentowania i motywowania, precyzowania myśli, kształtowaniu woli, zajęciu stanowiska; budzą poczucie odpowiedzialności za siebie, rodzinę, środowisko. W poszukiwaniu i kształtowaniu wzorców osobowych z pomocą przychodzą wzorce biblijne, postacie świętych i błogosławionych – świadków wiary oraz metody dramowe i problemowe mogą okazać się skuteczne w rozbudzaniu i rozwoju zainteresowań zagadnieniami religijnymi. Integrowaniu doświadczenia życiowego i wiary, interpretacji tegoż doświadczenia, kształtowaniu umiejętności służą metody problemowe. Wykorzystanie metod medytacyjnych i liturgicznych służy przede wszystkim do wprowadzenia w liturgię i modlitwę. 4.4. Korelacja z innymi przedmiotami szkolnymi i ścieżkami przedmiotowymi 4.4.1. Przedmioty szkolne Język polski Treści: • Pojęcia związane z retoryką i wypowiedziami o strukturze logicznej: teza, argument, przesłanka, wniosek, pogląd, ocena. • Pojęcia: myśl przewodnia, sensy symboliczne i metaforyczne utworu, realizm, fantastyka, groteska, narracja, symbol, alegoria, ironia, apostrofa, antyteza, kontrast. • Rodzaje literackie oraz gatunki związane z epiką, dramatem i liryką. Lektura: • Wybrane utwory z klasyki światowej: Biblia (fragmenty), Pieśń o Rolandzie (fragmenty), W. Szekspir, Romeo i Julia, K. Dickens Opowieść wigilijna, A. de Saint-Exupéry Mały Książę. • Wybrane utwory z klasyki polskiej: Bogurodzica, J. Kochanowski (wybrane pieśni, psalmy, treny), wybór poezji barokowej (np. J. A. Morsztyn, Z. Morsztyn lub W. Potocki), A. Mickiewicz, Dziady cz. II, Pan Tadeusz (fragmenty), H. Sienkiewicz (jedna z powieści historycznych, np. Krzyżacy, Potop, Quo vadis?), S. Żeromski, Syzyfowe prace. • Wybór liryki XIX wieku, wybór poezji XX wieku. • A. Kamiński, Kamienie na szaniec. • Wybrane z czasopism i prasy codziennej teksty publicystyczne, informacyjne, reklamowe. • Inne wytwory kultury (np. przedstawienia teatralne, filmy, słuchowiska radiowe, programy TV, przekazy ikoniczne, poezja śpiewana). Historia Treści: • Periodyzacja dziejów i pojęcie czasu w historii. • Cywilizacje starożytne – dorobek kultury i jego trwałość (Egipt, Izrael, Grecja, Rzym). • Powstanie chrześcijaństwa i pierwsze wieki jego rozwoju. • Europa i świat śródziemnomorski w wiekach średnich (Bizancjum, uniwersalizm cesarski i papieski oraz ich wzajemne stosunki, ruch krucjatowy, jedność i różnorodność kultury średniowiecza). • Polska pierwszych Piastów. • Pierwsi Jagiellonowie na tronie Polski; specyfika kultury polskiego średniowiecza. • Wielkie odkrycia geograficzne i podbój Nowego Świata. • Europa i świat w XVI-XVII wieku: reformacja i reforma katolicka; Rzeczpospolita szlachecka XVI-XVII w. – kraj wielu kultur i religii. • Przełom oświeceniowy w Europie i w Polsce; Polska u schyłku XVIII wieku. • Przemiany społeczne i cywilizacyjne XIX wieku. • Losy i postawy Polaków w warunkach braku niepodległości. • II wojna światowa. • Polska po 1945 roku: walka o kształt państwa, polski stalinizm; wybór Polaka na papieża, nowa świadomość Polaków, rok 1980 i powstanie Solidarności, stan wojenny i lata osiemdziesiąte; przełom roku 1989, proces budowy III Rzeczypospolitej. Wiedza o społeczeństwie a. Wychowanie do życia w rodzinie Treści: • Sens i cel życia; życie jako fundamentalna wartość. • Kryteria dojrzałej osobowości i odpowiedzialność za własny rozwój. • Rola autorytetu w życiu człowieka oraz właściwy jego wybór. • Różnice w rozwoju psychoseksualnym dziewcząt i chłopców. • Miłość i jej rozwój; miłość młodzieńcza, miłość dojrzała. • Miłość i rodzicielstwo jako główne funkcje płciowości; • Problem inicjacji seksualnej; związek między aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością. • Kształtowanie więzi w rodzinie; konflikty w rodzinie i ich rozwiązywanie. • Trudne sytuacje w życiu rodzinnym; rodzina niepełna, sieroctwo biologiczne i społeczne uzależnienia, ubóstwo; formy pomocy rodzinie. • Wpływ mass mediów i form spędzania wolnego czasu na kształtowanie osobowości. b. Wychowanie obywatelskie Treści: • Człowiek – istota społeczna. • Grupa i więzi społeczne. • Naród i państwo. Tożsamość narodowa. • Obywatel a władza publiczna w systemach totalitarnych, autorytarnych i demokratycznych. • Niezbywalny charakter praw człowieka, ich katalog i systemy ochrony. • Życie szkoły. • Etyka w życiu publicznym. c. Wychowanie do aktywnego udziału w życiu gospodarczym Treści: • Najważniejsze zasady racjonalnego gospodarowania. • Odkrywanie i rozwijanie indywidualnych kwalifikacji zawodowych, podejmowanie decyzji zawodowych. • Wybór zawodu. • Człowiek w gospodarce. • Wybrane zagadnienia z etyki życia gospodarczego. Sztuka (plastyka, muzyka) Treści: • Różnorodność muzyki ojczystej, w tym regionalnej, muzyki innych narodów i regionów świata. • Kontakt z dziełami sztuki plastycznej – pomniki, galerie, muzea. • Środki wyrazu plastycznego. • Różnorodne sposoby komunikowania. • Krajobraz kulturowy. Biologia Treści: • Struktura organizmu i jego funkcje. • Budowa i funkcjonowanie układów organizmu człowieka. • Stan zdrowia i choroby. • Etapy biologicznego i psychicznego rozwoju człowieka i potrzeby z nimi związane. • Działania człowieka w środowisku przyrodniczym i ich konsekwencje. Geografia Treści: • Ziemia jako część Wszechświata. • Ziemia jako środowisko życia, jej historia i obraz współczesny. • Interakcja Ziemia – człowiek. • Źródła konfliktów i próby ich rozwiązywania. • Problemy integracyjne na świecie, w Europie i w Polsce. 4.4.2. Ścieżki edukacyjne Edukacja filozoficzna Cele edukacyjne: • Kształtowanie wrażliwości moralnej. • Otwarcie drogi do osobowego samopoznania. • Pogłębianie rozumienia rzeczywistości. Zadania szkoły: • Wzmacnianie intelektualnego rozwoju ucznia. • Rozwijanie wrażliwości na pytania podstawowe, szczególnie dotyczące sensu życia ludzkiego. • Pomoc uczniom w odkrywaniu własnej tożsamości. Treści: • Starożytne wezwanie: „Poznaj samego siebie” a zawsze aktualne pytania: Kim jestem? Skąd przychodzę? Dokąd zmierzam? Jaki jest sens życia ludzkiego? • Filozofia jako „umiłowanie mądrości”. • Klasyczna definicja prawdy. Poszukiwanie prawdy przez stulecia. • Koncepcja człowieka jako osoby, a więc istoty rozumnej, wolnej i zdolnej do poznania prawdy i dążącej do dobra. Osiągnięcia: • Znajomość najważniejszych pytań i pojęć filozoficznych. • Rozumienie człowieka jako osoby. • Otwarcie i lepsze rozumienie siebie i drugiego człowieka. Edukacja prozdrowotna Cele edukacyjne: • Celem edukacji prozdrowotnej na etapie gimnazjum jest kształtowanie zdrowego stylu życia i inspirowanie harmonijnego rozwoju. Zadania szkoły: • Uświadamianie własnej odpowiedzialności za ochronę swojego zdrowia, za jego doskonalenie oraz rozwijanie umiejętności z tym związanych. • Uświadamianie współzależności pomiędzy czterema wymiarami zdrowia: fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym. Treści: • Higiena osobista i otoczenia: • Aktywność ruchowa i umysłowa: higiena pracy umysłowej i snu, osoby niepełnosprawne i ich potrzeby. • Zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu. • Poczucie własnej wartości, dawanie i przyjmowanie wsparcia, asertywność. • Przyczyny i skutki używania m.in. środków psychoaktywnych, formy pomocy dla osób eksperymentujących i uzależnionych; sposoby radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Osiągnięcia: • Podejmowanie działań na rzecz ochrony zdrowia. Edukacja czytelnicza i medialna Cele edukacyjne: • Przygotowanie do korzystania z różnych źródeł informacji. • Umiejętność segregowania informacji i krytycznego ich odbioru. • Rozbudzanie potrzeb czytelniczych. • Przygotowanie do pracy samokształceniowej. Zadania szkoły: • Tworzenie warunków do zdobywania informacji z różnych źródeł. • Ukazywanie zależności pomiędzy formą i językiem mediów a zamierzeniami, postawami i kulturą twórców komunikatów artystycznych, informacyjnych, reklamowych i propagandowych. • Uświadomienie roli mass mediów i stosowanych przez nie środków i zabiegów socjotechnicznych. Treści: • Dokumenty gromadzone w bibliotece i ich wartość informacyjna. • Opis i spis bibliograficzny; zestawienie tematyczne. • Pojęcia komunikacji medialnej: znak, symbol, kod, język, denotacja, konotacja. • Drogi, formy i kanały komunikowania się ludzi, funkcje komunikatów. • Słowo, gest i ruch jako forma wypowiedzi w życiu i w teatrze. • Media jako środki poznania przeszłości i współczesności. Komunikaty informacyjne i perswazyjne (reklamowe i propagandowe, public relations). Osiągnięcia: • Korzystanie ze zbiorów i warsztatu informacyjnego biblioteki, także za pomocą automatycznych systemów wyszukiwawczych. • Sporządzanie opisów bibliograficznych i bibliografii załącznikowej do własnych opracowań. • Sprawne, szybkie czytanie, notowanie i selekcjonowanie wiadomości. • Analizowanie komunikatów medialnych, odczytywanie znaków i kodów dosłownych i kontekstowych. • Rozróżnianie komunikatów informacyjnych od perswazyjnych, przekazów przedstawiających rzeczywistość od interpretujących i fikcyjnych. • Wykorzystywanie mediów jako źródeł informacji i opinii w samodzielnym dochodzeniu do wiedzy. Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie Cele edukacyjne: • Kontakt ze światem lokalnym i regionalnym w celu wytworzenia bliskich więzi i zrozumienia różnorakich przynależności człowieka. • Ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej poprzez rozwój tożsamości regionalnej. • Rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami własnej rodziny. Zadania szkoły: • Wprowadzanie w świat tradycji regionu i należących do niej wartości. Treści: • Charakterystyka i pochodzenie społeczności regionalnej. • Elementy dziejów kultury regionalnej, regionalne tradycje, obyczaje i zwyczaje, muzyka. • Główne zabytki przyrody i architektury w regionie. • Historia i tradycja własnej rodziny na tle historii i tradycji regionu. Osiągnięcia: • Odnajdywanie wartości, jaką stanowi wspólnota lokalna i jej kultura w życiu człowieka. • Działanie na rzecz ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego. • Udział w lokalnych inicjatywach kulturalnych. Edukacja europejska Cele edukacyjne: • Otwieranie młodzieży na tożsamość europejską na gruncie miłości do małej i wielkiej ojczyzny. Zadania szkoły: • Ukazywanie uczniom celów integracji Polski z Unią Europejską w kontekście wierności polskiemu dziedzictwu kulturowemu. Treści: • Polska w Europie. Przykłady najważniejszych wzajemnych związków między Polską i innymi państwami europejskimi w przeszłości. • Zasady ładu europejskiego opartego na wspólnej historycznej podstawie cywilizacyjnej: filozofii greckiej, prawie rzymskim i Biblii. Duchowy wymiar wspólnoty europejskiej (przesłanie Jana Pawła II). Ochrona praw człowieka. Osiągnięcia: • Wyjściowa postawa otwartości i dialogu, wznosząca się ponad uprzedzenia i stereotypy etniczne. Kultura polska na tle tradycji śródziemnomorskiej Cele edukacyjne: • Dostrzeżenie ciągłości rozwoju kultury i trwałości ludzkich osiągnięć oraz powiązań aktualnych wydarzeń z przeszłością. • Uświadomienie antycznych korzeni tożsamości kulturowej współczesnej Polski i Europy. Treści: • Znaczenie mitologii, misteriów, obrzędów, świąt i uroczystości. • Powstanie kultury chrześcijańskiej i jej związki z kulturą Grecji i Rzymu. • Rola filozofii greckiej, prawa rzymskiego i Biblii w kulturze polskiej i europejskiej. Osiągnięcia: • Dostrzeganie związków między kulturą współczesną a kulturą Grecji i Rzymu oraz chrześcijaństwem. • Wykorzystywanie elementów wiedzy na temat kultury śródziemnomorskiej w dalszych etapach edukacji oraz w życiu społecznym i zawodowym. 4.5. Współpraca środowisk 4.5.1. Rodzina Kontakty nauczyciela religii z rodzicami młodzieży gimnazjalnej mają nieco inny charakter niż to miało miejsce w młodszych klasach. Wynika to nie tylko stąd, że młodzież w wieku gimnazjalnym potrzebuje specyficznego podejścia pedagogicznego, ale również z faktu, że gimnazja gromadzą uczniów należących do kilku parafii. Dlatego też nauczyciel religii kontaktuje się z rodzicami uczniów głównie poprzez szkołę. Na początku roku dobrze jest podać swoje wymagania, zakres podejmowanych tematów. Trzeba bowiem pamiętać, że rodzicie do takiej informacji mają prawo, tym bardziej, że w gimnazjum jeszcze oni decydują o uczęszczaniu swoich dzieci na lekcje religii. Nie należy jednak zaniedbywać spotkań z rodzicami na terenie parafii. Nauczyciel religii winien (w miarę swoich możliwości) włączyć się w duszpasterstwo katechetyczne w parafiach swoich uczniów. 4.5.2. Parafia W okresie gimnazjalnym młodzież ma przygotowywać się do przyjęcia sakramentu bierzmowania. Przygotowanie to, wykorzystując osiągnięcia uczniów związane z nauką religii w szkole, ma realizować przede wszystkim funkcję wtajemniczenia poprzez wypełnianie celów katechetycznych wynikających z realizacji orędzia zbawczego. Program działań katechetycznych w parafii uwzględniający nowy system edukacji szkolnej: 1. środowisko formacji, jakim jest własna parafia (a nie parafia, na terenie której znajduje się szkoła); 2. miejsce formacji, którym jest budynek kościelny lub parafialny; 3. czas formacji, która trwa przez 3 lata nauki w gimnazjum, a spotkania odbywają się przynajmniej 1 raz w miesiącu (klasa I i II), przynajmniej 2 razy w miesiącu (klasa III); 4. osoby odpowiedzialne za formację: księża, katecheci, animatorzy wywodzący się z kościelnych ruchów młodzieżowych; 5. formy: spotkania ogólne wszystkich kandydatów, celebracje w kościele parafialnym, praca w grupach; 6. treści działań katechetycznych parafii wynikające z celów katechetycznych i skorelowane z treściami nauki religii w szkole. Ważne jest też wykorzystanie duszpasterskie rekolekcji adwentowych (parafialnych) i wielkopostnych (szkolnych lub parafialnych, zależnie od tradycji diecezji). 5. Katecheza świadectwa wiary – szkoły ponadgimnazjalne 5.1. Charakterystyka młodzieży klas ponadgimnazjalnych Edukacją w liceum lub szkole zawodowej objęta jest młodzież między 17-20 rokiem życia. W tym okresie młodzi ludzie osiągają dojrzałość płciową, duży stopień wrażliwości, zwiększenie możliwości intelektualnych oraz przygotowują się do pełnienia roli człowieka dorosłego. Charakterystyczną właściwością tego okresu jest przywiązanie do osób spoza rodziny i uleganie wpływom rówieśników. W tym wieku szczególnej wartości nabierają przyjaźnie nawiązywane z rówieśnikami oraz osobami o odpowiadającym im poziomie rozwoju i zainteresowań. Wzrasta niezależność emocjonalna oraz autonomia przy podejmowaniu decyzji i określaniu swego stosunku do wartości, zwłaszcza moralnych i religijnych. Młodzież pragnie coraz bardziej sama decydować o własnym losie i o dokonywanych wyborach. Kluczowym zadaniem okresu adolescencji jest kształtowanie się własnej tożsamości. Podobieństwo cech biologicznych, psychicznych i społecznych sprawia, że młodzi ludzie w tym wieku reagują na wiele zjawisk podobnie. Można ich określić jako generację, która zdobywa samodzielność fizyczną i intelektualną, ale nie osiągnęła jeszcze pełnego rozwoju osobowego. Młodzi w tym okresie coraz rzadziej zadają pytania dotyczące istoty świata, nie chcą się zajmować sprawą jego zmiany i mniej są skorzy do buntu. Są zadowoleni z partnerstwa z rodzicami, chociaż niektórzy z nich woleliby, by rodzice byli mocni, prawdziwi, tacy, przeciwko którym można się buntować. Zdecydowana większość młodzieży jest nastawiona na osiągnięcie sukcesu materialnego bądź zawodowego. Ceną takich postaw bywają stresy, napięcia, frustracje. Jednocześnie większość młodych ceni spokój wewnętrzny. Te dwie sprzeczne tendencje tworzą w nich pewną dynamikę niepokoju. Zintegrowana jest natomiast potrzeba niezależności i afiliacji z ludźmi. Młodzież nosi w sobie ponadto pragnienie prawdziwej miłości jako podstawy szczęścia rodzinnego. Czas kształcenia ponadgimnazjalnego to okres dochodzenia do autentycznej religijności. Najczęściej droga ta wiedzie przez różnego rodzaju kryzysy, trudności i wątpliwości. Proces ten dokonuje się najpierw przez odrzucenie świata religijności dziecięcej i odrzucenie praktyk religijnych, ukształtowanych na bazie tejże religijności, po czym następuje względna równowaga psychiczna sprzyjająca krystalizacji postaw religijnych. Niebezpieczną tendencją w świecie młodzieży jest pogłębiająca się dezorientacja względem różnych propozycji religijnych. Religia postrzegana jest jako sprawa prywatna poszczególnych osób, a zasady etyczne uzasadnia się poprzez odwoływanie się do praw ludzkich, a nie do objawienia Bożego. Młodzi w imię własnej wolności kontestują instytucje religijne, autorytet kościelny i ceremonie zewnętrzne oraz odrzucają moralność. W konsekwencji są często zdezorientowani wobec różnych propozycji religijnych i bezbronni wobec możliwych instrumentalizacji. Wielu młodych szuka nowych modeli transcendentnych w ruchach pseudocharyzmatycznych bądź też w parapsychologii. Inni hołdują idolom, którymi stają się seks, pieniądze, narkotyki, popularni sportowcy, piosenkarze itp. Są też tacy, którzy pragną realizować wartości ewangeliczne, takie jak wolność, pokój, prawda, miłość, sprawiedliwość, bezinteresowność. Podczas gdy jedni szukają głębszego sensu życia, znajdując upodobanie w modlitwie, inni zapominają o Bogu i nie tęsknią za zbawieniem pochodzącym od Niego. Rozwojowi religijnemu młodzieży ponadgimnazjalnej, która przyjęła wcześniej sakrament bierzmowania, służyć będą działania zmierzające do intelektualnego pogłębienia wiary poprzez interioryzację poznawanych treści. Pomogą one młodym w odnalezieniu swego miejsca w świecie i we wspólnocie Kościoła, także Kościoła lokalnego oraz do dawania świadectwa wiary w Jezusa Chrystusa. 5.2. Podstawa programowa katechezy w szkole ponadgimnazjalnej 5.2.1. Układ tabelaryczny

Zadania katechezy wynikające z DOK	Cele katechetyczne	Zadania nauki religii	Treści	Osiągnięcia
Rozwijanie poznania wiary	1. Doprowadzenie do odkrycia przez ucznia godności danej mu przez Boga Stwórcę (Bóg ma plan wobec człowieka);

2. Odkrywanie prawdy o Bogu Stwórcy wszechświata; przybliżenie do Tajemnicy Chrystusa i Jego przesłania;1. Prowadzić do odkrycia przez uczniów powołania do właściwego wyboru drogi życia; 2. Dopełniać obraz Boga Stwórcy, Pana Stworzenia, a także prawa moralne; 3. Ukazać Chrystusa przynoszącego orędzie prawdy i wolności, wzywającego do nawracania się; 4. Uzdolnić do przyjęcia Chrystusa jako najlepszego wzorca, uczestniczącego w „radości i nadziei, smutku i trwodze ludzi współczesnych”; 5. Pogłębiać rozumienie i przyjąć prawdę o Chrystusie zmartwychwstałym;1. Biblijna teologia powołania, droga wiary osób powoływanych w Biblii; 2. Powołania w Kościele, sposoby ich realizacji; 3. Przykłady osób realizujących swe powołanie w Kościele lokalnym; 4. Istnienie Boga i zmysł wiary*; 5. Przymioty Boga (miłosierdzie, dobroć, Bóg jest Miłością, Prawdą); 6. Chrześcijanin wobec ewolucyjnej wizji świata; 7. Objawienie Boże a objawienia prywatne; 8. Rola Chrystusa w historii ludzkości; 9. Chrystus wyzwalający i przemieniający człowieka; ukazujący korzenie ludzkiej godności*; 10. Zmartwychwstanie Chrystusa i nasze zmartwychwstanie; 11. Życie wieczne;1. Odczytanie przez ucznia człowieczeństwa jako zadanego mu daru; 2. Odkrywanie zamysłu Bożego, tego, co Bóg chce powiedzieć człowiekowi przez stworzenie; 3. Odnalezienie swojego miejsca w stworzonym świecie; 4. Odczytanie ostatecznego powołania chrześcijanina;Wychowanie liturgiczne3. Ukazanie liturgii jako oddawania przez wspólnotę Kościoła czci Bogu Stwórcy; 6. Wprowadzić w rozumienie symboli, przy pomocy których wyrażamy w liturgii cześć Bogu; 7. Ukazać uświęcający wymiar uczestnictwa w liturgii; 8. Wprowadzać w liturgię Kościoła domowego; 12. Rodzaje znaków używanych w liturgii (ze świata człowieka, przymierza, przyjęte przez Chrystusa, sakramentalne) KKK 1146-1152; 13. Niedziela czasem świętowania; 14. Eucharystia angażującym i zobowiązującym spotkaniem z działającym Chrystusem; 15. Elementy liturgii Kościoła domowego*; 16. Liturgia przeżywana w sakramencie chorych;5. Dostrzeganie w uczestnictwie w liturgii drogi do przybliżania się ku Bogu i pomocy w osiąganiu doskonałości; 6. Uczestnictwo w liturgii jako pogłębianie więzi z Chrystusem i Jego Kościołem, uzdalniające do wyraźniejszego zaangażowania się po stronie dobra; Formacja moralna4. Przygotowanie do podejmowania samodzielnych decyzji w oparciu o motywację chrześcijańską wypływającą z faktu przyjęcia chrztu; integrowanie orędzia chrześcijańskiego z ludzkim doświadczeniem codzienności;9. Ukazać życie chrześcijanina jako drogę ku doskonałości; 10. Ukazać trudności związane z podjęciem obowiązków dojrzałego członka społeczeństwa; 11. Uczyć krytycznego spojrzenia na bieżące wydarzenia; 12. Formować prawe sumienie; 13. Pogłębiać znajomość etyki małżeńskiej; 14. Kształtować szacunek wobec osoby (tolerancja); 17. Dojrzała osobowość; samowychowanie, praca nad charakterem; 18. Permanentna formacja sumienia, wezwanie Chrystusa do doskonałości*; 19. Hierarchia wartości; 20. Zagadnienia etyki małżeńskiej i bioetyki (integracja seksualna, AIDS, aborcja, antykoncepcja, eutanazja, transplantacja, klonowanie, zapłodnienie in vitro ); 21. Zjawiska przełomu wieków (media, reklama, internet), patologie życia codziennego (narkomania, łapówkarstwo itp.); 22. Zagadnienie wojny i pokoju* (służba wojskowa, obrona konieczna, pacyfizm); 23. Praca, bezrobocie – sposoby życia w sytuacji bezrobocia, szukanie realizacji powołania w służbie innym; 7. Zdolność samodzielnego analizowania zjawisk zachodzących we współczesnym świecie i krytycznej refleksji nad nimi; 8. Umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji moralnych; 9. Rozumienie życia chrześcijańskiego jako procesu permanentnego nawracania się, dążenia do doskonałości oraz nabywania umiejętności życia we wspólnocie; Nauczanie modlitwy5. Ukształtowanie umiejętności modlitwy jako drogi do odkrycia i realizacji powołania chrześcijańskiego;15. Wprowadzać w rozumienie modlitwy jako wznoszenia swej duszy ku Bogu, szansy odkrycia swej godności i powołania; 16. Ukazywać modlitwę jako szansę odkrywania działania Boga w swoim życiu; 24. Różne formy modlitwy*; 25. Biblia źródłem kształtowania postaw modlitewnych; 26. Świadectwa postaw modlitewnych;10. Znajomość różnych form modlitwy; 11. Spojrzenie na modlitwę jako na centralny punkt życia chrześcijanina; 12. Realizowanie potrzeby modlitwy; Wychowanie do życia we wspólnocie6. Przeżywanie Eucharystii jako uczty miłości budującej wspólnoty, w których chrześcijanin realizuje swoje powołanie;17. Ukazać Eucharystię jako źródło miłości chrześcijańskiej; 18. Ukazać miłość chrześcijańską jako zasadę życia we wspólnocie; 27. Chrystus, który „nie przyszedł, aby mu służono, lecz aby służyć”*; 28. Eucharystia sakramentem jedności i służby; 29. Maryja jako „Służebnica Pańska”; 30. Wzorce postawy służebnej; 31. Przebaczenie chrześcijańskie, rola sakramentu pojednania dla wspólnoty; 32. Wspólnota rodzinna – spotkanie mężczyzny i kobiety, świadczenie miłości w rodzinie, Kościół domowy (wartość małżeństwa, ojcostwo i macierzyństwo, wychowanie dzieci, adopcja, zagrożenia życia w rodzinie, konflikty); 33. Wydarzenia z życia Kościoła ukazujące go jako wspólnotę realizującą zasadę miłości (troska o cierpiących, niepełnosprawnych, „Caritas”); 34. Uczestnictwo chrześcijanina w życiu społeczeństwa i narodu jako realizacja postawy służby*; 35. Zaangażowanie chrześcijanina na rzecz „małych ojczyzn”;13. Przyjmowanie postawy służby, czynienie miłości w różnych jej formach, zależnie od potrzeb wspólnoty (rodzina, Kościół lokalny, naród), w której katechizowany się znajduje; 14. Umiejętność wskazania wartości wnoszonych przez chrześcijaństwo w kulturę; Wprowadzenie do misji7. Doprowadzenie do umiejętności znalezienia się w sytuacji dialogu ze światem.19. Kształtować potrzebę świadczenia o wierze w Jezusa Chrystusa na współczesnych areopagach; 20. Prezentować naukę społeczną Kościoła jako inspirację chrześcijańskiej aktywności. 36. Uczestnictwo chrześcijanina w kulturze; kultura masowa i elitarna, arcydzieło – kicz*; 37. Kultura języka; 38. Relacja między rozumem i wiarą; 39. Pojęcie wiary dojrzałej; 40. Zjawisko religii*, informacje na temat innych religii, dialog międzyreligijny; 41. Wyzwanie stawiane przez sekty. 15. Zdolność publicznego wyznawania wiary; 16. Postawa aktywności chrześcijańskiej; 17. Przyjmowanie postawy dialogu. Powyższe treści winny być zrealizowane w całości przez program nauczania w liceum profilowanym. Treści oznaczone * można pominąć w programie szkoły zawodowej. Winny być one podjęte w programie liceum uzupełniającego. 5.2.2. Układ opisowy Cele katechezy 1. Doprowadzenie do odkrycia przez ucznia godności danej mu przez Boga Stwórcę (Bóg ma plan wobec człowieka); 2. Odkrywanie prawdy o Bogu Stwórcy wszechświata; przybliżenie do Tajemnicy Chrystusa i Jego przesłania; 3. Ukazanie liturgii jako oddawania przez wspólnotę Kościoła czci Bogu Stwórcy; 4. Przygotowanie do podejmowania samodzielnych decyzji w oparciu o motywację chrześcijańską wypływającą z faktu przyjęcia chrztu; integrowanie orędzia chrześcijańskiego z ludzkim doświadczeniem codzienności; 5. Ukształtowanie umiejętności modlitwy jako drogi do odkrycia i realizacji powołania chrześcijańskiego; 6. Przeżywanie Eucharystii jako uczty miłości budującej wspólnoty, w których chrześcijanin realizuje swoje powołanie; 7. Doprowadzenie do umiejętności znalezienia się w sytuacji dialogu ze światem. Zadania nauki religii 1. Prowadzić do odkrycia przez uczniów powołania do właściwego wyboru drogi życia; 2. Dopełniać obraz Boga Stwórcy, Pana Stworzenia, a także prawa moralne; 3. Ukazać Chrystusa przynoszącego orędzie prawdy i wolności, wzywającego do nawracania się; 4. Uzdolnić do przyjęcia Chrystusa jako najlepszego wzorca, uczestniczącego w „radości i nadziei, smutku i trwodze ludzi współczesnych”; 5. Pogłębiać rozumienie i przyjąć prawdę o Chrystusie zmartwychwstałym; 6. Wprowadzić w rozumienie symboli, przy pomocy których wyrażamy w liturgii cześć Bogu; 7. Ukazać uświęcający wymiar uczestnictwa w liturgii; 8. Wprowadzać w liturgię Kościoła domowego; 9. Ukazać życie chrześcijanina jako drogę ku doskonałości; 10. Ukazać trudności związane z podjęciem obowiązków dojrzałego członka społeczeństwa; 11. Uczyć krytycznego spojrzenia na bieżące wydarzenia; 12. Formować prawe sumienie; 13. Pogłębiać znajomość etyki małżeńskiej; 14. Kształtować szacunek wobec osoby (tolerancja); 15. Wprowadzić w rozumienie modlitwy jako wznoszenia swej duszy ku Bogu, szansy odkrycia swej godności i powołania; 16. Ukazywać modlitwę jako szansę odkrywania działania Boga w swoim życiu; 17. Ukazać Eucharystię jako źródło miłości chrześcijańskiej; 18. Ukazać miłość chrześcijańską jako zasadę życia we wspólnocie; 19. Kształtować potrzebę świadczenia o wierze w Jezusa Chrystusa na współczesnych areopagach; 20. Prezentować naukę społeczną Kościoła jako inspirację chrześcijańskiej aktywności. Treści: 1. Biblijna teologia powołania, droga wiary osób powoływanych w Biblii; 2. Powołania w Kościele, sposoby ich realizacji; 3. Przykłady osób realizujących swe powołanie w Kościele lokalnym; 4. Istnienie Boga i zmysł wiary*; 5. Przymioty Boga (miłosierdzie, dobroć, Bóg jest Miłością, Prawdą); 6. Chrześcijanin wobec ewolucyjnej wizji świata; 7. Objawienie Boże a objawienia prywatne; 8. Rola Chrystusa w historii ludzkości; 9. Chrystus wyzwalający i przemieniający człowieka; ukazujący korzenie ludzkiej godności*; 10. Zmartwychwstanie Chrystusa i nasze zmartwychwstanie; 11. Życie wieczne; 12. Rodzaje znaków używanych w liturgii (ze świata człowieka, przymierza, przyjęte przez Chrystusa, sakramentalne) KKK 1146-1152; 13. Niedziela czasem świętowania; 14. Eucharystia angażującym i zobowiązującym spotkaniem z działającym Chrystusem; 15. Elementy liturgii Kościoła domowego*; 16. Liturgia przeżywana w sakramencie chorych; 17. Dojrzała osobowość; samowychowanie, praca nad charakterem; 18. Permanentna formacja sumienia, wezwanie Chrystusa do doskonałości*; 19. Hierarchia wartości; 20. Zagadnienia etyki małżeńskiej i bioetyki (integracja seksualna, AIDS, aborcja, antykoncepcja, eutanazja, transplantacja, klonowanie, zapłodnienie in vitro); 21. Zjawiska przełomu wieków (media, reklama, internet), patologie życia codziennego (narkomania, łapówkarstwo itp.); 22. Zagadnienie wojny i pokoju* (służba wojskowa, obrona konieczna, pacyfizm); 23. Praca, bezrobocie – sposoby życia w sytuacji bezrobocia, szukanie realizacji powołania w służbie innym; 24. Różne formy modlitwy*; 25. Biblia źródłem kształtowania postaw modlitewnych; 26. Świadectwa postaw modlitewnych; 27. Chrystus, który „nie przyszedł, aby mu służono, lecz aby służyć”*; 28. Eucharystia sakramentem jedności i służby; 29. Maryja jako „Służebnica Pańska”; 30. Wzorce postawy służebnej; 31. Przebaczenie chrześcijańskie, rola sakramentu pojednania dla wspólnoty; 32. Wspólnota rodzinna – spotkanie mężczyzny i kobiety, świadczenie miłości w rodzinie, Kościół domowy (wartość małżeństwa, ojcostwo i macierzyństwo, wychowanie dzieci, adopcja, zagrożenia życia w rodzinie, konflikty); 33. Wydarzenia z życia Kościoła ukazujące go jako wspólnotę realizującą zasadę miłości (troska o cierpiących, niepełnosprawnych, „Caritas”); 34. Uczestnictwo chrześcijanina w życiu społeczeństwa i narodu jako realizacja postawy służby*; 35. Zaangażowanie chrześcijanina na rzecz „małych ojczyzn”; 36. Uczestnictwo chrześcijanina w kulturze; kultura masowa i elitarna, arcydzieło – kicz*; 37. Kultura języka; 38. Relacja między rozumem i wiarą; 39. Pojęcie wiary dojrzałej; 40. Zjawisko religii*, informacje na temat innych religii, dialog międzyreligijny; 41. Wyzwanie stawiane przez sekty. Osiągnięcia 1. Odczytanie przez ucznia człowieczeństwa jako zadanego mu daru; 2. Odkrywanie zamysłu Bożego, tego, co Bóg chce powiedzieć człowiekowi przez stworzenie; 3. Odnalezienie swego miejsca w stworzonym świecie; 4. Odczytanie ostatecznego powołania chrześcijanina; 5. Dostrzeganie w uczestnictwie w liturgii drogi do przybliżania się ku Bogu i pomocy w osiąganiu doskonałości; 6. Uczestnictwo w liturgii jako pogłębianie więzi z Chrystusem i Jego Kościołem, uzdalniające do wyraźniejszego zaangażowania się po stronie dobra; 7. Zdolność samodzielnego analizowania zjawisk zachodzących we współczesnym świecie i krytycznej refleksji nad nimi; 8. Umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji moralnych; 9. Rozumienie życia chrześcijańskiego jako procesu permanentnego nawracania się, dążenia do doskonałości oraz nabywania umiejętności życia we wspólnocie; 10. Znajomość różnych form modlitwy; 11. Spojrzenie na modlitwę jako na centralny punkt życia chrześcijanina; 12. Realizowanie potrzeby modlitwy; 13. Przyjmowanie postawy służby, czynienie miłości w różnych jej formach, zależnie od potrzeb wspólnoty (rodzina, Kościół lokalny, naród), w której katechizowany się znajduje; 14. Umiejętność wskazania wartości wnoszonych przez chrześcijaństwo w kulturę; 15. Zdolność publicznego wyznawania wiary; 16. Postawa aktywności chrześcijańskiej; 17. Przyjmowanie postawy dialogu. 5.3. Procedury osiągania celów Proponowany model katechezy młodzieżowej, prowadzącej adresatów ku gotowości dawania świadectwa swej wiary, obok systematycznego wykładu teologicznego przyznaje szczególne miejsce wychowaniu w prawdzie i wolności zgodnie z Ewangelią, formacji sumienia, wychowaniu do miłości, problematyce powołaniowej, zaangażowaniu chrześcijańskiemu w społeczeństwie itp. (por. DOK 185). Realizacja tych celów prowadzi do określonych decyzji metodycznych. Jako korzystne jawią się więc metody poszukujące z wiodącą rolą nauczania problemowego oraz metody dyskusyjne prowadzące do „uwrażliwiania osób na ich najważniejsze doświadczenia, wspomaganie ich w ocenianiu w świetle Ewangelii pytań i potrzeb, jakie z nich wynikają oraz wychowanie ich do nowego stylu życia” (DOK 152). Konsekwencją odwołania się do metod poszukujących i aktywizujących jest otwieranie się katechezy na kreatywność adresatów posiadających swój bagaż doświadczeń i wskazywanie tym samym na najbardziej skuteczne drogi zrozumienia i wyrażania orędzia, takie jak: „zrozumienie w czynie”, zaangażowanie w poszukiwaniu i dialogu, wymiana i porównywanie punktów widzenia (por. DOK 157). Skierowanie katechezy ku kreatywności jej adresatów jest ważnym także dlatego, iż ten jej etap jest dla wielu jedną z ostatnich możliwości systematycznego rozwoju na drodze wiary i konfrontacji własnych lub wyniesionych ze swego środowiska ocen i opinii na temat religii rzymskokatolickiej i Kościoła. Zastosowanie powyższych procedur prowadzi także do kształtowania w uczniach umiejętności samokształcenia ukazując im możliwości znajdowania samodzielnej odpowiedzi na nurtujące ich problemy, wykorzystując w tym celu Pismo Święte, Katechizm Kościoła Katolickiego, encykliki papieskie, dokumenty Kościoła czy szeroko pojmowaną literaturę teologiczną. Warto zauważyć, iż w katechezie młodzieżowej nie należy rezygnować z metod podających. Biorąc pod uwagę pogłębianie treści teologicznych, prezentowanie ich w usystematyzowany sposób, jak i możliwości percepcyjne adresatów katechezy usankcjonowane jest odwoływanie się do dobrze przygotowanego, wzbogaconego środkami dydaktycznymi wykładu czy właściwie prowadzonej pracy z tekstem. Osiągnięcie celów zależne jest również od stopnia wzajemnego przenikania się wiary i kultury, w której wzrastają adresaci katechezy (DOK 203-204). Obraz procedury osiągania celów dopełniają metody liturgiczne i medytacyjne, które pomagają uczniom w znalezieniu osobistej, zindywidualizowanej odpowiedzi na nurtujące ich pytania oraz kształtują w uczniach umiejętność stawania wobec tajemnicy Boga. 5.4. Korelacja z innymi przedmiotami szkolnymi i ścieżkami edukacyjnymi 5.4.1. Przedmioty szkolne w liceum Język polski Treści: • Język jako zjawisko semiotyczne: pojęcie znaku, rodzaje znaków, podstawowe funkcje znaku językowego: komunikowanie, informowanie, ekspresja, impresja, język jako system znakowy; mówiona i pisana wersja języka. • Wypowiedź językowa: wartościowanie wypowiedzi językowych: poprawność, błąd językowy, prawdziwość-fałszywość, szczerość-kłamstwo, wartość estetyczna wypowiedzi, etyka mówienia: uczciwość, agresja językowa, wulgarność, manipulacja językowa. • Retoryczne użycie języka: werbalne i niewerbalne środki komunikacji, retoryczne środki perswazji i ekspresji, stosowność i skuteczność retoryczna, etykieta językowa. • Stylowe odmiany języka. • Proces historycznoliteracki: gatunki i rodzaje literackie. • Pojęcia kultury: dzieło literackie i jego wyróżniki, kultura masowa i elitarna; pop-kultura i kultura wysoka, społeczne środki przekazu (prasa, radio, telewizja, internet), uczestnictwo w kulturze: twórcy i odbiorcy. • Tradycje literackie: konteksty biblijne i antyczne, kontynuacje i nawiązania. • Tematy, motywy, wątki: – miłość, dom, rodzina, śmierć, droga, wędrówka, pielgrzymka itp., – natura a cywilizacja; motywy franciszkańskie w kulturze. • Wartości, kategorie estetyczne i filozoficzne: – prawda, dobro, piękno, – komizm, humor, ironia, tragizm, patos, – sacrum i profanum, – wolność, odpowiedzialność, sprawiedliwość, tolerancja, – ojczyzna, mała ojczyzna, – naród, społeczeństwo. Lektura: • Literatura polska: (konteksty biblijne, antyczne i inne; kontynuacje i nawiązania): Bogurodzica w kontekście poezji średniowiecznej; J. Kochanowski – pieśni i treny (wybór); poezja baroku (wybór); I. Krasicki – satyry i liryki (wybór); A. Mickiewicz – Pan Tadeusz, Dziady cz. III; wybrane sceny z dramatów romantycznych (J. Słowackiego, Z. Krasińskiego); wybór poezji romantycznej (w tym: A. Mickiewicza, J. Słowackiego, C. K. Norwida); B. Prus – Lalka; E. Orzeszkowa – Nad Niemnem (fragmenty); wybór nowel pozytywistycznych; H. Sienkiewicz – wybrana powieść; G. Herling-Grudziński – Inny świat; wybór poezji polskiej XX w. (w tym: L. Staffa, J. Tuwima, Cz. Miłosza, K. K. Baczyńskiego, Z. Herberta, J. Twardowskiego); wybrane fragmenty prozy dokumentalnej (reportaż, dziennik, pamiętnik); inne teksty kultury (spektakle teatralne, filmy, utwory muzyczne, obrazy, słuchowiska, programy telewizyjne, teksty prasowe), • Literatura powszechna: wybrany klasyczny dramat starożytnej Grecji; W. Szekspir – wybrany dramat; J. Conrad – wybrany utwór; wybrana powieść XX wieku. Historia Treści: Świat • Różnorodność cywilizacji świata w przeszłości i obecnie. • Postęp a kryzysy cywilizacyjne. Konflikty społeczne. Wojny, ludobójstwo, Holocaust. Europa • Fundamenty Europy; jedność i różnorodność; przemiany ideowe. Rola chrześcijaństwa w tworzeniu tożsamości europejskiej. • Kształtowanie się narodów Europy; ich wkład w historię; współistnienie i konflikty pomiędzy państwami. • Przemiany w obrębie struktur, świadomości i obyczajowości społeczeństw europejskich. Polska • Państwo polskie i przemiany jego form. • Uwarunkowania i przeobrażenia polskiej świadomości narodowej i politycznej. • Postawy jednostek oraz grup społecznych wobec potrzeb epok. • Wielokulturowość w dziejach Polski; współistnienie religii i wyznań; znaczenie chrześcijaństwa, w tym Kościoła Katolickiego. Region • Mała ojczyzna a terytorium państwa polskiego. • Odrębność i wkład regionu do wspólnej historii. • Dziejowe uwarunkowania specyfiki kulturowej regionu. • Zabytki historyczne w regionie. Rodzina i jednostka • Dzieje jednostki i rodziny na tle szerszych przemian historycznych. Wiedza o społeczeństwie Treści: Społeczeństwo • Jednostka – grupa – społeczeństwo. Struktura życia społecznego. • Konflikty społeczne, harmonia społeczna. • Samoorganizujące się społeczeństwo. Wzory obywatelskiego działania, rola interesów grupowych. • Społeczeństwo polskie we współczesnym świecie i jego problemy. • Postawy o istotnym znaczeniu dla życia społecznego (odwaga cywilna, słowność, prawdomówność, punktualność, wrażliwość społeczna i solidarność międzyludzka). Etyka życia społecznego. • Kultura życia publicznego. Subkultury młodzieżowe. Polityka • Obywatel a władza w systemach totalitarnych, autorytarnych i demokratycznych. • Fundamentalne zasady demokracji: antyczne i chrześcijańskie korzenie demokracji. • Demokracja i wartości, konflikty wartości w życiu publicznym. • Prawa i obowiązki, cnoty obywatelskie, kultura polityczna. • Formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Prawo • Funkcje i zadania prawa. • Rodzaje prawa (prawo międzynarodowe, europejskie i krajowe, prawo kościelne, prawo naturalne i stanowione). • Prawa człowieka jako istoty ludzkiej w świetle dokumentów międzynarodowych. • Sztuka wykazania swojej racji – znajdywanie argumentacji prawnej na poparcie swojego stanowiska. Biologia Treści: • Organizm człowieka jako zintegrowana całość i prawidłowe jego funkcjonowanie. • Elementy genetyki – zasady inżynierii genetycznej, zastosowanie biotechnologii. • Elementy ekologii – bogactwo form świata ożywionego; środowisko naturalne, wpływ człowieka na środowisko i środowiska na zdrowie człowieka. Geografia Treści: • Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi – geosfery (zjawiska, procesy, wzajemne zależności, klęski żywiołowe). Równowaga ekologiczna a klęski ekologiczne. • Przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi. • Problemy demograficzne społeczeństw. Współczesne migracje ludności (mobilność); Procesy przekształcania sieci osadniczej (wielkie miasta, suburbia, wyludnianie się terenów wiejskich itd.). • Świat w fazie przemian społecznych, gospodarczych i politycznych. Modernizacja, restrukturyzacja, globalizacja. Biedni i bogaci współczesnego świata. • Konflikty zbrojne i inne zagrożenia społeczno-ekonomiczne. Podstawy przedsiębiorczości Treści: • Postawa przedsiębiorczości. Mocne i słabe strony własnej osobowości, samoakceptacja, asertywność, inicjatywność, odpowiedzialność itp. • Organizacja pracy. • Motywy aktywności zawodowej i gospodarczej człowieka. Rodzaje potrzeb. Zdolność do wyznaczania sobie celów i zadań. • Przedsiębiorstwo w gospodarce – formy prawnoorganizacyjne. • Stowarzyszenia, fundacje, inne organizacje. • Polityka fiskalna i monetarna Polski. Inflacja. 5.4.2. Ścieżki edukacyjne w liceum Uczestnictwo w kulturze Cele edukacyjne: • Przygotowanie do aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu kulturalnym oraz bezpośredniego obcowania z dziełami sztuki poprzez rozwijanie: – wrażliwości estetycznej oraz indywidualnych zdolności artystycznych, – umiejętności refleksyjnej i krytycznej oceny zjawisk w kulturze i sztuce, – poczucia tożsamości z kulturą własnego regionu i kraju. • Stymulowanie intelektualnego i emocjonalnego rozwoju poprzez różnorodne formy aktywności artystycznej. • Poznawanie dziedzictwa narodowego, w tym kanonu najwybitniejszych dzieł sztuki. Rozwijanie wrażliwości na ochronę dziedzictwa narodowego. • Wyrobienie potrzeby korzystania z dóbr kultury. Zadania szkoły: • Umożliwienie uczniom brania aktywnego udziału w różnorodnych formach życia kulturalnego. • Stymulowanie intelektualnego i emocjonalnego rozwoju poprzez bezpośredni kontakt z dziełami sztuki oraz różnorodne formy aktywności artystycznej. • Umożliwienie rozwijania wybranych rodzajów aktywności twórczej oraz zainteresowań artystycznych. • Wprowadzenie w świat pojęć i symboli ułatwiających rozumienie i wartościowanie dzieł sztuki. • Rozbudzenie zainteresowania kulturą regionu i lokalnym życiem kulturalnym. • Ukazywanie dziedzictwa narodowego i rozwijanie poczucia jego wartości. • Kształtowanie wzorców zachowań społecznych sprzyjających ochronie dziedzictwa narodowego. Treści: • Wiedza o stylach, epokach, wybitnych twórcach i ich dziełach. • Związki i zależności pomiędzy różnymi dziedzinami sztuki oraz pomiędzy kulturą narodową i kulturą regionu. • Poznawanie różnych funkcji sztuki. • Prezentowanie dzieł z różnych dziedzin sztuki pod kątem ich krytycznej oceny oraz własnej interpretacji. • Indywidualne lub zespołowe formy działań artystycznych o twórczym lub odtwórczym charakterze. • Rodzaje zabytków, ich specyfika i sposoby użytkowania. • Zasady dotyczące ochrony prawa autorskiego. Osiągnięcia: • Znajomość dzieł z różnych dziedzin sztuki i kultury składających się na kanon narodowej i światowej kultury. • Umiejętność samodzielnego poszerzania wiedzy na temat epok, stylów i zjawisk zachodzących w różnych dziedzinach sztuki. • Umiejętność wartościowania różnych zjawisk zachodzących w sztuce. • Umiejętność dostrzegania walorów kultury własnego regionu. • Świadomość różnych funkcji sztuki. • Dostrzeganie związków zachodzących pomiędzy różnymi dziedzinami sztuki oraz między kulturą regionu i kulturą narodową. • Znajomość dziedzictwa narodowego i jego miejsca w kulturze europejskiej i światowej. Wychowanie do życia w rodzinie Cele edukacyjne: • Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów związanych z podejmowaniem decyzji dotyczących wyboru drogi życiowej, w tym pełnienia ról małżeńskich i rodzicielskich. • Pogłębienie problematyki przyjaźni, miłości, ludzkiej płciowości, prokreacji, funkcji rodziny w życiu jednostkowym i społecznym. • Przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia ludzkiego, rodziny, dziecka, osób niepełnosprawnych, osób starych, zdrowia własnego i innych. Zadania szkoły: • Pomoc w kształtowaniu prawidłowych relacji we własnej rodzinie. Integrowanie działań szkoły i rodziny. • Wspieranie rodziny w przygotowaniu młodego człowieka do pełnienia ról małżeńskich i rodzicielskich oraz samodzielności i odpowiedzialności. • Ukazanie płciowości w kontekście wartości życia ludzkiego, miłości, odpowiedzialności, małżeństwa i rodziny. • Przekazywanie rzetelnej wiedzy o rozwoju człowieka w wymiarze biologicznym, psychicznym, społecznym i duchowym. Treści: • Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia. • Rozwój człowieka. Kryteria dojrzałości biologicznej, psychicznej, społecznej i duchowej. • Wartości związane z płciowością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, małżeństwo, rodzina, rodzicielstwo. Integracja seksualna. Budowanie więzi (miłości) i prokreacja jako cele płciowości. • Podstawy kształtowania i rozwijania więzi międzyludzkich opartych na empatii. Istota miłości i etapy jej rozwoju. Rodzaje miłości. Kryteria dojrzałej miłości. Miłość jako proces dynamiczny. • Współżycie seksualne źródłem trwałych zobowiązań moralnych, psychicznych i społecznych. Następstwa przedwczesnej inicjacji seksualnej. Przedwczesne rodzicielstwo. Argumenty biomedyczne, psychologiczne i moralne za inicjacją w małżeństwie. • Biologia prokreacji; psychofizjologia procesów rozrodczych. Metody rozpoznawania płodności i ich skuteczność. Metoda objawowo-termiczna (w wybranej wersji). • Znaczenie akceptacji płodności własnej i współmałżonka dla prawidłowej więzi małżeńskiej. Ojcostwo i macierzyństwo. Bezdzietność. Adopcja. • Wartość małżeństwa. Wybór współmałżonka. Dialog w małżeństwie, wierność i zaufanie. • Funkcje rodziny ze szczególnym uwzględnieniem wychowania dzieci w rodzinie. Znaczenie prawidłowych postaw rodzicielskich dla rozwoju dziecka. • Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Zasady konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. • Zagrożenia życia rodzinnego: agresja, przemoc, pornografia, alkoholizm, narkomania, sekty. Separacja. Rozwód. Samotne rodzicielstwo. • Metody i środki antykoncepcyjne oraz wczesnoporonne: różnice w działaniu. Aspekt zdrowotny, psychiczny i moralny; skuteczność i skutki uboczne. • Aborcja – zagrożenia dla zdrowia fizycznego i psychicznego; wymiar medyczny, psychiczny i moralny. • Choroby przenoszone drogą płciową; AIDS: profilaktyka, aspekt społeczny i etyczny. Znaczenie prawidłowo funkcjonującej rodziny w dobie AIDS. • Zjawisko homoseksualizmu. Przyczyny. Możliwości pomocy. • Człowiek wobec niepełnosprawności, starości, cierpienia, choroby, umierania i śmierci w aspekcie życia rodzinnego. Osiągnięcia: • Świadome dążenie do wewnętrznego scalenia, integracji sfery uczuciowej, duchowej i biologicznej. • Przygotowanie na podstawie wiedzy i wytworzonych umiejętności do poszanowania godności życia ludzkiego i dojrzałego funkcjonowania w życiu rodzinnym. • Świadomość potrzeby podejmowania dojrzałych decyzji dotyczących wyboru drogi życiowej. • Umiejętność poszukiwania i udzielania odpowiedzi na pytania: kim jest człowiek? jaki jest sens życia? jakie są jego cele i zadania życiowe? Edukacja filozoficzna Cele edukacyjne: • Kształcenie umiejętności krytycznego myślenia, uczestnictwa w dialogu, w tym prezentacji własnego stanowiska i jego obrony. • Uświadomienie specyfiki zagadnień filozoficznych, ich genezy, rozwoju i roli w kulturze. • Uzyskiwanie samowiedzy poprzez uświadamianie zagadnień egzystencjalnie i moralnie doniosłych. Zadania szkoły: • W oparciu o treści programowe ukazanie wkładu myśli filozoficznej w kulturę europejską. Treści: • Elementy logiki ogólnej i retoryki – myśl a język. Stawianie pytań, argumentacja. Dyskusja. • Przedmiot filozofii – dyscypliny filozoficzne. Główne pojęcia, metody i problemy filozoficzne. • Różne sposoby pojmowania filozofii: – na przykładzie osiągnięć wybitnych filozofów (Sokrates, Platon, Arystoteles, św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, Kartezjusz, R. Ingarden), – w oparciu o informacje na temat koncepcji i szkół filozoficznych (egzystencjalizm, hermeneutyka, filozofia dialogu, tomizm współczesny, personalizm). • Filozofia a inne dziedziny kultury – filozofia a nauka, religia, sztuka, światopogląd, ideologia. • Elementy teorii rzeczywistości. • Elementy antropologii filozoficznej – człowiek jako byt osobowy. Główne koncepcje człowieka. Naturalne i kulturowe środowisko człowieka. Człowiek w relacji z drugim człowiekiem i ze wspólnotami. Człowiek wobec wartości. • Elementy teorii poznania – źródła poznania. Granice poznania. Prawdziwość poznania i jej kryteria. Osiągnięcia: • Umiejętność formułowania podstawowych pytań filozoficznych dotyczących rzeczywistości, człowieka i kultury. • Umiejętność definiowania, argumentowania; prowadzenie dyskusji. • Dostrzeganie zagadnień filozoficznych w nauce, sztuce oraz w moralności i religii. Edukacja prozdrowotna Cele edukacyjne: • Rozwijanie umiejętności życiowych sprzyjających rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, społecznemu i duchowemu. • Kształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy wobec zdrowia własnego i innych ludzi. • Rozbudzanie potrzeby działania na rzecz tworzenia zdrowego środowiska. Zadania szkoły: • Zwiększanie zainteresowania uczniów sprawami zdrowia i przekazywanie im rzetelnej wiedzy o różnych jego aspektach (zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe) oraz czynnikach sprzyjających zdrowiu i najczęstszych zagrożeniach dla zdrowia oraz możliwościach ich eliminowania. • Tworzenie w szkole środowiska umożliwiającego uczniom praktykowanie prozdrowotnego stylu życia, wzmacnianie poczucia własnej wartości, wiary w siebie i swoje możliwości oraz udzielanie uczniom wsparcia w sytuacjach trudnych. • Rozwijanie współpracy z rodzicami i społecznością lokalną w zakresie edukacji prozdrowotnej i rozwiązywania problemów zdrowotnych uczniów. Treści: • Styl życia i jego związek ze zdrowiem i chorobą. Koncepcja i cele promocji zdrowia. Zdrowie jako wartość dla człowieka i społeczeństwa. • Praca i wypoczynek, aktywne spędzanie czasu wolnego. Aktywność ruchowa, zabawa i poczucie humoru a zdrowie. • Identyfikowanie i podejmowanie ryzyka. Zachowania bezpieczne w codziennym życiu. Troska o bezpieczeństwo innych. • Korzystanie z pomocy medycznej, psychologicznej i innych form wsparcia. Znaczenie profilaktycznych badań medycznych. Zachowanie się w chorobie. Postawy wobec osób przewlekle chorych, niepełnosprawnych i osób starszych. • Uwarunkowania podaży i popytu na substancje psychoaktywne. Rodzaje tych substancji i ich wpływ na organizm, psychikę oraz rozwój społeczny i duchowy człowieka. Przepisy prawa dotyczące używania substancji psychoaktywnych. Formy pomocy dla osób eksperymentujących i uzależnionych. • Osobowe i społeczne umiejętności życiowe niezbędne dla ochrony, poprawy i utrzymania zdrowia. Osiągnięcia: • Znajomość głównych czynników sprzyjających i zagrażających zdrowiu człowieka oraz podstawowych zasad profilaktyki najczęstszych zaburzeń i chorób. Realizowanie wartości związanych ze zdrowiem. • Umiejętność korzystania z pomocy medycznej i psychologicznej, radzenie sobie w sytuacjach trudnych oraz umiejętność wspierania innych. • Umiejętność porozumiewania się i utrzymywania dobrych relacji z innymi ludźmi oraz funkcjonowania i współpracy w grupie, radzenia sobie z presją środowiska. • Świadome dążenie do ochrony, utrzymania i poprawy zdrowia własnego oraz osób, wśród których uczeń żyje. Edukacja ekologiczna Cele edukacyjne: Przyjmowanie postawy odpowiedzialności za obecny i przyszły stan środowiska oraz gotowości do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Zadania szkoły: • Tworzenie warunków pozwalających integrować różne dziedziny wiedzy w celu zrozumienia idei zrównoważonego rozwoju. Treści: • Ekonomiczne i społeczne aspekty związków między człowiekiem i jego działalnością a środowiskiem. Wartość środowiska. • Zagrożenia cywilizacyjne związane z energetyką konwencjonalną i jądrową. Odnawialne źródła energii. • Problemy bezpieczeństwa biologicznego, np. inżynieria genetyczna. Osiągnięcia: • Dostrzeganie zagrożeń dla współczesnej cywilizacji wynikających z nieracjonalnego korzystania z zasobów środowiska i z nierównomiernego poziomu życia w różnych regionach świata. • Podejmowanie racjonalnych działań służących poprawie stanu środowiska w skali lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej. Edukacja czytelnicza i medialna Cele edukacyjne: • Przygotowanie się do samokształcenia poprzez umiejętne pozyskiwanie i opracowywanie informacji pochodzących z różnych źródeł. • Rozumienie natury i roli mediów we współczesnej cywilizacji. • Zachowanie tożsamości kulturowej wobec globalizacji kultury. • Zdobycie umiejętności przekazu i krytycznego odbioru treści komunikatów medialnych. • Zachowanie postawy dystansu i krytycyzmu wobec informacji przekazywanych przez media. Zadania szkoły: • Rozwijanie wiedzy na temat powszechnie dostępnych zasobów informacyjnych. • Stwarzanie warunków dla samodzielnego sporządzania przez uczniów komunikatów medialnych. • Dostarczanie materiałów do krytycznej analizy przekazów informacyjnych (np. prasa, telewizja, reklama zewnętrzna). Treści: • Tradycyjne i nowoczesne źródła informacji (od książki do przekazów internetowych); najnowsze techniki informacyjne i ich dostępność. • Współczesne instytucje wydawnicze i instytucje zajmujące się dystrybucją książek i prasy. • Kompetencje czytelnicze niezbędne do odbioru tekstów literackich i popularnonaukowych. • Globalizacja życia. Cywilizacja informacyjna i kultura mediów. Pojęcie czwartej władzy. • Media publiczne i prywatne – zadania i interesy. Wpływ mediów na różne aspekty życia człowieka. • Zagrożenia dla psychicznego i moralnego rozwoju człowieka płynące z mediów. Różne formy uzależnień medialnych. • Wywieranie wpływu na ludzi. Metody i techniki perswazji i manipulacji stosowane w reklamie zewnętrznej, prasowej, radiowej i telewizyjnej. • Analiza porównawcza wybranej informacji zaczerpniętej z różnych źródeł (z prasy, audycji telewizyjnych lub radiowych). Kryteria wskazujące na rzetelność i obiektywizm tej informacji. Osiągnięcia: • Umiejętność sprawnego zebrania określonych informacji i wyselekcjonowania przydatnych treści (w tym sporządzenie bibliografii). • Postrzeganie roli mediów w szerszym kontekście cywilizacyjno-kulturowym. • Dostrzeganie wpływu mediów na życie i zachowanie ludzi oraz całych społeczeństw. • Formułowanie ocen, opinii i recenzji wybranych informacji przekazywanych przez media. Edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie Cele edukacyjne: • Poznawanie własnego regionu, w tym dziedzictwa kulturowego, jako części Polski i Europy. • Pogłębianie więzi ze swoim środowiskiem, regionem, krajem. • Kształtowanie tożsamości regionalnej w kontekście wartości narodowych. • Rozwijanie szacunku wobec innych wspólnot regionalnych, etnicznych i narodowych. Zadania szkoły: • Umożliwienie zdobywania wszechstronnej wiedzy o własnym regionie. • Stworzenie sytuacji wyzwalających w uczniach twórczość, wzbogacających dorobek dziedzictwa kulturowego. • Ułatwienie dostrzegania znaczenia wartości własnego regionu i kraju w życiu osobistym. • Przygotowanie i wprowadzenie do roli aktywnego, odpowiedzialnego współgospodarza regionu i kraju oraz uczestnika życia wspólnoty europejskiej. Treści: • Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. • Specyfika społeczna i kulturowa regionu w relacji z innymi regionami Polski i Europy. • Przeszłość regionu, jego dziedzictwo kulturowe jako podstawa rozumienia współczesności regionu. Osiągnięcia: • Zdobycie wieloaspektowej wiedzy o regionie, w tym o jego dziedzictwie kulturowym, na tle Polski i Europy. • Dostrzeganie znaczenia wartości regionu w życiu osobistym, wspólnotowym i społecznym. • Świadomy udział w życiu kulturalnym, społecznym, gospodarczym i politycznym środowiska lokalnego. • Pielęgnowanie i pomnażanie regionalnego i narodowego dziedzictwa kulturowego. • Dostrzeganie wartości kultury narodowej w jej różnorodności regionalnej na tle kultur innych wspólnot etnicznych i narodowych. • Ukształtowanie postawy solidarności narodowej i otwartości na inne wspólnoty oraz kultury. Edukacja europejska Cele edukacyjne: • Rozumienie kontekstu europejskiego aktualnych wydarzeń społecznych, kulturalnych i politycznych w Polsce i Europie. Zadania szkoły: • Wskazywanie konkretnych form i możliwości współpracy młodzieży. Treści: • Ewolucja prawa Unii Europejskiej. • Europa wartości. Duchowy wymiar Europy – edukacja, kultura. Rola edukacji jako czynnika wyrównywania szans polskiej młodzieży w Europie. Możliwości współpracy. Osiągnięcia: • Znajomość istniejących źródeł informacji na temat Unii Europejskiej oraz umiejętność korzystania z nich. • Umiejętność samodzielnego gromadzenia, analizowania i interpretowania informacji na określony temat dotyczący Unii Europejskiej. 5.4.3. Szkoła zawodowa Blok humanistyczno-społeczny Treści: • Człowiek jako osoba. Przymioty osobowego istnienia, jego tożsamość i rozwój w wymiarze intelektualnym, emocjonalnym, fizycznym, wolitywnym, moralnym i duchowym. Kryteria rozwoju i dojrzałości człowieka. • Kultura osobista. Zwyczaje i obyczaje w życiu rodzinnym, towarzyskim i miejscu pracy. • Wolność i zniewolenie (w tym uzależnienia). Style życia. • Zdrowie i czynniki mu sprzyjające i zagrażające, możliwości ich eliminowania lub ograniczania. Odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi. • Moralność w życiu osobistym i publicznym. • Rola języka w komunikacji społecznej. Kultura wypowiedzi. • Rozumienie tekstu literackiego, odczytywanie znaczeń metaforycznych, kontekstów, rozpoznawanie aluzji. • Klasyka polska, europejska i światowa w dziedzinie literatury (wybór). • Dzieła sztuki klasycznej i użytkowej (wybór). • Teksty użytkowe, publicystyczne, przedstawienia teatralne, filmy, słuchowiska radiowe, programy telewizyjne, wystawy muzealne i galerie sztuki współczesnej (wybór). • Współczesne źródła wiedzy i sposoby samokształcenia. Rodzaje źródeł informacji. Książka, czasopismo, internet oraz inne tekstowe i pozatekstowe przekazy medialne. • Zasady selekcji informacji i krytycznego ich odbioru. • Rola mediów w komunikacji społecznej. Kultura masowa. Techniki oddziaływania, podstawy rozróżniania, oceniania i wyboru wytworów kultury masowej. Przykłady psychomanipulacji. • Organizacja własnego czasu – nauka, praca, wypoczynek. • Człowiek jako istota społeczna. Różnorodność relacji osobowych i zachowań społecznych. Potrzeby osób niepełnosprawnych i ich integracja społeczna. Etyka życia społecznego. • Organizacja życia zbiorowego. Zagrożenia życia społecznego. • Udział obywatela w zorganizowanych formach życia zbiorowego. • Walka o niepodległość kraju na przykładzie wojen i powstań narodowych. • Główne problemy współczesności. • Wzajemne związki między kulturą regionalną i kulturą narodową. Kultury krajów europejskich. Podstawy przedsiębiorczości Treści: • Mocne i słabe strony własnej osobowości, samoakceptacja, asertywność. • Komunikacja interpersonalna. Rodzaje komunikatów. • Bariery w procesie komunikowania się i ich pokonywanie. • Motywy aktywności zawodowej człowieka. Rodzaje potrzeb. Zdolność do wyznaczania sobie celów i zadań. • Etyki zawodowe (główne zasady). Wychowanie do życia w rodzinie Cele edukacyjne: • Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów związanych z podejmowaniem decyzji dotyczących wyboru drogi życiowej, w tym pełnienia ról małżeńskich i rodzicielskich. • Pogłębienie problematyki przyjaźni, miłości, ludzkiej płciowości, prokreacji, funkcji rodziny w życiu jednostkowym i społecznym. • Przyjęcie pozytywnej postawy wobec życia ludzkiego, rodziny, dziecka, osób niepełnosprawnych, osób starych, zdrowia własnego i innych. Zadania szkoły: • Pomoc w kształtowaniu prawidłowych relacji we własnej rodzinie. Integrowanie działań szkoły i rodziny. • Wspieranie rodziny w przygotowaniu młodego człowieka do pełnienia ról małżeńskich i rodzicielskich oraz samodzielności i odpowiedzialności. • Ukazanie płciowości w kontekście wartości życia ludzkiego, miłości, odpowiedzialności, małżeństwa i rodziny. • Przekazywanie rzetelnej wiedzy o rozwoju człowieka w wymiarze biologicznym, psychicznym, społecznym i duchowym. Treści: • Tożsamość i wielowymiarowość człowieka. Poczucie sensu życia. • Rozwój człowieka. Kryteria dojrzałości biologicznej, psychicznej, społecznej i duchowej. • Wartości związane z płciowością człowieka: męskość, kobiecość, miłość, małżeństwo, rodzina, rodzicielstwo. Integracja seksualna. Budowanie więzi (miłości) i prokreacja jako cele płciowości. • Podstawy kształtowania i rozwijania więzi międzyludzkich opartych na empatii. Istota miłości i etapy jej rozwoju. Rodzaje miłości. Kryteria dojrzałej miłości. Miłość jako proces dynamiczny. • Współżycie seksualne źródłem trwałych zobowiązań moralnych, psychicznych i społecznych. Następstwa przedwczesnej inicjacji seksualnej. Przedwczesne rodzicielstwo. Argumenty biomedyczne, psychologiczne i moralne za inicjacją w małżeństwie. • Biologia prokreacji; psychofizjologia procesów rozrodczych. Metody rozpoznawania płodności i ich skuteczność. Metoda objawowo-termiczna (w wybranej wersji). • Znaczenie akceptacji płodności własnej i współmałżonka dla prawidłowej więzi małżeńskiej. Ojcostwo i macierzyństwo. Bezdzietność. Adopcja. • Wartość małżeństwa. Wybór współmałżonka. Dialog w małżeństwie, wierność i zaufanie. • Funkcje rodziny ze szczególnym uwzględnieniem wychowania dzieci w rodzinie. Znaczenie prawidłowych postaw rodzicielskich dla rozwoju dziecka. • Konflikty w rodzinie i ich przyczyny. Zasady konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. • Zagrożenia życia rodzinnego: agresja, przemoc, pornografia, alkoholizm, narkomania, sekty. Separacja. Rozwód. Samotne rodzicielstwo. • Metody i środki antykoncepcyjne oraz wczesnoporonne: różnice w działaniu. Aspekt zdrowotny, psychiczny i moralny; skuteczność i skutki uboczne. • Aborcja – zagrożenia dla zdrowia fizycznego i psychicznego; wymiar medyczny, psychiczny i moralny. • Choroby przenoszone drogą płciową; AIDS: profilaktyka, aspekt społeczny i etyczny. Znaczenie prawidłowo funkcjonującej rodziny w dobie AIDS. • Zjawisko homoseksualizmu. Przyczyny. Możliwości pomocy. • Człowiek wobec niepełnosprawności, starości, cierpienia, choroby, umierania i śmierci w aspekcie życia rodzinnego. Osiągnięcia: • Świadome dążenie do wewnętrznego scalenia, integracji sfery uczuciowej, duchowej i biologicznej. • Przygotowanie na podstawie wiedzy i wytworzonych umiejętności do poszanowania godności życia ludzkiego i dojrzałego funkcjonowania w życiu rodzinnym. • Świadomość potrzeby podejmowania dojrzałych decyzji dotyczących wyboru drogi życiowej. • Umiejętność poszukiwania i udzielania odpowiedzi na pytania: kim jest człowiek? jaki jest sens życia? jakie są jego cele i zadania życiowe? 5.5. Współpraca środowisk 5.5.1. Rodzina 1. Nawiązywanie kontaktu z rodziną celem zintegrowania działań wychowawczych. 2. Poznanie środowiska, w którym dorasta młodzież. 5.5.2. Parafia 1. Działania podejmowane w parafii zmierzają do zapoznania i wprowadzenia młodzieży w istniejące w Kościele lokalnym ruchy religijne i stowarzyszenia. 2. W okresie nauki w szkole ponadgimnazjalnej zadania parafii dotyczą również formacji młodzieży do podjęcia zadań związanych z przyjęciem sakramentu małżeństwa i tworzeniem Kościoła domowego. Przygotowanie to ujęte jest w formie cyklu katechez, których tematyka koncentruje się wokół trzech grup zagadnień odpowiadających podstawowym funkcjom katechezy: • nauczanie: teologia sakramentu małżeństwa, budowanie pojęcia Kościoła domowego, prezentacja katolickich ruchów rodzinnych, elementy prawa kanonicznego, zagadnienia etyki małżeńskiej, podstawy psychologiczne zawiązania wspólnoty rodzinnej; • wychowywanie: pomoc w nabywaniu umiejętności życia we wspólnocie rodzinnej; • wtajemniczenie: odkrywanie wartości wspólnotowego przeżywania Eucharystii, rola sakramentu pojednania w budowaniu wspólnoty, wspólna modlitwa prowadząca do poznawania form modlitwy w Kościele domowym, czytanie i słuchanie słowa Bożego. Uczestnictwo w tym cyklu katechez poświadczone jest świadectwem jego ukończenia otrzymywanym wraz ze świadectwem ukończenia szkoły. 6. Katecheza osób szczególnej troski Katecheza osób szczególnej troski kierowana jest do tych wszystkich, którzy z różnych powodów wymagają innych form katechezy niż ta, jaką Podstawa programowa łączy z katechezą przedszkolną oraz katechezą odpowiadającą etapom edukacji szkolnej. W szczególności chodzić będzie o osoby niepełnosprawne umysłowo (osoby ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi) oraz z niedomaganiami słuchu i wzroku. 6.1. Charakterystyka upośledzeń umysłowych Obowiązkiem edukacyjnym objęte są wszystkie osoby niepełnosprawne umysłowo, bez względu na rozmiar upośledzenia. Nauka odbywa się w klasach integracyjnych w powszechnych szkołach podstawowych, w szkołach specjalnych (dzieci z lekkim upośledzeniem), w tzw. szkołach życia (upośledzenie umiarkowane i znaczne), w zakładach opiekuńczych dla osób z głębokim upośledzeniem umysłowym oraz w warunkach domowych (gdy stan dziecka nie pozwala na uczestnictwo w zajęciach szkolnych). Upośledzenie umysłowe określa się na podstawie badania poziomu inteligencji (wyrażonej w ilorazie inteligencji I.I.). Właśnie to kryterium stało się dla Światowej Organizacji Zdrowia podstawą czterostopniowego podziału upośledzenia: – upośledzenie w stopniu lekkim – upośledzenie w stopniu umiarkowanym – upośledzenie w stopniu znacznym – upośledzenie w stopniu głębokim. Charakterystyka upośledzeń umysłowych w stopniu lekkim Dzieci upośledzone w stopniu lekkim charakteryzują się osłabieniem w rozwoju psycho-motorycznym i umysłowym. Ich proces spostrzegania przebiega w wolniejszym tempie niż u dzieci w normie. Uwaga dzieci – chwiejna, o zwężonym zakresie – jest niepodzielna, co dodatkowo utrudnia spostrzeganie. Myślenie także przebiega w wolniejszym tempie niż u dzieci w normie. Największe problemy stwarza im porównywanie, dostrzeganie różnic i podobieństw. Dużą trudność sprawia również przyswajanie pojęć abstrakcyjnych i przeprowadzanie operacji logicznych. Uboga jest wyobraźnia dzieci. Często też nie rozumieją czytanego tekstu lub opowiadania, gdyż nie potrafią sobie go wyobrazić. Kolejnym problemem jest słabsza pamięć, której powodem są wcześniej wymienione zaburzenia, które już w pierwszej fazie utrudniają proces zapamiętywania. Aby dzieci coś zapamiętały, nie wystarczą same powtórzenia. Konieczne jest posługiwanie się konkretnym przykładem. Niezwykle pomocne są tu wizualne środki dydaktyczne, które pomagają zobaczyć jakby na żywo poznawany i zapamiętywany obraz czy treść. W rozwoju psychicznym dzieci dostrzegamy zachowania impulsywne, kierowane popędami i emocjami w znacznie większym stopniu niż to bywa u dzieci normalnie się rozwijających. Dzieci mają znacznie mniej zainteresowań, a te, które posiadają, są dość powierzchowne i charakterystyczne dla dzieci w młodszym wieku. Dzieci mają także poważne problemy z opanowaniem umiejętności czytania i pisania. Stąd korzystanie z podręcznika opartego głównie o przekaz słowny, adresowanego do uczniów szkoły masowej, nie zdaje zupełnie egzaminu ze względu na zbyt obszerną treść, co powoduje szybkie zniechęcanie się uczniów do ich czytania. Fakt, że uczniowie nawet w klasach gimnazjalnych są na etapie sylabizowania i czytają bez zrozumienia należy do normalności. Także pomoce, takie jak ćwiczenia do podręcznika, wymagają innego typu ćwiczeń niż słowne czy te polegające na wykorzystywaniu zdolności analizy i syntezy, gdyż procesy myślowe u osób z lekkim upośledzeniem umysłowym są znacznie zaburzone. Kolejną poważną trudnością bywa niechęć rodziców do współpracy z wychowawcą czy katechetą dziecka. Bardzo często zdarza się, że uczniowie żyją w środowiskach patologicznych, przestępczych czy niewydolnych wychowawczo. Nadto nie mają żadnego wsparcia ze strony naturalnych rodziców. Sytuacja taka pogłębia niedorozwój i naraża na wzmacnianie w dziecku postaw niepożądanych, obniżenie motywacji itp. Charakterystyka upośledzeń umysłowych w stopniu umiarkowanym i znacznym Dzieci głębiej upośledzone (tym terminem określa się wspólnie dwie grupy upośledzenia: w stopniu umiarkowanym i w stopniu znacznym) uczęszczają do tzw. szkół życia. Upośledzenie to odznacza się poważnymi uszkodzeniami centralnego układu nerwowego oraz anomaliami w wyglądzie zewnętrznym, zaburzeniami działalności receptorów, analizatorów i wszystkich procesów psychicznych. Często występują zaburzenia mowy, wymowa jest agramatyczna, bełkotliwa, a słownictwo ubogie. Myślenie pozostaje na poziomie konkretno-obrazowym, co nie pozwala na przyswajanie pojęć abstrakcyjnych i rozumienie zachodzących związków logicznych. Rozwój poznawczy pozostaje na poziomie przedoperacyjnym. Proces spostrzegania przebiega wolno i z zaburzeniami, a pamięć jest nietrwała i mechaniczna. Dzieci głębiej upośledzone nie posiadają uwagi dowolnej. Koncentracja ich jest mimowolna i tylko na przedmiotach i czynnościach, które budzą żywe zainteresowanie. W sferze emocjonalnej przeważają zachowania aspołeczne, obserwuje się słabą kontrolę nad popędami. Często występują reakcje nieadekwatne do siły bodźca. Możliwości rozwojowe osób głębiej upośledzonych umysłowo są ograniczone. Mogą one nauczyć się rozpoznawania i pisania prostych wyrazów (w przypadku osób z umiarkowanym upośledzeniem można czasem osiągnąć wyższy poziom umiejętności pisania i czytania prostych zwrotów – choć często o charakterze mechanicznym). Podobnie jest z rozróżnianiem i odwzorowywaniem kształtów geometrycznych i opanowaniem elementarnych pojęć liczbowych. Osoby te są w stanie samodzielnie realizować potrzeby fizjologiczne, wykonywać proste czynności samoobsługowe oraz mogą opanować powszechne formy postępowania w typowych sytuacjach życiowych. Spora część uczniów z umiarkowanym upośledzeniem jest w stanie po ukończeniu szkoły rozpocząć pracę zawodową opartą na prostych czynnościach, wykonywaną pod nadzorem. Osoby głębiej upośledzone odznaczają się bogactwem potrzeb psychicznych, zwłaszcza miłości i bezpieczeństwa. Wychowanie religijne tych osób zaspokaja częściowo potrzebę miłości wzajemnej, pokoju i zaufania. Dzieci doświadczają poczucia, że są kochane i że same mogą kochać. Poprzez katechezę poznają piękno otaczającego ich świata, pogłębiają wiarę w Boga i doświadczają Jego bliskości poprzez udział w sakramentach. Charakterystyka upośledzeń umysłowych w stopniu głębokim Osoby upośledzone w stopniu głębokim nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie, wymagają stałej opieki. W najcięższych przypadkach osoby te nie wykraczają poza poziom życia wegetatywnego. Bardzo często upośledzeniu temu towarzyszą nieprawidłowości w rozwoju fizycznym, zmiany w budowie narządów wewnętrznych oraz niedorozwój narządów zmysłów (uszkodzenia lub brak wzroku, słuchu). Najczęściej osoby te nie mówią i nie rozumieją mowy (czasem rozumieją proste słowa i polecenia). Uwaga mimowolna i pamięć ma charakter cząstkowy lub nie występuje wcale. Proste emocje zadowolenia lub jego braku wyrażane są najczęściej nieartykułowanymi dźwiękami lub gestami i nieskoordynowanymi ruchami kończyn. Częściej zdarzają się reakcje na bodźce dotykowe, rzadziej zaś na telereceptory (wzrok, słuch). Można zaobserwować duże wahania nastrojów, które czasem znajdują swe ujście w silnej agresji bądź autoagresji. Ze względu na obniżony próg czucia bólu u niektórych osób dochodzi do samouszkodzenia. Osoby głęboko upośledzone umysłowo mogą nauczyć się prostych nawyków, a czasem nawet sygnalizowania potrzeb fizjologicznych. Katecheza osób głęboko upośledzonych umysłowo jest wielkim wyzwaniem dla katechety. Niejednokrotnie musi on najpierw przełamać mur wątpliwości ze strony personelu medycznego, rodziny czy opiekunów. Znalezienie odpowiedniej metody przekazu treści katechetycznych również stanowi wielki problem. Wiedza z zakresu pedagogiki specjalnej oraz znajomość metod komunikacji pozawerbalnej będzie tu nieodzowna. Niekiedy jednak, mimo najlepszego przygotowania, mimo doboru najlepszych metod i silnej więzi emocjonalnej w relacji nauczyciel – uczeń, efekty wieloletniej pracy wydają się być nikłe. Stąd chyba największą cechą katechety pracującego z osobą upośledzoną w stopniu głębokim powinna być cierpliwość i umiejętność pokornego trwania w świadczeniu o Bożej Miłości. Resztę czyni Duch Święty… 6.2. Charakterystyka katechezy osób z niedomaganiami słuchu Kościół dzisiejszy otacza szczególną troską sprawę katechizacji niepełnosprawnych. Katechizacja niesłyszących należy do najtrudniejszych dziedzin katechizacji w ogóle. Wynika to ze specyfiki osobowości osoby niesłyszącej, a co za tym idzie, niemówiącej, jak też ze sposobu komunikacji osoby niesłyszącej z osobą słyszącą – tutaj ewangelizującą. Trudność ta staje się tym większa, gdy zważy się fakt, iż dotąd brak jest publikacji przybliżających problematykę katechizacji dzieci i młodzieży niesłyszącej. Odczuwa się ogólny brak odpowiednich katechizmów dla dzieci i młodzieży niesłyszących, jak też podręczników metodycznych dla katechetów. W katechizowaniu osób niesłyszących wręcz niemożliwe jest realizowanie programu według podręczników dla dzieci słyszących. Katecheza dla niesłyszących dzieci i młodzieży wymaga specjalnego przygotowania, specjalnych metod, a także przestrzegania pewnych zasad nauczania, znajomości psychiki dziecka głuchego oraz znajomości ich języka, którym jest język migowy. Zgodnie z definicją, „głuchym nazywamy człowieka, który pozbawiony jest słuchu, a więc i treści słuchowych płynących ze świata, i który wskutek tego znajduje się w gorszych warunkach niż słyszący, jeżeli chodzi o poznanie zewnętrznego świata i przygotowanie do życia społecznego”. Z problemem głuchoty wiąże się zagadnienie klasyfikacji głuchych. Najczęściej stosowany jest podział głuchoty w zależności od stopnia utraty słuchu: głuchota całkowita lub głuchota częściowa. W aspekcie pedagogicznym dzieci głuche dzieli się na: 1. Dzieci niedosłyszące. Są to dzieci, które słyszą i rozumieją mowę ludzką mimo występujących u nich wad słuchu. 2. Dzieci z resztkami słuchu. Słyszą one mowę ludzką jedynie przy pomocy aparatów wzmacniających słuch. Spośród wielu cech umysłowych, podkreślających odrębność psychiki dziecka głuchego, najistotniejsze dotyczą sfery poznania. Głusi nie są pozbawieni zdolności poznawczych, ale poznanie przez nich rzeczywistości jest ograniczone. U dziecka głuchego pierwsze wiadomości i umiejętności wytwarzają się na podstawie wzroku, węchu, smaku oraz dotyku. Dziecko głuche odbiera bodźce wzrokowe, smakowe, węchowe i dotykowe, lecz nie łączy ich z nazwą, gdyż jej nie słyszy. Nie kojarzy więc symbolu dźwiękowego z pojęciem. Dziecko głuche, będąc pozbawionym jednego z najważniejszych receptorów – słuchu, ma jednocześnie upośledzone operacje myślowe abstrahowania i uogólniania. Liczne badania psychologiczne potwierdzają, że dzieci głuche są opóźnione w porównaniu ze słyszącymi rówieśnikami w rozwoju psychicznym co najmniej o dwa lub trzy lata, w nauce szkolnej o pięć lat. Brak słowa powoduje, że sfera woli dziecka głuchego jest osłabiona. Stąd też głuche dzieci osiągają społeczną dojrzałość poniżej przeciętnej normy słyszących ludzi. Ludzie głusi to „urodzeni wzrokowcy”. Cała struktura głuchego jest nastawiona na wrażenia wzrokowe. Spostrzegawczość głuchych dzieci jest często zadziwiająca, a zdolności obserwacyjne duże. Spostrzeżenia głuchego dziecka są z reguły niepełne, bardzo niedoskonałe. Powoduje to często złe zrozumienie i fałszywą interpretację obserwowanych zjawisk. Niesłyszący, w zależności od tego, w jakiej społeczności będzie przebywał i podlegał procesowi socjalizacji i edukacji, będzie mniej lub bardziej odpowiadał podanej charakterystyce. I tak niesłyszący: – w pracy poznawczej jest zubożony w dziedzinie zdobywania wiedzy, wyobrażenia jego są również zubożone, zmuszony jest do tworzenia sobie wyobrażeń zastępczych; w związku z brakiem mowy utrudnione jest kształtowanie pojęć, utrudniona jest orientacja w różnych sytuacjach życiowych; – jest zubożony w dziedzinie życia uczuciowego i doznań estetycznych; – jest zubożony w zakresie normalnych kontaktów społecznych. Do tego, aby katecheza specjalna dla niesłyszących dobrze wywiązała się ze swego zadania, musi mieć na uwadze następujące aspekty: – ilość uczestników poszczególnych grup katechetycznych nie może być zbyt duża, gdyż utrudniałoby to indywidualne podejście do każdego niesłyszącego dziecka, – przestronne pomieszczenia, które umożliwiałyby swobodę i dobre samopoczucie dzieci, – odpowiedni, bogaty i zmieniający się w zależności od okresu liturgicznego wystrój salki katechetycznej, który pomaga dzieciom w zrozumieniu tajemnic wiary i przeżywaniu ich razem z Kościołem, – duży zasób pomocy katechetyczno-dydaktycznych, estetycznie wykonanych, kolorowych, które mogą zainteresować grupę i pobudzić do aktywności, – program katechizacji powinien być umiarkowany i dostosowany do poziomu wiedzy dziecka czy grupy katechizowanych, – współpraca z rodziną, nauczycielami, wychowawcami i parafią. Ponieważ głuchota oprócz niemoty ma wiele innych ujemnych następstw, rozwój intelektualny ludzi niesłyszących jest mocno utrudniony. Trudno jest im przyswoić sobie abstrakcyjne pojęcia, które są nieuchwytne, nienamacalne, nieoglądalne. Stąd bardzo wielką trudnością jest przekazanie znaczenia słów i pojęć religijnych, jak np. wiara, cnota, grzech, nadzieja, życie wieczne itp. Trudność ta staje się tym większa, że nie ma możliwości bazowania na czym innym, jak tylko na konkretnym przykładzie. W katechizacji dzieci niesłyszących i w ogóle wszystkich niepełnosprawnych stosuje się szeroko pojętą zasadę poglądowości. W toku katechezy nie można wszystkiego dzieciom pokazać. Dzieci niesłyszące myślą konkretami, obrazami. Stąd konieczne wydaje się stosowanie jak najwięcej surogatów rzeczywistości. Są nimi wszystkie dostępne pomoce katechetyczne służące przekazowi depozytu wiary. Należą do nich: figury, obrazy, rzeźby, płaskorzeźby, wycinanki, rysunki, przezrocza, mapy, filmy itp. Katecheza dla niesłyszących musi wychowywać do rozumienia symboli i takimi się posługiwać. Obszerna katecheza o liturgicznych symbolach – choć jest konieczna – wzbogaca jedynie wiedzę, ale przez to nie uzdalnia jeszcze człowieka w pełni do sprawowania kultu. Najważniejsze jest wtajemniczenie w świat kultycznych znaków. Trzeba jak najwcześniej budzić do rozumienia symbolu. Rozumieniu symbolu winny służyć konkretne ćwiczenia zmysłów prowadzące do przeżyć, a więc umiejętności podziwu, medytacji. Przeżycie jest bowiem ważniejsze od wyjaśnień. Wrodzona zdolność do medytacji winna znaleźć swój rozwój w zadumie nad obrazami, wykonywaniu rysunków, w grach, opowiadaniach czy inscenizacjach. Katecheza ma doprowadzić niesłyszących przez rewalidację do integracji ze środowiskiem rodzinnym, parafialnym itp. w dziedzinie życia religijnego. W katechizacji należy wykorzystywać zasady surdopedagogiki. Biorąc pod uwagę fakt, że w przypadku rozwoju dzieci niesłyszących może wystąpić fakt zapóźnienia rozwojowego, należy uwzględniać te uwarunkowania przy doborze treści katechezy. Dlatego o doborze treści katechezy musi w konkretnych przypadkach rozstrzygać katecheta faktycznie znający możliwości odbiorcy katechezy. Natomiast w przypadku katechezy osób z niedomaganiami wzroku, poza modyfikacjami związanymi z pracą dydaktyczną, treści katechezy winny odpowiadać tym, które są proponowane w Podstawie programowej dla osób bez niedomagań. 6.3. Charakterystyka katechezy osób niewidzących Dziecko niewidome nie zdaje sobie sprawy z ograniczeń, jakie niesie ze sobą brak wzroku. Świadomość tych ograniczeń dociera do niego, gdy ma 10, 11, 12 lat. I wtedy pojawia się pytanie: „Dlaczego ja nie widzę?” Szukając odpowiedzi natrafia na Pana Boga, o którym wie, że jest wszechmocny. Skoro jest wszechmocny, to może sprawić odzyskanie wzroku. Tak się jednak nie dzieje. Dziecko myśli więc, że jest On winny jego kalectwa (niewidzenia). Aby konsekwencją takiego sposobu myślenia nie było odwrócenie się od Pana Boga, potrzeba bardzo starannej i mądrej formacji katechetycznej dziecka. Od najmłodszych lat trzeba mówić niewidomemu dziecku o Bogu kochającym, ale jednocześnie o Bogu wymagającym. Trzeba mówić o ofierze Chrystusa, o sensie wszelkiej ofiary, oraz że ta ofiara nie stoi w sprzeczności z obrazem Boga miłującego człowieka. Trzeba na sposób możliwy do przyjęcia przez dziecko ukazywać obraz Boga, który pochyla się z niezwykłą czułością nad każdym bez wyjątku człowiekiem. Dzieci niewidome uczą się w szkole posługiwać pismem Braille’a. Umiejętność czytania i pisania zdobywają w późniejszym wieku niż dzieci widzące, które obecnie nierzadko umieją czytać i pisać już w wieku przedszkolnym. W związku z tym katecheta w początkowym stadium nauczania nie może wymagać od dzieci np. prowadzenia zeszytów. Musi zatem opowiadać bardzo przekonywująco i obrazowo, aby przekazywana treść pozostała dziecku w pamięci. Musi też umiejętnie do niej wracać, aby ją utrwalić. Bardzo ważną pomocą w katechizacji są audycje radiowe nagrywane na kasety magnetofonowe (np. wydane na początku lat 90. wspaniałe słuchowiska w oparciu o Stary Testament). Ważne są pomoce, które można dotknąć, np. rzeźby, płaskorzeźby czy rysunki o fakturze wypukłej. Wbrew pozorom nie należy unikać (zwłaszcza u dzieci starszych i młodzieży) pomocy wizualnych, np. filmów. Niewidomi nie unikają określeń typu „widziałem film”, „oglądałem program w telewizji”. W związku z tym pomocne mogą być również i religijne filmy video; niekiedy z koniecznym komentarzem katechety, gdy dialogi filmowe nie pozwalają do końca wyobrazić sobie akcji. Katecheta powinien koniecznie znać pismo Braille’a. Dzieci starsze i młodzież powinny prowadzić zeszyty, robić notatki i odrabiać prace domowe. Znajomość pisma Braille’a jest potrzebna katechecie do samodzielnego odczytywania i oceniania sprawdzianów pisanych przez uczniów. Dziecko niewidome odbiera świat głównie poprzez słuch i dotyk. Ważną rolę w katechizowaniu odgrywają właściwie przygotowane nabożeństwa ze starannie dobranymi modlitwami, a także odpowiednią muzyką, która pozwoli na głębokie przeżycie nabożeństwa i przyjęcie podawanych prawd. Dzieci niewidzące są bardzo spontaniczne i ogromnie chętnie włączają się w tzw. kazania dialogowane. Dlatego katecheta, współpracując z księdzem, lub sam kapłan, gdy katechizuje te dzieci, ma w tej formie dużą możliwość przekazywania prawd wiary. Dzieci niewidzące powinny mieć możliwość dotknięcia wystroju kościoła łącznie z ołtarzem, kielichem, pateną, hostią, tabernakulum itd. Muszą poznać przez dotyk strój liturgiczny księdza. Katecheta powinien opowiadać o wykonywanych czynnościach podczas akcji liturgicznej. Trzeba włączyć chłopców w służbę ministrancką, która także dla niewidomych jest możliwa do podjęcia, oczywiście po odpowiednim przygotowaniu i stworzeniu właściwego pod kątem tyflologicznym wystroju prezbiterium. Także wszelkie grupy modlitewne, formacyjne są wspaniałą płaszczyzną do integracji. Niewidomi, biorąc udział w takich grupach, czerpią od innych uczestników, ale i sami dużo mogą im dać. Odpowiednio prowadzona katecheza może pomóc niewidomym przejść przez trudny czas pretensji do Pana Boga za brak wzroku. Może pomóc im w podjęciu posłannictwa pomocy ludziom „niewidomym na duszy”. 6.4. Podstawa programowa katechezy osób niepełnosprawnych intelektualnie 6.4.1. Układ tabelaryczny

Zadania katechezy wynikające z DOK	Cele katechetyczne	Zadania nauki religii	Treści	Osiągnięcia*
Rozwijanie poznania wiary	1. Doprowadzenie do odkrycia tajemnicy osobowego Boga, który kocha

i jest zatroskany o każdego człowieka; 2. Rozwijanie i wspieranie wiary wychowanka;1. Ukazać Boga kochającego i przyjaznego człowiekowi; 2. Wyjaśnić pojęcia związane z podstawowymi prawdami wiary; 1. Bóg towarzyszy człowiekowi w jego życiu; 2. Bóg niesie człowiekowi pomoc w jego życiu; 3. Bóg ratuje człowieka od zła; 4. Tajemnica Ojca i Jego zbawczy zamysł;1. Katechizowany winien wiedzieć, że Bóg go kocha i nim się opiekuje; Wychowanie liturgiczne3. Wychowanie do udziału w życiu Kościoła wielbiącego Boga w sprawowanej liturgii;3. Przygotować do przyjęcia sakramentów: pokuty, Eucharystii i bierzmowania; 5. Podstawowe wiadomości o: – roku liturgicznym; – o naturze sakramentów; – symbolach religijnych; 2. Znajomość najważniejszych wydarzeń z życia Jezusa w powiązaniu z rokiem kościelnym; 3. Rozumienie i pragnienie przyjęcia daru Boga, którym są sakramenty pokuty, Eucharystii i bierzmowania; 4. Znajomość podstawowych gestów i postaw liturgicznych (postawa stojąca, siedząca, klęcząca, milczenie, śpiew, znak pokoju);Formacja moralna4. Wdrażanie nawyku i umiejętności odróżniania dobra od zła, wyboru dobra, pragnienia postępowania według przykazań (szczególnie przykazania miłości);4. Wprowadzić pojęcia: dobro, zło, grzech, przebaczenie; 5. Przybliżyć przykazania Boże;6. Motywy uzasadniające wybieranie dobra: droga z Jezusem; 7. Przykłady z życia Jezusa (Jezus pomagający innym, Jezus wzorem); 8. Realizacja przykazania miłości w codziennym życiu;5. Umiejętność odróżniania dobra od zła i chęć czynienia dobra;Nauczanie modlitwy5. Kształtowanie umiejętności modlitwy jako spotkania z Bogiem;6. Wprowadzić podstawowe modlitwy; 7. Kształtować nawyk codziennej modlitwy;9. Znak krzyża; 10. Modlitwa Pańska, Pozdrowienie anielskie; 11. Uczenie modlitwy spontanicznej; 12. Modlitwa poprzez śpiew; 13. Kształtowanie postaw przyjmowanych podczas modlitwy; 6. Umiejętność czynienia znaku krzyża; 7. Znajomość podstawowych modlitw (jeśli pozwala na to stan dziecka);Wychowanie do życia wspólnotowego6. Kształtowanie świadomości przynależności do wspólnoty (rodzina, grupa szkolno-katechetyczna i Kościół);8. Ukazać miłość bliźniego jako zasadę życia we wspólnocie;14. Rodzina – wspólnotą dzieci Bożych; 15. Grupa szkolno-katechetyczna – wspólnotą dzieci Bożych; 16. Społeczność wierzących – wspólnotą dzieci Bożych;8. Umiejętność identyfikowania się z większą społecznością wierzących;Wprowadzenie do misji7. Kształtowanie postawy świadczenia o własnej łączności z Bogiem.9. Uczyć dawania świadectwa przynależności do Boga Ojca i Jezusa Chrystusa działającego mocą Ducha Świętego w Kościele. 17. Przykłady z życia świętych, Apostołów i znanych osób żyjących współcześnie; 18. Występy w przedstawieniach teatralnych (np. Jasełka dla młodszych), organizowanie pomocy dla biednych, akcja mikołajowa dla potrzebujących itp.9. Zdolność wyrażania własnej przynależności do Boga. * Z uwagi na zróżnicowane możliwości poznawcze uczniów nie można jednoznacznie określić zagadnień, jakie muszą oni opanować w okresie nauki szkolnej. Stąd też należy przyjąć, że katecheta indywidualnie dla każdego z wychowanków ustala poziom osiągnięć, którymi powinien wykazać się uczeń na poszczególnych etapach procesu kształcenia. 6.4.2. Układ opisowy Cele katechetyczne 1. Doprowadzenie do odkrycia tajemnicy osobowego Boga, który kocha i jest zatroskany o każdego człowieka; 2. Rozwijanie i wspieranie wiary wychowanka; 3. Wychowanie do udziału w życiu Kościoła wielbiącego Boga w sprawowanej liturgii; 4. Wdrażanie nawyku i umiejętności odróżniania dobra od zła, wyboru dobra, pragnienia postępowania według przykazań (szczególnie przykazania miłości); 5. Kształtowanie umiejętności modlitwy jako spotkania z Bogiem; 6. Kształtowanie świadomości przynależności do wspólnoty (rodzina, grupa szkolno-katechetyczna i Kościół); 7. Kształtowanie postawy świadczenia o własnej łączności z Bogiem. Zadania nauki religii 1. Ukazać Boga kochającego i przyjaznego człowiekowi; 2. Wyjaśnić pojęcia związane z podstawowymi prawdami wiary; 3. Przygotować do przyjęcia sakramentów: pokuty, Eucharystii i bierzmowania; 4. Wprowadzić pojęcia: dobro, zło, grzech, przebaczenie; 5. Przybliżyć przykazania Boże; 6. Wprowadzić podstawowe modlitwy; 7. Kształtować nawyk codziennej modlitwy; 8. Ukazać miłość bliźniego jako zasadę życia we wspólnocie; 9. Uczyć dawania świadectwa przynależności do Boga Ojca i Jezusa Chrystusa działającego mocą Ducha Świętego w Kościele. Treści 1. Bóg towarzyszy człowiekowi w jego życiu; 2. Bóg niesie człowiekowi pomoc w jego życiu; 3. Bóg ratuje człowieka od zła; 4. Tajemnica Ojca i Jego zbawczy zamysł; 5. Podstawowe wiadomości o: – roku liturgicznym, – naturze sakramentów, – symbolach religijnych; 6. Motywy uzasadniające wybieranie dobra: droga z Jezusem; 7. Przykłady z życia Jezusa (Jezus pomagający innym, Jezus wzorem); 8. Realizacja przykazania miłości w codziennym życiu; 9. Znak krzyża; 10. Modlitwa Pańska, Pozdrowienie anielskie; 11. Uczenie modlitwy spontanicznej; 12. Modlitwa poprzez śpiew; 13. Kształtowanie postaw przyjmowanych podczas modlitwy; 14. Rodzina – wspólnotą dzieci Bożych; 15. Grupa szkolno-katechetyczna – wspólnotą dzieci Bożych; 16. Społeczność wierzących – wspólnotą dzieci Bożych; 17. Przykłady z życia świętych, Apostołów i znanych osób żyjących współcześnie; 18. Występy w przedstawieniach teatralnych (np. Jasełka dla młodszych), organizowanie pomocy dla biednych, akcja mikołajowa dla potrzebujących itp. Osiągnięcia 1. Katechizowany winien wiedzieć, że Bóg go kocha i nim się opiekuje; 2. Znajomość najważniejszych wydarzeń z życia Jezusa w powiązaniu z rokiem kościelnym; 3. Rozumienie i pragnienie przyjęcia daru Boga, którym są sakramenty pokuty, Eucharystii i bierzmowania; 4. Znajomość podstawowych gestów i postaw liturgicznych (postawa stojąca, siedząca, klęcząca, milczenie, śpiew, znak pokoju); 5. Umiejętność odróżniania dobra od zła i chęć czynienia dobra; 6. Umiejętność czynienia znaku krzyża; 7. Znajomość podstawowych modlitw (jeśli pozwala na to stan dziecka); 8. Umiejętność identyfikowania się z większą społecznością wierzących; 9. Zdolność wyrażania własnej przynależności do Boga. 6.5. Procedury osiągania celów Katecheza osób niepełnosprawnych umysłowo powinna wychodzić naprzeciw potrzebom i możliwościom przyjmowania rzeczywistości wiary przez te osoby. Jej skuteczność warunkuje liczenie się z uwarunkowaniami oraz możliwościami osób niepełnosprawnych, a w szczególności ich percepcję intelektualną, jak i jej możliwości i potrzeby psychiczne, fizyczne społeczne i duchowe. Do zaistnienia procesów edukacyjnych potrzebna jest pomoc udzielana osobom niepełnosprawnym w nawiązaniu najpierw osobistego kontaktu z katechetą, skupieniu na nim uwagi, a następnie skupieniu uwagi na treściach i czynnościach, które on przekazuje. Atmosfera zrozumienia, akceptacji oraz poczucia bezpieczeństwa są niezbędnymi atrybutami realizacji założonych celów. Dlatego też należy zadbać o: – odpowiednio przygotowane środowisko: sala katechetyczna winna posiadać przytulny wystrój i klimat sacrum, mieć stałe niezmienne elementy (np. krzyż, świeca, obraz, piosenka religijna, Biblia itp.); – mobilizowanie koncentracji uwagi ucznia poprzez oddziaływanie na wszystkie zmysły osoby z upośledzeniem umysłowym. W takim wypadku pojawia się duża szansa pełniejszego przekazania treści poprzez jeden z najmniej uszkodzonych receptorów. Stąd konieczność wprowadzenia różnych form i metod pracy podczas jednej jednostki lekcyjnej np.: śpiew, ruch, obraz, dotyk, kontakt fizyczny, słowo itp.; – budzenie i podtrzymywanie aktywności ucznia. Katecheta winien poprzez obserwację i dokładne zapoznanie się z możliwościami ucznia (wywiad z psychologiem i pedagogiem szkolnym oraz wychowawcą) pracować wspólnie ustalonymi metodami nad skupianiem i wydłużaniem czasu koncentracji uwagi ucznia na twarzy katechety, dźwięku, przedmiocie, ruchu, obrazie itd.; – porządkowanie sytuacji i zdarzeń (tworzenie porządku). Oprócz stałości miejsca i rytuału postępowania chodzi również o pomaganie osobie z upośledzeniem umysłowym w oddzielaniu świata zewnętrznego od „ja”, jednych czynności od drugich. Osoby te, a zwłaszcza autystyczne, mają trudności w odróżnianiu siebie od innych osób i świata zewnętrznego. Posługiwanie się krótkimi, niezłożonymi poleceniami i określeniami oraz demonstrowanie przejrzystych, dużych jednoznacznych pomocy (np. ilustracje, modele, przeźrocza) pomoże uniknąć chaosu i natłoku nic nie mówiących informacji; – integrację starych i nowych informacji o otaczającym świecie w jedną całość. Rola katechety polegać ma na ciągłym powtarzaniu i utrwalaniu nabytej wiedzy i umiejętności, podtrzymywaniu przeżytego doświadczenia wiary i Boga oraz na umiejętnym łączeniu nabytych już wiadomości z nowymi treściami. Troszcząc się o rozwój duchowy podopiecznych katecheta nie może zapominać o działaniach rewalidacyjnych, pobudzających rozwój wszystkich funkcji, nawet tych, które nie zostały uszkodzone. U uczniów ze znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym funkcja stymulacyjna na katechezie polegać będzie często na konieczności utrzymywania jakiejś funkcji czy umiejętności na dotychczasowym poziomie oraz na ochronie przed regresem w rozwoju. 6.6. Współpraca środowisk 6.6.1. Rodzina 1. Rodzice dzieci upośledzonych umysłowo, biorąc pod uwagę licznie występujące u nich deficyty, często z obawą i rezerwą podchodzą do sprawy wychowania religijnego swoich dzieci. Dlatego współpraca z tym środowiskiem powinna cechować się dużą troską, serdecznością oraz otwartością na problemy i wątpliwości rodziców. Należy stworzyć taki klimat, aby rodzice mieli poczucie towarzyszenia im na drodze religijnego wychowania dzieci. 2. Należy uświadomić rodzicom, iż religijność nie jest tylko i wyłącznie wiedzą intelektualną, ale przede wszystkim przejawia się w życiu i działaniu. Dlatego dziecko upośledzone intelektualnie jest zdolne do udziału w życiu i wychowaniu religijnym. Swą wiarę w Boga wyraża ono przede wszystkim odnoszeniem się do drugiego człowieka. Tak rozumiane wychowanie religijne łączyć się będzie z kształtowaniem postaw i zachowań społecznych ukierunkowanych na dobro innych ludzi motywowane miłością. Podstawą religijności dziecka niepełnosprawnego intelektualnie będzie więc uczciwość, która staje się dla niego impulsem działania, a także stanowi źródło zachowań, poszukiwań i kontaktów z otoczeniem. Przez odczucie ciepła i klimatu bezpieczeństwa ze strony otaczających dziecko osób uczy się od nich wiary intuicyjne odkrywanej w życzliwości i miłości otoczenia. 3. Możliwości percepcyjne dzieci niepełnosprawnych umysłowo są bardzo ograniczone. Samo przyswojenie nowych informacji wymaga od nich nieustannego powtarzania, ćwiczenia i realizacji tematu na różne sposoby. Dlatego katecheza wymaga od rodziny kontynuowania, rozwijania i utrwalania treści nabywanych podczas katechezy. 4. Kolejny element współpracy katechezy z rodziną stanowi ułatwianie rodzicom integracji dziecka ze wspólnotą Kościoła. Umożliwianie dziecku uczestniczenia w życiu wspólnoty daje mu szansę zaistnienia i identyfikacji z osobami wierzącym, a przez to wyrażania własnych postaw i przeżyć religijnych. 5. Istnieje potrzeba wspierania rodziców w ich wysiłkach na rzecz wprowadzania oraz podtrzymywania życia sakramentalnego dziecka upośledzonego. Powinno się ono wyrażać w organizowaniu przygotowania dziecka do przyjęcia sakramentów, pomoc w organizowaniu samej uroczystości związanej z przyjmowaniem sakramentów, a także w umożliwianiu dziecku dalszego uczestnictwa w życiu sakramentalnym. 6. Współpraca z rodzicami polega również na pośredniczeniu w kontaktach z Kościołem parafialnym oraz wspólnotami religijnym dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i instytucjami charytatywnymi. 6.6.2. Parafia 1. Parafia ma być miejscem, w którym każda osoba z upośledzeniem umysłowym znajduje pomoc w rozwijaniu swego życia religijnego. 2. Parafia powinna służyć rodzicom informacją o katechizacji, przygotowaniu do sakramentów i duszpasterstwie dla osób upośledzonych. 3. Katechizacja ma przygotować do pełnego udziału w życiu Kościoła. Winno to przejawiać się w uczestnictwie osób z upośledzeniem umysłowym w różnorodnych nabożeństwach, jak i systematycznym korzystaniu z sakramentów świętych. 4. Życie religijne osób z upośledzeniem umysłowym może być rozwijane poprzez zaangażowanie tychże osób i ich rodzin w duszpasterstwo osób upośledzonych. Przy niektórych parafiach działają wspólnoty skupiające osoby z upośledzeniem umysłowym, których naczelnym celem jest prowadzenie swoich członków do Boga. Przykładowo takimi grupami są Wspólnoty Ruchu Wiara i Światło. 5. Zachęca się, aby wspólnoty istniejące przy parafiach integrowały się z osobami niepełnosprawnymi.

[1] Należy zadbać, by treści historyczne realizować współbieżnie z programem nauczania historii. [2] Należy zadbać, by treści historyczne realizować współbieżnie z programem nauczania historii. [3] Tematy związane z Kościołem partykularnym nie muszą w programach nauczania być realizowane w ramach materiału przedstawianego przez podręcznik. [4] Należy zadbać, by treści historyczne realizować współbieżnie z programem nauczania historii. [5] Należy zadbać, by treści historyczne realizować współbieżnie z programem nauczania historii. [6] Tematy związane z Kościołem partykularnym nie muszą w programach nauczania być realizowane w ramach materiału przedstawianego przez podręcznik.

Zasady oceniania osiągnięć edukacyjnych z religii w szkołach

Informacja Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wymagań edukacyjnych i oceniania w szkolnym nauczaniu religii

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 2007 r. nr 130, poz. 906), spowodowało, iż praca naszych uczniów na lekcjach religii jest nie tylko oceniana, ale i doceniana poprzez to, iż ocena z religii jest wliczana do średniej. Fakt ten zobowiązuje nas do większej wrażliwości, aby ocenianie było pod każdym względem wiarygodne.

1. Dlatego też przypominamy, iż w świetle prawa oświatowego, przy opracowywaniu wymagań edukacyjnych należy kierować się tylko dwoma wskazaniami, a mianowicie: wewnątrzszkolnym systemem oceniania (WSO) oraz uchwalonym przez Konferencję Episkopatu Polski Dyrektorium katechetycznym Kościoła katolickiego w Polsce, gdzie czytamy: „Podstawą wystawiania oceny szkolnej w nauczaniu religii jest wiedza ucznia, jego umiejętności, a także aktywność, pilność i sumienność. Nie powinno się natomiast oceniać za udział w praktykach religijnych. Należy, bowiem przyjąć zasadę, obecną też w katechezie parafialnej przed 1990 rokiem, że życie religijne jest przedmiotem osądu sumienia dokonywanego wobec Boga” (PDK 83). W świetle tych słów, nie może pojawiać się w wymaganiach zapis, iż uczeń otrzymuje lepszy lub gorszy stopień w zależności od udziału w niedzielnej Eucharystii, nabożeństwach w ciągu roku liturgicznego, czy od gorliwości w przystępowaniu do pierwszopiątkowej spowiedzi, słowem w zależności od pobożności, czyli tzw. praktykowania.

2. W świetle powyższych słów, wyjaśniamy, iż zamieszczone na internetowej stronie Konferencji Episkopatu Polski ( www.katecheza.episkopat.pl ) kryteria oceniania nie były wyrazem stanowiska Komisji Wychowania Katolickiego, ale przejawem wymiany myśli i doświadczeń katechetów, gdyż w pewnej części strona ta ma charakter katechetycznego forum. Obowiązujące stanowisko w sprawie wymagań edukacyjnych i oceniania zostało we wrześniu 2007 roku, po wejściu w życie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007 r., przypomniane, jako wyrażające stanowisko Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w Dyrektorium katechetycznym Kościoła katolickiego w Polsce.

3. W świetle powyższych uwag, przypominamy, że tak należy formować szczegółowe wymagania edukacyjne, aby pogłębiając wiedzę religijną, jak to powiedział we Włocławku Ojciec Święty Jan Paweł II, „budzić entuzjazm dla świata wartości”, tym samym pomagając wierzącym uczniom w zjednoczeniu z Chrystusem, (co jest celem katechizacji), poszukującym Jego poznanie, (co jest celem ewangelizacji), a niewierzącym towarzyszenie we wzrastaniu w człowieczeństwie (co jest podstawową służbą człowiekowi), (por. Dyrektorium ogólne o katechizacji, 75).

ks. dr hab. Tadeusz Panuś, prof. PAT ks. dr hab. Piotr Tomasik, prof. UKSW Konsultorzy Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski

Warszawa, 20 grudnia 2007 r.

Stanowisko Rady Kapłańskiej w sprawie ujednolicenia wymagań duszpasterskich w Archidiecezji Przemyskiej

Wstęp Rada Kapłańska, powołana zgodnie z wymogami prawa, mając na celu popieranie i budowanie wspólnoty między kapłanami oraz miedzy kapłanami i biskupem, wypełniając swe zadania pomocy biskupowi diecezjalnemu w kierowaniu diecezją podejmuje refleksję zmierzającą do ujednolicenia stylu duszpasterskiej pracy w Archidiecezji Przemyskiej. Podczas posiedzenia Rady Kapłańskiej w dniu 8 listopada 2008 r., stosownie do art. 16 SAP, Aneks 6, przyjęto wniosek, by gremium to wypowiedziało się na temat ujednolicenia wymagań duszpasterskich na terenie Archidiecezji Przemyskiej. W celu opracowania tego zagadnienia ustanowiono zespół, który zajął się przygotowaniem niniejszego dokumentu, przyjętego następnie na posiedzeniu plenarnym w dniu 08. 06. 2009 r. Dokument ten uzyskał aprobatę Metropolity Przemyskiego, przez co nabrał waloru dekretu ogólnego oraz autentycznej wykładni norm partykularnych. 1. Potrzeba jednolitego działania duszpasterskiego Czynności duszpasterskie są podejmowane w granicach ustanowionych przez Kodeks Prawa Kanonicznego, II Polski Synod Plenarny, Synod Archidiecezji Przemyskiej oraz normy przyjęte przez Konferencję Episkopatu Polski. Znajomość tego prawa, a zwłaszcza jednolite jego przestrzeganie, wprowadza ład w społeczności Kościoła partykularnego, buduje jego jedność i posiada wymiar wychowawczy. Istotne znaczenie dla zgodnego i jednolitego działania duszpasterskiego posiadają normy Synodu Archidiecezji Przemyskiej (1995-2000), którego pogłębiona znajomość jest stałym zadaniem, a pełne wprowadzenie uchwał w życie uznaje się, jako zadanie ważne do wykonania. Normy synodalne, jako obowiązujące prawo w Archidiecezji Przemyskiej, winny być przedmiotem systematycznego studiowania podczas kongregacji dekanalnych, których częstotliwość ustala się przynajmniej na cztery razy w roku. Program kongregacji oraz tematykę tych obrad przekazuje, jako obowiązujące do wykonania, Wydział Duszpasterski Kurii Metropolitalnej. Zaleca się także, aby poszczególne fragmenty uchwał synodalnych były przedkładane grupom czy zespołom, współpracującym z proboszczem w posłudze duszpasterskiej (Parafialna Rada Duszpasterska, Akcja Katolicka, inne stowarzyszenia i wspólnoty ewangelizacyjne).

2. Zalecenia szczegółowe Zgodnie z Tradycją Kościoła oraz w myśl nauczania Soboru Watykańskiego II nie ma pełnego życia chrześcijańskiego bez sakramentów. Celem sakramentów jest uświęcenie człowieka, budowanie Mistycznego Ciała Chrystusa oraz oddawanie czci Bogu. Sakramenty nie tylko zakładają wiarę, lecz za pomocą słów i znaków ją podtrzymują, umacniają i wyrażają (KL 59). Dlatego niniejszy dokument przypomina normy synodalne odnoszące się do sprawowania sakramentów, zwłaszcza dotyczące właściwego przygotowania do godnego ich przyjęcia oraz omawia inne funkcje duszpasterskie zwracając szczególną uwagę na potrzebę ujednolicenia wymagań.

I. CHRZEST Duszpasterze powinni często przypominać o znaczeniu sakramentu chrztu, który jest konieczny do zbawienia (statut 306). W związku z tym: 1. Jako bezwzględnie obowiązujące przyjmuje się trzy katechezy chrzcielne dla rodziców oraz w miarę możliwości dla chrzestnych: a. przy zgłoszeniu dziecka do chrztu; b. przekazanie rodzicom i rodzicom chrzestnym folderu nt. chrztu, którego treść należy omówić podczas drugiego spotkania; c. spotkanie z rodzicami i z chrzestnymi połączone z wprowadzeniem w teologię i liturgię sakramentu. 2. Rodzice chrzestni, o ile nie są znani proboszczowi, przedstawiają zaświadczenie, że spełniają wymogi prawa. 3. Jeżeli jeden z kandydatów nie spełnia wymogów, można zgodnie z kan. 873 -874 KPK poprzestać na jednym chrzestnym, drugiego zaś wpisać jako świadka chrztu. 4. W sprawie dopuszczenia do chrztu dziecka rodziców religijnie obojętnych obowiązują normy Synodu (statut 318 § 1-3). 5. Czasem właściwym do udzielania chrztu, oprócz Wigilii Paschalnej, jest niedzielna Msza święta. W sytuacjach wyjątkowych może to być Msza św. odprawiana w innym dniu. W sytuacjach szczególnie duszpastersko uzasadnionych dopuszcza się chrzest poza Mszą Św. 6. Duszpasterze winni systematycznie pouczać wiernych o teologicznej treści zawartej w tajemnicy chrztu. Katechezy chrzcielne należy wygłosić bezpośrednio przed Mszą Św. lub w czasie homilii np. w następujących dniach: Niedziela Chrztu Pańskiego, III Niedziela Wielkiego Postu, Wigilia Paschalna, Uroczystość Trójcy Świętej, Niedziela Chrystusa Króla. 7. Na chrzest dziecka poza miejscem zamieszkania rodziców konieczna jest zgoda proboszcza lub Kurii.

II. BIERZMOWANIE Duszpasterze powinni troszczyć się, aby wszyscy ochrzczeni otrzymali pełne wtajemniczenie chrześcijańskie i zostali starannie przygotowani do bierzmowania (statut 320§ 2). Dlatego przypomina się, że: 1. Parafia jest uprzywilejowanym miejscem dla katechezy przygotowującej do sakramentu bierzmowania. 2. Niepełnosprawni ze względu na konieczność pomocy specjalistów mogą przeżywać swoje przygotowanie do sakramentów w ośrodkach szkolno-wychowawczych. 3. Do sakramentu bierzmowania dopuszcza ksiądz proboszcz, ale zawsze w konsultacji z katechetą parafialnym i szkolnym. Bierzmowana winna być młodzież trzeciej klasy gimnazjum. 4. W parafiach średnich i dużych celebracja sakramentu bierzmowania powinna mieć miejsce w każdym roku. W razie potrzeby dziekan organizuje wspólne bierzmowanie dla kilku parafii dekanatu. W parafiach małych (do 1tys.) można organizować bierzmowanie, co dwa lata, wówczas należy bierzmować klasę III gimnazjum i I ponadgimnazjalną. 5. Jeżeli kandydat nie prezentuje odpowiedniego poziomu życia wiary, to dla jego duchowego dobra oraz z szacunku do sakramentu należy mu pomóc przez indywidualny rytm przygotowań wymagający niekiedy wydłużenia okresu formacji do bierzmowania, (czyli przesunięcia bierzmowania). Należy przestrzegać zasady, że sakramenty są dla wierzących (a nie nagrodą, którą przydziela duszpasterz). 6. W przygotowaniu do sakramentu bierzmowania wyróżnia się trzy etapy: dalsze, bliższe i bezpośrednie. a. Przygotowanie dalsze obejmuje całość katechizacji w szkole podstawowej i gimnazjalnej (w „Indeksie formacji katolickiej” katecheci szkolni wpisują oceny z nauki religii oraz zachowania i zaangażowania religijnego na terenie szkoły; Indeks należy traktować, jako jedną z metod pracy formacyjnej z młodzieżą). b. Przygotowanie bliższe obejmuje uczniów klasy I i II gimnazjum i ma miejsce w parafii zamieszkania. W pierwszym roku proponuje się, aby uczniowie w miesiącu wrześniu wypełnili prośbę o wpisanie się na listę kandydatów do sakramentu bierzmowania i złożyli ją osobiście. O konieczności zapisania się we własnej parafii na listę kandydatów do bierzmowania, uczniom klas I gimnazjum należy przypominać podczas ogłoszeń parafialnych oraz winni to czynić również katecheci szkolni. – Propozycja tekstu prośby o wpisanie na listę kandydatów do sakramentu bierzmowania: Ja …………proszę o wpisanie mnie na listę kandydatów do sakramentu bierzmowania. Postanawiam pilnie uczestniczyć w katechezach i we wszystkich spotkaniach duszpasterskich przy parafii. Pragnę przez osobistą modlitwę, niedzielną Mszę św., comiesięczną spowiedź i częstą Komunie św., pogłębiać swoją wiarę, dążyć do zjednoczenia z Chrystusem i otwierać się na działanie Ducha Świętego. Proszę też tutaj zebranych o modlitwę, abym nie ulegał pokusom świata i wytrwale walczył o życie zgodne z Ewangelią. Poniżej podpis rodziców i podpis kandydata. Z drugiej strony prośby, zamieszczone winny być dane osobowe kandydata: imię i nazwisko, miejsce i data urodzenia, imiona rodziców, miejsce chrztu, miejsce i data I Komunii Św., obecny adres zamieszkania, telefon do rodziców, szkoła itp. – Listę kandydatów do bierzmowania można wywiesić w przedsionku kościoła lub opublikować w gazetce parafialnej, w duchu zachęty do modlitwy. Na początku października zapraszamy kandydatów na niedzielną Mszę św. wraz z rodzicami (o ile to możliwe również z rodzicami chrzestnymi). W czasie tej liturgii proponuje się przeprowadzenie obrzędu, podczas którego kandydaci do przyjęcia sakramentu bierzmowania zostaliby wezwani i zaproszeni na drogę przygotowania bliższego . Podczas tego spotkania winno się zapoznać kandydatów i ich rodziców z trzyletnim programem przygotowania, zwracając uwagę, że istotą przygotowania jest trzy etapowa formacja: poznać prawdę objawioną umysłem, przylgnąć do niej sercem, wolą i sumieniem, i uczynić ją stylem życia. – Spotkania kandydatów w pierwszym i drugim roku katechizacji w gimnazjum powinny mieć miejsce przynajmniej raz w miesiącu. Winny one przybierać postać spotkań formacyjnych. Celem tej formacji jest pogłębienie rozumienia sakramentu chrztu i doprowadzenie do decyzji przyjęcia wynikających z niego konsekwencji religijnych. Za szczególnie cenne należy uznać prowadzenie katechezy biblijnej. Spotkania ze Słowem Bożym mogą przyjąć różne formy. Jedną z nich jest Lectio divina, inną „ewangeliczna rewizja życia” lub dzielenie się Ewangelią. Młodzi powinni przeczytać jedną Ewangelię np. Łukasza, oglądnąć film „Jezus”, który został zrealizowany na jej podstawie. Dobrze byłoby, aby kandydaci przeczytali Dzieje Apostolskie o życiu pierwotnego Kościoła. W trakcie przygotowania należy kandydatom uroczyście podczas Mszy św. z wiernymi przekazać Pismo Święte. Zakończeniem tego etapu jest odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych i wybór świadomy i dobrowolny Pana Jezusa jako Mistrza i Pana życia .Do tego doniosłego aktu dobrze by było się przygotować poprzez rekolekcje zamknięte, lub dzień skupienia. – W drugim roku przygotowania Komisja Wychowania Episkopatu Polski zwraca uwagę na związek ochrzczonego z Jezusem Chrystusem, który wyzwala człowieka z niewoli grzechu i daje mu udział w swoim życiu. W przygotowaniu tym należy się skupić na znaczeniu i przyjmowaniu sakramentów pokuty i pojednania oraz Eucharystii. Dla kandydatów należy urządzać nabożeństwa pokutne i przynajmniej cztery Msze św. inicjacyjne, podczas których wyjaśnić należy poszczególne części Mszy św. język liturgii, nauczyć poprawnego, świadomego, aktywnego i pełnego uczestnictwa w Najświętszej Ofierze. – Podczas przygotowania bliższego (na poziomie klasy pierwszej i drugiej gimnazjum) – należy dokonać syntezy wiedzy religijnej kandydata do bierzmowania. Pomocą służy katechizm „Ku pogłębionej wierze” , który zawiera zarys depozytu wiary i moralności. Poszczególne działy katechizmu należy omówić na spotkaniach parafialnych i wyznaczyć cztery skrutynia z wiedzy religijnej, które wpisujemy do Indeksu. Młodzież powinna wykazać się dobrą wiedzą z zakresu wiary katolickiej oraz postępem w życiu chrześcijańskim. Przy okazji skrutyniów z wiedzy omawiamy z kandydatem zagadnienia życia z wiary: pytamy o jego modlitwę, niedzielną Mszę św., comiesięczną spowiedź, itp. – W formacji kandydatów do bierzmowania pomocą służy Spotkanie Młodych Archidiecezji Przemyskiej organizowane corocznie, w którym powinni oni uczestniczyć, aby doświadczyć wspólnoty Kościoła. – Przygotowanie bliższe winno być zakończone spotkaniem kandydatów z dekanalnym wizytatorem nauki religii, który sprawdza wiedzę kandydatów i mocno akcentuje, że miłość do Boga i wiarę muszą nieustannie pielęgnować i rozwijać. Etap ten kończy się dopuszczeniem do bezpośredniego przygotowania. c. Bezpośrednie przygotowanie do przyjęcia sakramentu bierzmowania jest związane z trzecim rokiem katechizacji w gimnazjum. Na początku roku szkolnego kandydaci do bierzmowania powinni złożyć prośbę (podanie) do biskupa o udzielenie sakramentu bierzmowania. Całość przygotowania winna być ukierunkowana na tajemnicę Ducha Świętego obecnego w życiu Kościoła oraz w życiu każdego chrześcijanina. W tym okresie należy zaproponować wspólne trwanie na modlitwie poprzez udział w rekolekcjach zamkniętych oraz uczestnictwo w nowennie do Ducha Świętego. Ponadto należy się stosować do rozporządzeń Synodu Archidiecezji Przemyskiej statuty 320 – 333, oraz do Instrukcji synodalnej o przygotowaniu do bierzmowania, którą należy interpretować w świetle niniejszych wyjaśnień.

III. EUCHARYSTIA Stosunek kapłana i wiernych do Najświętszej Eucharystii jest kryterium wiary oraz znakiem miłości wobec Tajemnicy sakramentalnej obecności Pana pośród nas. Stąd nieustanna potrzeba troski o to, aby zachowanie przepisów liturgii świętej, dbałość o czystość i porządek wokół ołtarza i tabernakulum łączyło się z zachętą do duchowego postępu posługujących przy ołtarzu i wiernych. A. I Komunia Święta W zakresie przygotowania do pełnego uczestnictwa we Mszy świętej przypomina się o obowiązku przestrzegania w tym zakresie norm Synodu (statuty 273, 347, Instrukcja, aneks 27). 1. Każda parafia Archidiecezji organizuje i prowadzi katechezę parafialną dla dzieci, aby ich przygotować do świadomego, pełnego i aktywnego uczestnictwa we Mszy świętej i owocnego korzystania z sakramentu pokuty. 2. Pierwsza spowiedź i pierwsze pełne uczestnictwo we Mszy św. winna mieć miejsce zasadniczo we własnej parafii, która jest po rodzinie podstawowym środowiskiem rozwoju wiary. Tę zasadę należy corocznie (we wrześniu) przypominać, wiernym w ogłoszeniach parafialnych. Duszpasterze nie sugerują rodzicom, możliwości dostania zezwolenia od własnego proboszcza, na celebrację tych sakramentów poza parafią, aby wzajemnie nie utrudniać sobie pracy duszpasterskiej i nie przyczyniać się do osłabiania więzi wiernych z własną parafią. 3. Gdyby zachodziła konieczność, dla uzasadnionych racji, aby uroczystość I Komunijna odbywała się poza parafią, ksiądz proboszcz po wysłuchaniu argumentów rodziców i przeprowadzeniu duszpasterskiej rozmowy, udziela pisemnego pozwolenia na samą tylko uroczystość. Natomiast przygotowanie dzieci do I spowiedzi i Komunii powinno odbywać się we własnej parafii. 4. Każda parafia prowadzi spotkania katechetyczno – formacyjne dla dzieci i ich rodziców przynajmniej raz w miesiącu. Ze względów organizacyjnych należy ustalić stały termin tych spotkań.. 5. Zadania rodziców dzieci przygotowujących się do I spowiedzi i Komunii św.: – wspólna wieczorna modlitwa rodziców z dzieckiem i za dziecko; – systematyczne uczestnictwo wraz z dzieckiem w niedzielnych i świątecznych mszach świętych; – kierowanie się w życiu codziennym zasadami dekalogu; – rozmowa z dzieckiem na tematy podejmowane podczas katechez; – pomoc w opanowaniu podstawowych modlitw i zrozumieniu niezbędnych treści związanych z sakramentem pokuty i Eucharystii; – pomoc dziecku w rozwoju moralnym, aby normy moralne znało i zachowywało z wewnętrznego przekonania a nie tylko ze względu na rodziców i otoczenie; – codzienne świadectwo życia z wiary; – wychowywanie do życia w prawdzie i miłości; – troska o sprzyjający klimat dla harmonijnego rozwoju dziecka. 6. Nabożeństwa dla dzieci i rodziców: – wrzesień – Msza św. rozpoczynająca przygotowanie z konferencją „Co to znaczy wierzyć?”, – październik – obrzęd poświęcenia i przekazania przez rodziców dzieciom różańców z konferencją „Wychowanie do modlitwy”; – listopad – nabożeństwo za zmarłych z konferencją „Parafia wspólnotą wspólnot”; – grudzień – obrzęd poświęcenia i przekazania przez rodziców medalików z konferencją „Eucharystia siłą życia rodziny chrześcijańskiej”; styczeń – nabożeństwo odnowienia obietnic chrztu św. z konferencją „Dlaczego przykazania?”, – luty – obrzęd poświęcenia i przekazania dzieciom książeczek z konferencją „Grzech fałszywym korzystaniem z daru wolności”, – marzec – nabożeństwo pokutne połączone z adoracja krzyża i konferencją „Sakrament pokuty w życiu dziecka i rodziny”; – kwiecień/maj – cztery Msze św. inicjacyjne przez cztery niedziele /1- poświęcona liturgii Słowa – kształtujemy postawę posłuszeństwa Słowu Bożemu; 2 – Msza św. jest dziękczynieniem – kształtujemy postawę wdzięczności wobec Boga i ludzi; 3 –Msza św. jest ofiara Chrystusa i naszą – formujemy postawę ofiarowania się z Chrystusem Bogu Ojcu; 4 – Msza św. jest ucztą – formujemy ducha miłości i troski o każdego człowieka/; – maj – Uroczystość I Komunii Świętej. 7. W ramach Białego Tygodnia proponuje się następującą tematykę: / poniedziałek: dzień wdzięczności Panu Bogu – uczymy dzieci modlitwy uwielbienia i dziękczynienia po przyjęciu Komunii św.; wtorek: – dzień wdzięczności matkom; środa – dzień wdzięczności ojcom i przyrzeczenia abstynenckie; czwartek: – poświęcenie pamiątkowych obrazków; piątek – potrzeba częstej spowiedzi – Pierwsze piątki miesiąca; sobota – oddanie w opiekę Matce Bożej – można zorganizować pielgrzymkę do sanktuarium Maryjnego/. 8. Modlitewnikiem obowiązującym dla dzieci pierwszokomunijnych jest diecezjalna książeczka: „Chwalmy Boga”. 9. Wskazane jest, aby dla dobra duchowego dzieci, w roku pokomunijnym katechizował je ten sam katecheta, który przygotowywał do I spowiedzi i Komunii Świętej. 10. Zaleca się, aby po I Komunii Świętej, formację eucharystyczną dzieci prowadzić w ramach Eucharystycznego Ruchu Młodych. (zob. SAP – statut dotyczący Eucharystycznego Ruchu Młodych). B. Sprawowanie Eucharystii W zakresie sprawowania Eucharystii obowiązują w całości normy liturgiczne i synodalne (statuty 334-354). 1. Duszpasterstwo ministrantów w parafiach powinno być zintensyfikowane stając się szkołą wiary poprzez udział w liturgii prowadzącej często do odkrycia powołania kapłańskiego i zakonnego. 2. Wszystkich ministrantów i lektorów należy objąć duszpasterską troską oraz stałą i systematyczną formacją (statut 61§ 1). Odpowiedzialnym za formację ministrantów i lektorów w parafii jest proboszcz lub wyznaczony przez niego kapłan (statut 62 § 1). Zachęca się do poszukiwania i rozpowszechniania nowych form duszpasterstwa ministrantów i lektorów. (statut 62 § 2). 3. W szczególności należy zadbać o cotygodniowe zbiórki, obecność na nich księdza, wspólne spędzanie czasu (gry sportowe, ogniska, kulig, zabawy), stawianie wymagań, grafik, wyjazdy na pielgrzymkę w Wielki Czwartek i Diecezjalny dzień LSO, wysyłanie ministrantów na wakacyjne turnusy organizowane przez duszpasterstwa, etc. 4. Duszpasterze winni zadbać o jednolity i estetyczny strój służby liturgicznej odpowiadający godności sprawowanych czynności (statut 59). 5. Zaleca się, aby posługę lektora i kantora, zwłaszcza podczas Mszy świętych niedzielnych i obrzędowych, spełniali także dorośli wierni świeccy (statut 60 § 2). Wskazane jest, aby podtrzymywać duszpasterski kontakt z ministrantami i lektorami pracującymi już zawodowo (statut 61 § 2). 6. Msza Św. pro populo, której aplikacja należy do obowiązków sumienia proboszcza, powinna być ofiarowana i zapowiedziana w niedzielę i święta nakazane (por. statut 196 § 5). Wyjątkowe przeniesienie aplikacji na inny dzień tygodnia powinno być również zapowiedziane, z zachętą do udziału w niej. 7. Nadal zjawiskiem niepokojącym jest binowanie, zwłaszcza w dni powszednie, bez poważnego duszpasterskiego uzasadnienia i nieuprawnione pobieranie z tej racji stypendiów mszalnych (zob. statut 344 § 3). 8. Wierni mają prawo być poinformowani o terminie odprawienia zamówionej intencji Mszy św., nawet jeśli będzie to miało miejsce poza parafią 9. Zaleca się, aby każdy kapłan aplikował Mszę Św. za zmarłego kapłana (może być binowana).

IV. POKUTA W zakresie sprawowania sakramentu pokuty obowiązuje doktryna Kościoła, normy KPK oraz postanowienia Synodu Archidiecezji Przemyskiej. W szczególności przypomina się, że przy sprawowaniu sakramentu pokuty należy wystrzegać się zarówno rygoryzmu, jak i laksyzmu. Mimo pełnej i autentycznej życzliwości dla penitenta i troski o to, aby nie zniechęcać wiernych do korzystania z sakramentu pokuty, rozgrzeszenia należy odmówić w następujących przypadkach: – w sytuacji bezwzględnego uporu w złem, – braku oznak żalu i woli poprawy, – formalnego konkubinatu, – „małżeństwa na próbę” lub innej formy wspólnego zamieszkania. Nie dopuszcza się udzielania rozgrzeszenia pozostającym w konkubinacie, poza niebezpieczeństwem śmierci, nawet w sytuacjach wyjątkowych, np. I Komunia Św. dziecka czy pogrzeb bliskich. W wyjątkowych przypadkach spowiednik może udzielić rozgrzeszenia, pozostającym we wspólnym zamieszkaniu, po rozeznaniu, że zainteresowani faktycznie żyją w czystości, a przystąpienie do Komunii Świętej wyklucza zgorszenie (Komunia Św. poza swoim środowiskiem).

V. KAPŁAŃSTWO Troską wszystkich kapłanów winno być budowanie braterskiej wspólnoty, zwłaszcza w zespołach parafialnych. Dlatego przypomina się, że Synod potwierdził praktykę diecezjalną wspólnego stołowania się na plebani wszystkich kapłanów pracujących w parafii (Aneks 49, s. 402). Za duchowy i materialny stan parafii są odpowiedzialni wszyscy duszpasterze pod władzą? proboszcza (zob. statut 206 SAP) Aktualnym jest również zalecenie Synodu, że ksiądz proboszcz, przy zachowaniu dystansu do partii politycznych, jednakże powinien być otwarty na współpracę ze wszystkimi instytucjami społecznymi i władzami samorządowymi, zwłaszcza w zakresie rozwoju etycznego, społecznego, a nawet materialnego miejscowych społeczności (statut 199 § 2 SAP). Synod przypomniał, że kapłańskie posługiwanie nie kończy się z przejściem na emeryturę, ale nabywa nowej wartości poprzez świadectwo życia i modlitwę (statut 212). Dlatego należy doceniać duszpasterskie zaangażowanie księży emerytów i stwarzać im możliwości takiego zaangażowania, oczywiście na miarę ich możliwości. Warunkiem zgodnej współpracy jest umiejętność ustąpienia pola następcy przez emeryta, a także takt i życzliwość ze strony proboszcza obejmującego urząd (zob. statut 205 SAP). Warunki pobytu księdza emeryta na terenie parafii uzgadnia każdorazowo zainteresowany z mianowanym księdzem proboszczem, zawsze w obecności księdza dziekana. Tekst tego uzgodnienia załącza się do protokołu z przekazania parafii i objęcia obowiązków księdza proboszcza. W przypadku wątpliwości należy odnieść się do Kurii, zgodnie ze statutem 213 § 1 SAP. VI. SAKRAMENT MAŁŻEŃSTWA A. Przygotowanie do życia w małżeństwie i rodzinie Rodzina jest najważniejszym środowiskiem dla wychowania, kształtowania się charakteru, dojrzałej woli i uczuciowości oraz nabywania cnót społecznych w oparciu o czytelne zasady etyki katolickiej, dlatego do jej założenia potrzeba należytego przygotowania. (statut 8 SAP.) Przygotowanie do małżeństwa i życia rodzinnego trwa od najwcześniejszych lat życia. Jednakże okres poprzedzający zawarcie sakramentalnego małżeństwa obejmuje trzy etapy, którymi są: przygotowanie dalsze, bliższe i bezpośrednie. Szczegółowe zalecenia w tej sprawie, zawiera synodalna „Instrukcja o bliższym i bezpośrednim przygotowaniu do małżeństwa”, przy uwzględnieniu następujących aktualizacji: I. Przygotowanie dalsze do małżeństwa rozpoczyna się w rodzinie i obejmuje czas od wczesnego dzieciństwa do decyzji założenia rodziny. Jest ono wspomagane przez zwyczajne nauczanie Kościoła, katechezę, formację w grupach apostolskich oraz inne formy duszpasterstwa. Rodzice są pierwszymi nauczycielami wiary i życia, dlatego poprzez słowo i własny przykład wdrażają swoje dzieci do postawy szacunku i miłości do Boga i drugiego człowieka, właściwego przeżywania własnej i cudzej płciowości, zwracając szczególną uwagę na wartość czystości w każdym stanie powołania. II. Przygotowanie bliższe do małżeństwa obejmuje młodzież ponadgimnazjalną (od 16 roku życia) do czasu narzeczeństwa. Składa się na nie: ogólne przygotowanie w ramach programu katechezy szkolnej oraz parafialna katecheza dla młodzieży ponadgimnazjalnej. 1. Parafialna katecheza przedmałżeńska winna mieć charakter formacji ewangelizacyjno-katechetycznej i trwać jeden rok szkolny, w którym realizuje się diecezjalny program 20 tematów. 2. Proboszcz każdej parafii winien zadbać o przeprowadzenie formacji ewangelizacyjno-formacyjnej w ramach przygotowania do małżeństwa, dlatego podczas trwania katechezy organizujemy dla uczestników rekolekcje zamknięte lub przynajmniej dzień skupienia. 3. W parafiach małych (do 1 tys.) katechezę przygotowującą do małżeństwa organizujemy raz na trzy lata, tak, aby objąć nią młodzież trzyletniego cyklu szkół ponadgimnazjalnych. 4. W parafiach średnich (powyżej 1 tys. do 3 tys.) organizujemy katechezę, co drugi rok. Natomiast w parafiach większych katecheza przedmałżeńska powinna być organizowana każdego roku szkolnego. 5. Informacje o odbywającym się przygotowaniu do małżeństwa w parafii, katecheci szkół ponadgimnazjalnych winni przypominać podczas zajęć szkolnych, a duszpasterze powinni podawać do wiadomości wiernych w ogłoszeniach parafialnych. 6. Od uczestnictwa w programie bliższego przygotowania do małżeństwa nie należy zwalniać nikogo, choćby musiało ono być skrócone i skondensowane. Jednakże nawet wówczas nie powinno być krótsze niż 15 spotkań ewangelizacyjno-katechetycznych, wg programu diecezjalnego. 7. Gdy nie ma możliwości odbycia katechezy przedmał¬żeńskiej, nawet w formie skróconej, (np. w przypadku emigrantów, którzy nie mogli odbyć wymaganego przygotowania w miejscu ich pobytu), duszpasterze są zobowiązani w sumieniu do przygotowania kandydatów do małżeństwa w formie osobistych z nimi rozmów i pouczeń przy pomocy literatury albo wysyłając do diecezjalnych ośrodków rekolekcyjnych prowadzących intensywne przygotowanie w formie kilkudniowych rekolekcji zamkniętych. 8. Osobom, które odbyły katechizację przedmałżeńską, należy wystawić zaświadczenie o formie i czasie jej ukończenia lub dokonać wpisu do Indeksu formacji katolickiej. Poświadczenie to dołącza się do protokołu przedślubnego. 10. Nie wydaje się świadectw ukończenia katechizacji przedmałżeńskiej na podstawie katechezy szkolnej. III. Przygotowanie bezpośrednie do małżeństwa, czyli katecheza przedślubna, realizuje się w okresie poprzedzającym zawarcie małżeństwa. Odbywa się ono pod kierunkiem własnego proboszcza w parafii jednego z narzeczonych oraz w poradni życia rodzinnego. 1. W każdym dekanacie a także w dużych parafiach (powyżej 3 tys.) winna funkcjonować poradnia życia rodzinnego. I dlatego należy skorzystać z organizowanego przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin szkolenia doradców życia rodzinnego. 2. Na zakończenie katechezy przedślubnej wskazane jest umożliwić narzeczonym przeżycie dnia skupienia, w celu modlitewnego pogłębienia wiary przed rozpoczęciem nowej drogi życia. 3. Narzeczeni dwukrotnie przystępują do sakramentu pokuty: pierwszy raz po zgłoszeniu się do egzaminu narzeczonych, drugi raz przed zawarciem małżeństwa. W przypadku, kiedy duszpasterz rozezna, że narzeczeni żyją razem, zakłada się jedną spowiedź przed samym ślubem. 4. Spisanie protokołu przedślubnego oraz bezpośrednie przygotowanie do zawarcia małżeństwa odbywa się w parafii narzeczonej lub narzeczonego. Decyzja w tej sprawie należy do narzeczonych. 5. Przypomina się kan. 1115 KPK: „Małżeństwa winny być zawierane w parafii, gdzie przynajmniej jedno z nupturientów posiada stałe albo tymczasowe zamieszkanie lub miesięczny pobyt; gdy zaś chodzi o tułaczy, w parafii, gdzie aktualnie przebywają. Za zezwoleniem własnego ordynariusza albo własnego proboszcza, wolno małżeństwo zawrzeć gdzie indziej”. Przypomina się też normy (kan. 102-107 KPK), wedle, których uzyskuje się własnego proboszcza przez stałe lub tymczasowe zamieszkanie. Proboszcz ten jest uprawniony do asystowania przy zawarciu małżeństwa (kan. 1108-1109, 1115 KPK). Zamieszkanie stałe nabywa się poprzez zamiar pozostania na stałe na danym terytorium, lub faktyczne przebywanie tam przez pięć lat. Tymczasowe zamieszkanie nabywa się przez zamiar przebywania na terytorium przez trzy miesiące, lub faktyczne przebywanie przez ten okres. Adnotacja o zameldowaniu nie jest dowodem zamieszkania. Biorąc pod uwagę powyższe zasady kodeksowe należy przyjąć, że proboszcz stałego lub czasowego zamieszkania jednej ze stron przygotowuje nupturientów do małżeństwa, a w razie potrzeby udziela licencji na celebrowanie tego sakramentu na innym terenie. Należy to odnieść do czasowo przebywających poza parafią (emigranci, studenci, którzy mają czasowy pobyt w miejscu przebywania).

VII. NAMASZCZENIE CHORYCH Obowiązkiem duszpasterzy jest udzielenie rozgrzeszenia (czasem warunkowego) poważnie poszkodowanym w nieszczęśliwych wypadkach. Kapłan, na widok wypadku, powinien zatrzymać się i upewnić się czy nie ma osoby potrzebującej duchowej pomocy. VIII. INNE KWESTIE A. Przepowiadanie Słowa Bożego Przypomina się doktrynę i praktykę Kościoła w sprawie przepowiadania. Obowiązują także w tym zakresie postanowienia Synodu Archidiecezji Przemyskiej, zawarte zwłaszcza w statutach 239 – 264. Przypomina się stanowczo, że nieuzasadnione jest i niedopuszczalne opuszczanie homilii obrzędowych, zwłaszcza podczas pogrzebu. Zaniechanie przepowiadania Słowa Bożego w czasie liturgii pogrzebowej nie może być „karą” za życie zmarłego niezgodne z Ewangelią. Udział w takim pogrzebie staje się szczególną okazją do wyrażenia ludzkiego współczucia, modlitwy za zmarłego i katechezy o prawdach ostatecznych. Należy wystrzegać się zadrażnień w trudnych sytuacjach związanych z pogrzebem, kierując się miłością pasterską oraz starożytną zasadą: ”Primum non nocere”. B. Grupy modlitewne, ruchy religijne, stowarzyszenia wiernych Wszystkie grupy apostolskie i ruchy katolickie, a zwłaszcza Akcja Katolicka, winny być otoczone przez duszpasterzy szczególną troską, aby rozwijały się według swego charyzmatu dla pożytku wspólnoty parafialnej, Kościoła diecezjalnego i Ojczyzny (statut 90). Należy przyjąć zasadę, że każdy duszpasterz i katecheta świecki prowadzi przynajmniej jedną grupę apostolską w parafii. Przy zmianie placówki przez księdza należy kontynuować pracę i działalność grup apostolskich już istniejących w parafii. Spotkania formacyjne powinny się odbywać systematycznie. Zachęca się również. katechetów do zakładania i prowadzenia na terenie szkoły organizacji „o charakterze społeczno-religijnym i ekumenicznym na zasadach określonych w art. 58 ustawy o systemie oświaty (§ 7 p. 3 Rozp. z 14.04.1992 z późniejszymi zmianami). W centrum pracy formacyjnej z grupami apostolskimi winien być kontakt ze Słowem Bożym i Eucharystią. Stałym elementem tej pracy powinna być troska o zapoznanie z dokumentami kościelnymi, książką i pismami religijnymi, z radiem katolickim czy środkami elektronicznymi. Zachęca się duszpasterzy by wraz z młodzieżą współtworzyli na bieżąco parafialne strony internetowe, jako nową formę informacji oraz ewangelizacji. Troska duszpasterzy o parafialne koła stowarzyszeń winna się wyrażać w udostępnieniu pomieszczeń do prowadzenia właściwej im działalności. Księża proboszczowie, w miarę możliwości finansowych parafii, uwzględnią potrzeby stowarzyszeń, czy też umożliwią im zdobycie środków we własnym zakresie (statut 96§ 3) w celu stworzenia godnych warunków na spotkania formacyjne. C. Współpraca z Parafialną Radą Duszpasterską. Przypomina się o obowiązku współpracy Księdza Proboszcza z Parafialną Radą Duszpasterską. Formację tych zespołów powinny prowadzić domy rekolekcyjne. Zaleca się, aby dyrektorzy domów rekolekcyjnych organizowali spotkania formacyjne dla członków rad duszpasterskich. Obowiązują zapisy Synodu w zakresie powoływania parafialnych rad duszpasterskich (statuty 52-55 oraz Aneks nr 9 SAP). Wyjaśnia się, że nowomianowany proboszcz lub dotychczasowy po upływie pięcioletniej kadencji ma obowiązek powołać Parafialną Radę Duszpasterską lub potwierdzić jej skład dotychczasowy. D. Finanse Kościoła Istotnym warunkiem zaufania wiernych do duszpasterzy jest przejrzystość w sprawach finansowych. Jest obowiązkiem proboszcza przedstawić na zakończenie roku sprawozdanie z dochodów i wydatków, w formie ogólnej w ogłoszeniach parafialnych, a w formie szczegółowej Parafialnej Radzie Duszpasterskiej. Ofiary zebrane na wskazany cel powinny być przekazane w całości (obowiązek sumienia) zgodnie z wolą ofiarodawców. Obowiązek ten zgodnie z podpisaną umową bądź w oparciu KPK dotyczy także parafii zakonnych (zob. statut 423 SAP).

Wnioski końcowe Reasumując powyższe kwestie, Rada Kapłańska wyraża przekonanie, że zachowanie norm synodalnych, które wspólnie uchwaliliśmy ujawnia wolę zachowania jedności w praktyce duszpasterskiej naszej archidiecezji. Zachowanie postanowień tam zawartych utrwalać będzie dobre zwyczaje duszpasterskie, które zaowocują pogłębieniem wiary, a samym duszpasterzom dostarczą satysfakcji. W wątpliwościach zachęca się, aby duszpasterze z całą otwartością komunikowali się z Kurią Archidiecezji Przemyskiej. Całym sercem zachęcam Wszystkich Duszpasterzy naszej Archidiecezji do gorliwego przyjęcia w/w ustaleń, które – jak ufam – przyczynią się do ujednolicenia i podtrzymania dobrych tradycji diecezjalnych relacji z wiernymi w zwyczajnym duszpasterstwie, którego zasadniczym celem jest towarzyszenie na drodze wiary i skuteczna pomoc pasterska na drodze do zbawienia. Błogosławię na ofiarne, radosne i twórcze podjęcie trudów. ARCYBISKUP METROPOLITA PRZEMYSKI Przemyśl, 1 listopada 2009 roku

Synod Archidiecezji Przemyskiej - Katecheza dzieci i młodzieży

Statut 265.

§ 1. Rodzice przed innymi mają obowiązek słowem i przykładem formować dzieci w wierze i praktyce życia chrześcijańskiego. Podobny obowiązek spoczywa na tych, którzy zastępują rodziców oraz na chrzestnych.

§ 2. Rodzice i opiekunowie powinni stwarzać swoim dzieciom wszelkie warunki do uczestniczenia w katechezie szkolnej i pozaszkolnej; w domu zaś winni interesować się poznawaniem przez dzieci prawd wiary.

§ 3. Rodzicielskim obowiązkiem jest żywy kontakt z katechetami — wychowawcami, by poznawać postępy dzieci w nauczaniu katechetycznym oraz ich zachowanie.

§ 4. Ważną rolę w religijnym wychowaniu młodego pokolenia odgrywają dziadkowie, którzy swoją wiarę i życiowe doświadczenie powinni przekazywać wnukom.

Statut 266.

§ 1. Biskup diecezjalny jest odpowiedzialny za kierowanie katechizacją na terenie archidiecezji. Wykonuje swoje zadanie poprzez Wydział Nauki Katolickiej, z którym współpracują wizytatorzy nauki religii oraz wszyscy katecheci: duchowni, siostry zakonne i świeccy.

§ 2. Program nauczania katechetycznego, używanie odpowiednich katechizmów oraz innych pomocy katechetycznych, wymaga aprobaty wydziału, o którym mowa w paragrafie poprzednim.

§ 3. Wydział Nauki Katolickiej przygotowuje i określa program nauczania, wskazuje na pomoce naukowe oraz troszczy się o formację katechetów.

§ 4. Kolegium Teologiczno-Katechetyczne przy Instytucie Teologicznym w Przemyślu stanowi placówkę naukowo-dydaktyczną, której celem jest formacja intelektualna, duchowa i metodyczna przyszłych katechetów.

Statut 267.

§ 1. Obowiązkiem proboszcza jest troska o katechizację wiernych, zwłaszcza dzieci i młodzieży, by przez nauczanie i przykład życia chrześcijańskiego dojrzewali w wierze.

§ 2. Wyrazem odpowiedzialności proboszcza za katechizację są wizytacje wszystkich katechizujących na terenie parafii przynajmniej raz w roku.

§ 3. Katechizacja w całym swym wymiarze ma być związana ze zorganizowanym życiem parafialnym. Księża wikariusze i katecheci zakonni i świeccy są współpracownikami proboszcza w dziele katechizacji.

§ 4. Wszyscy katecheci danej parafii powinni spotykać się raz w miesiącu, by z proboszczem omawiać bieżące problemy duszpasterskie. Spotkanie to powinno mieć charakter także formacyjny (wspólna modlitwa, dzielenie się doświadczeniami itp.).

§ 5. Dopełnieniem szkolnej pracy katechetycznej jest zaangażowanie się wszystkich katechetów w duszpasterstwo dzieci i młodzieży między innymi poprzez przygotowanie liturgii niedzielnej Mszy świętej, obecność wśród dzieci na Mszy świętej i nabożeństwach, prowadzenie scholi oraz innych grup apostolskich i modlitewnych.

§ 6. Katecheci organizują dla uczniów uczęszczających na naukę religii trzydniowe rekolekcje w okresie Wielkiego Postu. O terminie rekolekcji dyrekcja szkoły winna być powiadomiona przynajmniej na miesiąc wcześniej.

§ 7. Katechetów młodzieży maturalnej usilnie zachęca się do organizowania rekolekcji zamkniętych dla maturzystów.

Statut 268.

§ 1. Katecheta, podejmując pracę w szkole, po stwierdzeniu kwalifikacji, otrzymuje misję kanoniczną od ordynariusza. Dla dyrekcji szkoły stanowi ona podstawę do spisania umowy o pracę.

§ 2. Katecheci świeccy, ubiegając się o misję kanoniczną, winni posiadać pozytywną opinię własnego proboszcza. Składają również w Wydziale Nauki Katolickiej deklarację, że misję katechetyczną będą pełnić zgodnie z nauczaniem magisterium Kościoła potwierdzając ją świadectwem chrześcijańskiego życia. (Wzór deklaracji stanowi Aneks nr 57).

§ 3. O przedłużenie misji kanonicznej zwraca się pisemnie proboszcz do Wydziału Nauki Katolickiej. Warunkiem przedłużenia misji jest sumienne wykonywanie obowiązków katechetycznych w szkole i przy parafii, uczestnictwo w dorocznych rekolekcjach zamkniętych oraz innych obowiązkowych spotkaniach formacyjnych.

§ 4. W uzasadnionych przypadkach ordynariusz może cofnąć misję kanoniczną, po zasięgnięciu opinii proboszcza miejsca szkoły.

§ 5. Na zwolnienie lub zamianę katechety proboszcz winien uzyskać pisemną zgodę Wydziału Nauki Katolickiej.

§ 6. O nieobecności w szkole katecheta winien powiadomić proboszcza. Nieobecność trwającą dłużej niż tydzień zgłasza proboszcz Wydziałowi Nauki Katolickiej. Wydział ten, we współdziałaniu z proboszczem, podejmie działania zmierzające do zapewnienia zastępstwa.

Statut 269.

§ 1. W określonych ośrodkach archidiecezji z katechetami współpracują katecheci — koordynatorzy, powołani na wniosek Wydziału Nauki Katolickiej przez ordynariusza.

§ 2. Powoływani przez ordynariusza wizytatorzy dekanalni przeprowadzają doroczną wizytację wszystkich katechetów na terenie swojego dekanatu.

§ 3. Pracownicy Wydziału Nauki Katolickiej są wizytatorami nauki religii na terenie całej archidiecezji.

Statut 270.

§ 1. Katecheta, będąc szczególnym świadkiem Chrystusa, powinien odnosić się z życzliwością, taktem i szacunkiem do wszystkich nauczycieli, uczniów i rodziców, niezależnie od ich osobistych przekonań.

§ 2. Katecheta będąc sam wzorem dla nauczycieli winien być zarazem ich duszpasterzem, wykorzystując okazję pracy w szkole do formacji tego środowiska.

§ 3. Katecheta powinien ukazywać wartość inspiracji religijnej w pracy pedagogicznej. Może temu służyć praca w Katolickim Stowarzyszeniu Wychowawców.

§ 4. Katecheta pełni swoje posłannictwo przez sumienne przygotowanie się do każdej katechezy, dialog z katechizowanymi, troskę o twórcze wykorzystanie pomocy dydaktycznych oraz wprowadzenie przez modlitwę i zachowanie klimatu karności, właściwego katechezie.

§ 5. Zadanie powierzone katechecie domaga się od niego intensywnego życia sakramentalnego i duchowego, praktyki modlitwy, głębokiego zrozumienia chrześcijańskiego orędzia i jego skuteczności w przemianie życia, gorliwej miłości, pokory i roztropności, które pozwalają na owocne działanie Ducha Świętego w osobach katechizowanych.

§ 6. Wszyscy katechizujący mają obowiązek ciągłej formacji, w sposób przewidziany i organizowany przez Wydział Nauki Katolickiej.

Statut 271.

Specjalną opieką katechetyczną należy otoczyć dzieci przedszkolne.

Statut 272.

Katechizacją w wymiarze dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo należy objąć dzieci i młodzież szkół podstawowych, gimnazjalnych, licealnych i zawodowych. W przypadkach wyjątkowych na zmniejszenie wymiaru godzin proboszcz winien uzyskać zgodę biskupa diecezjalnego.

Statut 273.

§ 1. Proboszcz ma się troszczyć, aby dzieci i młodzież zostały właściwie przygotowane do spowiedzi, I Komunii świętej i bierzmowania. Sakramenty te powinny być zasadniczo przyjmowane na terenie własnej parafii.

§ 2. Niezależnie od katechezy szkolnej, parafia powinna prowadzić przygotowanie do sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego.

Statut 274.

§1. Wydział Nauki Katolickiej powinien zorganizować system katechezy dla dzieci niepełnosprawnych, w formie i zakresie uwzględniający ich stan zdrowia.

§ 2. Duszpasterską opieką i specjalną katechezą należy objąć domy dla dzieci oraz schroniska młodzieżowe istniejące na terenie parafii.

Statut 275.

§ 1. Wszyscy katecheci, w terminie do 20 września każdego roku, zobowiązani są do złożenia dziekanowi, za pośrednictwem proboszcza, właściwego ze względu na siedzibę szkoły, sprawozdania obejmującego plan katechezy oraz stan osobowy wychowanków według kryteriów ustalonych przez Wydział Nauki Katolickiej. Dziekani przekazują do wyżej wymienionego wydziału sprawozdania zbiorcze do końca września każdego roku.

§ 2. W odniesieniu do szkół rozpoczynających naukę w październiku, powyższe obowiązki powinny być realizowane do końca października.

Statut 276.

§ 1. Szczegółowy rozkład materiału katechetycznego tworzyć mają sami katecheci i wraz z konspektami przedkładać do wglądu w czasie wizytacji.

§ 2. W kancelarii parafialnej powinny być przechowywane odpisy ocen końcowych (z ostatnich klas danego typu szkoły), z wykazami imiennymi uczniów.

§ 3. Na zakończenie katechizacji w szkołach podstawowych, gimnazjalnych, licealnych, i zawodowych katecheta wystawia dla celów kościelnych końcowe dyplomy z nauki religii.

Synod Archidiecezji Przemyskiej - Katecheza dorosłych

Statut 277.

Proboszczowie obowiązani są troszczyć się o nauczanie katechetyczne dorosłych. Dla tych wiernych ma być prowadzona katecheza przygotowująca do uczestnictwa w sakramentach świętych, przyjmowanych przez nich, a także przez ich dzieci.

Statut 278.

§ 1. Zwyczajnymi okolicznościami nauczania katechetycznego dorosłych ma być przygotowanie młodych do życia małżeńskiego i rodzinnego, duszpasterstwo młodych małżeństw, przygotowanie rodziców i chrzestnych do chrztu dziecka, współpraca z rodzicami dzieci przed I Komunią świętą i bierzmowaniem.

§ 2. Zalecaną formą katechezy dorosłych jest udział w formacji prowadzonej w ramach ruchów religijnych, grup modlitewnych i stowarzyszeń apostolskich.

§ 3. Członkowie poszczególnych grup zawodowych realizują katechezę dla dorosłych w ramach swoich duszpasterstw.

Statut 279.

Potrzebą czasów jest, aby w każdym dekanacie archidiecezji powstały punkty stałego katechumenatu, przygotowujące dorosłych do sakramentu chrztu świętego.

Statut 280.

Specjalistyczną katechezą należy objąć osoby głuchonieme oraz inne grupy niepełnosprawnych.

Statut 281.

Szczególną formą katechezy dorosłych jest prowadzenie duszpasterstwa akademickiego, obejmującego zarówno studentów jak i pracowników naukowych działających na terenie archidiecezji szkół wyższych i wyższych szkół zawodowych.

Z nauczania Jana Pawła II na temat katechizacji w polskiej szkole

Jedną z form papieskiego nauczania są także homilie i przemówienia wygłoszone w czasie pielgrzymek do Ojczyzny czy z okazji wizyt ad limina Apostolorum. Te przemówienia są ową formą posłannictwa umacniania braci w wierze. Dlatego też chcemy umacniając się w wierze po nie sięgnąć.

PRZEMÓWIENIE DO KATECHETÓW, NAUCZYCIELI I UCZNIÓW

Cieszę się bardzo i Bogu dziękuję, a także organizatorom i obecnym za to, że na moim pątniczym szlaku znalazła się polska szkoła, polscy nauczyciele i katecheci, polscy pedagodzy. (…) Dzięki przemianom, jakie dokonują się ostatnio w naszej Ojczyźnie, katecheza wróciła do sal szkolnych i znalazła swoje miejsce i odbicie w systemie wychowawczym. Osobiście bardzo się z tego cieszę. Równocześnie jednak pragnę powtórzyć zwrot, którego często używam, bo odbija on żywą prawdę o każdej łasce, każdym darze: jest wam to dane i równocześnie zadane. W takim duchu trzeba ten dar przyjąć w społeczeństwie chrześcijańskim i tak go sprawować. Potrzeba tutaj dużo dobrej woli, wysiłku, wszechstronnej życzliwości ze strony wszystkich: nauczycieli, władz oświatowych, rodziców, przede wszystkim ze strony najbardziej zainteresowanych, to znaczy młodzieży i dzieci. (…) Kochana młodzieży, drodzy rodzice, katecheci i katechetki, bardzo was proszę, byście nie żałowali trudu i pomysłowości, aby lekcje religii miały swój blask i świeżość, a także ten szczególny urok, jaki z natury Objawienia Bożego jest im właściwy. Młody człowiek jest wrażliwy na prawdę, sprawiedliwość, piękno, na inne wartości duchowe. Młody człowiek pragnie odnaleźć siebie samego, dlatego szuka, czasem burzliwie szuka, prawdziwych wartości i ceni tych ludzi, którzy ich nauczają i według nich żyją. Któż z nas nie miał w życiu i nie wspomina z wdzięcznością takiego człowieka: kapłana, nauczyciela, profesora lub przyjaciela, który umiał odsłonić nam nowy świat wartości i wzbudzić dla niego trwały entuzjazm, czy nawet na-dać cały kierunek życiu? W naszym świecie, w świecie wielorakiego postępu i rozwoju, ale i dominującego materializmu, młodzież szuka oparcia w Kościele, który kształtuje wiarę i ukazuje horyzonty chrześcijańskiego humanizmu.

Włocławek, 6 czerwca 1991r.

KOŚCIÓŁ WSPÓLNOTĄ EWANGELIZUJĄCĄ

(…)”Kościół ma wiele do powiedzenia młodym, młodzi zaś Kościołowi” (Christifideles laici). Niezbędny środek ewangelizacji młodych stanowią organizacje i ruchy katolickie. Jest ich dzisiaj w Polsce coraz więcej. Ze szczególnym zaś zadowoleniem powitałem Waszą, drodzy Bracia, decyzję dotyczącą ponownego powołania do życia Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, które ma u nas tak bogatą i piękną tradycję. Fundamentalnym wyrazem troski Kościoła o młodych jest katechizacja, czyli przekaz treści wiary i formacja postaw z wiary wypływających. Młodzi mają prawo tego od Kościoła oczekiwać, także od społeczeństwa, aby katechizacja dokonywała się w środowisku szkolnym. Dlatego dobrze się stało, że po tylu latach dyskryminacji lekcje religii wróciły do szkół polskich. Na wszystkich katechizujących duchownych i świeckich lekcje religii w szkole nakładają wielką odpowiedzialność, aby tej szansy nie zmarnować. Katechizacja w szkole domaga się oczywiście uzupełnienia o wymiar parafialny duszpasterstwa dzieci i młodzieży. Pierwsze doświadczenia Kościoła polskiego z katechezą w szkole – jak miałem możliwość dowiedzieć się z Waszych relacji są pozytywne – z czego niezmiernie się raduję.

Przemówienie do Biskupów polskich obecnych w Rzymie z wizytą „Ad limina Apostolorum”, Rzym 12.01.1993r.

W TROSCE O WIELKI I OFIARNY CZYN NOWEJ EWANGELIZACJI

Osoba Jezusa Chrystusa wyzwala w świecie ogromne energie ducha, a Jego Dobra Nowina rozjaśnia swoim blaskiem życie ludzi również w naszej epoce. Dokonuje się to wszędzie tam, gdzie człowiek staje się drogą Kościoła.(…) Skuteczność apostolstwa ludzi świeckich zależy od ich zjednoczenia z Chrystusem: Kto trwa we Mnie, a Ja w nim, ten przynosi owoc obfity, ponieważ beze mnie nic nie możecie uczynić (J 15, 5). W tym procesie mają swoje zadania do spełnienia różnego rodzaju stowarzyszenia i organizacje katolickie, szczególnie zaś Akcja Katolicka, jak również przewidziane w prawie kanonicznym instytucje rad różnego szczebla i rodzaju. (…) W młodzieży polskiej tkwią ogromne zasoby dobra i duchowych możliwości. Dostrzegamy je między innymi w aktywnym uczestnictwie w życiu religijnym rodziny i parafii, w katechizacji, w stowarzyszeniach, w ruchach kościelnych, organizacjach katolickich. (…) Młodzi ludzie są nadzieją Kościoła wchodzącego w trzecie tysiąclecie. Nie można ich zostawić bez pomocy i bez kierownictwa na rozdrożach życia i w obliczu trudnych wyborów. Trzeba wkładać wiele wysiłku, by Kościół był obecny wśród młodych. Troska o chrześcijańskie wychowanie w rodzinie jest jednym z przejawów tej obecności, która powinna się uzewnętrzniać także w rozmaitych formach życia wspólnotowego w parafii i w szkole. (…)

Przemówienie do Biskupów polskich obecnych w Rzymie z wizytą „Ad limina Apostolorum”, Rzym 2.02.1998 r.

NIE LĘKAJCIE SIĘ SZUKAĆ PRAWDY O SOBIE I O OTACZAJĄCYM WAS ŚWIECIE

Zwracam się do was, Bracia kapłani, i do wszystkich zaangażowanych w katechizację – otwierajcie na oścież drzwi Kościoła, aby z jego ogromnego duchowego skarbca mogli czerpać wszyscy, a zwłaszcza młode pokolenie. Kościół dzisiaj w naszym kraju może bez przeszkód prowadzić nauczanie religii w szkołach. Minęły czasy zmagań o swobodę katechizacji. Wielu z was wie, ile to kosztowało ofiar i odwagi społeczeństwo katolickie w Polsce. Została naprawiona jedna z krzywd, która spotkała ludzi wierzących w czasach systemu totalitarnego. To wielkie dobro, jakim jest nauczanie religii w szkole, domaga się szczerego i odpowiedniego zaangażowania. Winniśmy z tego dobra jak najlepiej skorzystać. Dzięki katechezie Kościół może prowadzić swoją działalność ewangelizacyjną z jeszcze większą skutecznością i w ten sposób poszerzać zasięg swojej misji.

Z homilii podczas Mszy św. w Łowiczu – 14.06.1999 r.

NAJWIĘKSZYM BOGACTWEM, JAKIE MOŻEMY PRZEKAZAĆ MŁODEMU POKOLENIU, JEST WIARA

Potrzeba dzisiaj bardzo światu, a także naszej Ojczyźnie, ludzi dojrzałej wiary, którzy z odwagą wyznają Chrystusa w każdym miejscu i w każdej sytuacji. Potrzeba prawdziwych heroldów Ewangelii i zwiastunów prawdy. Ludzi, którzy wierzą i miłują, i tę Bożą miłość zamieniają w autentyczną służbę człowiekowi. Największym bogactwem, jakie na progu trzeciego tysiąclecia możemy przekazać młodemu pokoleniu, jest nasza wiara. Błogosławiony naród, który chodzi w świetle Ewangelii, żyje prawdą Bożą i czerpie naukę z krzyża.

Z przemówienia wygłoszonego do Polaków w czasie spotkania modlitewnego na placu św. Piotra w dniu 6 lipca 2000 r.

Źródło: http://www.katecheza.episkopat.pl/

Oświadczenie Przewodniczącego KEP w sprawie niepokojących deklaracji MEN - 31 lipca 2014 r.

Oświadczenie Przewodniczącego KEP w sprawie niepokojących deklaracji MEN – 31 lipca 2014 r.

Z Ministerstwa Edukacji Narodowej dochodzą ostatnio wezwania do zachowania neutralności w szkołach. Nauczyciel, który nie zachowuje neutralności, łamie prawo – grozi pani minister. Jej zdaniem nauczyciel, który podpisałby Deklarację Wiary i będzie się stosował do przepisów w niej zawartych, powinien się liczyć z reakcją dyrektora szkoły, organu prowadzącego i wojewody, który uruchomi postępowanie dyscyplinarne wobec takiego nauczyciela; nauczyciel, który podpisałby Deklarację Wiary, łamałby Konstytucję, która mówi, że wszyscy obywatele mają takie same prawa i obowiązki bez względu na wyznanie i światopogląd, oraz przepisy Karty Nauczyciela. Pani minister przywołała artykuł 6. Karty, w którym zapisano, że „nauczyciel obowiązany jest […] kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka oraz dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów”.

a) W odpowiedzi na te groźby pragnę zauważyć, że w Konstytucji RP nie istnieje sformułowanie „neutralność światopoglądowa”. Konstytucja mówi natomiast o bezstronności religijnej i światopoglądowej władzy publicznej i państwowej (Konstytucja RP, art. 25 ust. 2: „…Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych…”). W myśl tego przepisu organy administracji państwowej mają być bezstronne wobec światopoglądu nauczycieli, rodziców i dzieci, a więc nie mogą narzucać im własnego światopoglądu.

W tej sprawie zabrała głos Rada Społeczna przy Arcybiskupie Poznańskim (10.12.2010). Zwraca ona uwagę na to, że dzisiaj źródłem wielu nieporozumień jest teoretycznie poprawna zasada aksjologicznej bezstronności (neutralności) państwa. Postanowienie Konstytucji RP, art. 25 ust. 2 pozornie brzmi bardzo przekonująco. Ma jednak poważną wadę: jest niemożliwy do spełnienia. Stanowi pustą deklarację. Władze publiczne nie mogą bowiem uchylać się od zajmowania stanowiska w sprawach o fundamentalnym znaczeniu nie tylko dla życia poszczególnych osób, ale także dla wspólnot, które tworzą lub w których żyją obywatele. Chodzi tu o już obowiązujące, czy dopiero proponowane regulacje prawne dotyczące np. ochrony życia, związków homoseksualnych, życia rodzinnego, treści programów szkolnych, wielu spraw związanych z etyką, sumieniem, religią itd. Gdyby w sprawach nauczania religii Państwo miało być rzeczywiście bezstronne, to nie powinno się tymi sprawami w ogóle zajmować (np. zakazywać, czy nakazywać czegokolwiek w tym zakresie). Jest to jednak niemożliwe. Wymagają tego różne względy organizacyjne, finansowe, ale przede wszystkim ideowe, wynikające z woli zainteresowanych.

Każde stanowisko wynika z jakiegoś światopoglądu i ma konsekwencje w sferze światopoglądowej. Państwo wkraczając na te obszary nigdy nie jest bezstronne. Musi bowiem oprzeć się na określonym światopoglądzie. W naszym kręgu kulturowym, w tym zwłaszcza w Polsce, najczęściej ma do wyboru albo światopogląd materialistyczny (ateistyczny), albo światopogląd oparty na chrześcijaństwie. Innej możliwości w praktyce nie ma. Dotyczy to większości najważniejszych problemów związanych z przekonaniami religijnymi, światopoglądowymi i filozoficznymi obywateli, które każde państwo zmuszone jest jakoś regulować prawnie. Jeżeli np. państwo obejmuje ochroną prawną cały proces ludzkiego życia, albo legalizuje przerywanie tego życia w arbitralnie określanym przez siebie momencie, sytuacji ekonomicznej, czy zdrowotnej lub pozostawia osobom trzecim decyzję o życiu innych, to nie można nazywać tego bezstronnością prawodawcy. Prawodawca może jedynie zastępować rozwiązania oparte na jednym światopoglądzie regulacjami zgodnymi z innym światopoglądem. Musi jednak zawsze stanąć po stronie określonych poglądów.

b) To właśnie jest źródłem konfliktów sumienia u ludzi prawych. Bo chociaż większość zgadza się co do świeckiego charakteru państwa, co do tego, że państwo powinno mieć charakter świecki, to jednak niektórzy utożsamiają świeckość z laicyzmem, który postuluje zamknięcie religii w sferze życia prywatnego jednostki, co w praktyce oznacza czynną ateizację. Zasada świeckości państwa powinna być rozumiana jedynie w ten sposób, że władze publiczne nie będą narzucały obywatelom wyznawania określonej religii lub ideologii. Świeckość państwa nie polega zatem na usuwaniu krzyży z przestrzeni publicznej lub religii ze szkół, ale raczej na dbaniu o to, aby nie było dyskryminacji z powodu światopoglądu.

W spotkaniu z laicyzmem człowiek ma zawsze prawo działać zgodnie z sumieniem i wolnością, by osobiście podejmować decyzje moralne. Nie jest to nowa zasada. Król wywodzący się z dynastii Jagiellonów, Zygmunt II August, gdy w Europie wprowadzono prawa zniewalające swobodę religijną oraz łamano wolność sumienia, powiedział do swoich poddanych: „Nie jestem panem waszych sumień”. Była to polska odpowiedź na nowinki ideologii zwanej: „czyja władza, tego religia”.

Człowieka „nie wolno więc zmuszać, aby postępował wbrew swojemu sumieniu. Ale nie wolno mu też przeszkadzać w postępowaniu zgodnie z własnym sumieniem, zwłaszcza w dziedzinie religijnej” (Dignitatis humanae, 3). Każdy z nas ma sumienie, aby działać zgodnie z prawym sumieniem, czyniąc dobro i unikając zła. Sumienie moralne wymaga umiejętności słuchania głosu prawdy, bycia posłusznym jego wskazówkom. Prawdziwa wartość życia jednostki oraz życia społecznego zależy od prawego sumienia każdego człowieka, od zdolności każdego i wszystkich do rozpoznania dobra, oddzielenia go od zła i cierpliwego starania się, aby je realizować. Wierność sumieniu, mimo wielkich nacisków otoczenia, kształtuje ludzi dużego formatu. „Jeśli sumienie – zgodnie z przeważającym dziś myśleniem spycha się wraz z religią i moralnością do sfery tego, co subiektywne – na kryzys Zachodu nie ma lekarstwa, a Europa skazana jest na regres. Jeśli jednak sumienie odkrywa się na nowo jako miejsce słuchania prawdy i dobra, odpowiedzialności przed Bogiem i braćmi w człowieczeństwie, która jest siłą przeciw wszelkiej dyktaturze, to wówczas jest nadzieja na przyszłość” (Benedykt XVI, Zagrzeb, 5.06.2011).

Gdy dochodzi do konfliktu między dobrze uformowanym sumieniem a prawem stanowionym, obywatel ma zawsze prawo do sprzeciwu sumienia. „Obywatel nie jest zobowiązany w sumieniu do przestrzegania zarządzeń władz cywilnych, jeżeli są one sprzeczne z wymogami porządku moralnego, z podstawowymi prawami osób lub wskazaniami Ewangelii (Katechizm Kościoła Katolickiego, 2242). Niesprawiedliwe prawa stawiają ludzi moralnie prawych w obliczu dramatycznych problemów sumienia: gdy wymaga się od nich współpracy [kolaboracji] w działaniach moralnie złych, mają oni obowiązek odmówić uczestnictwa w tych działaniach (Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, 73). Odmowa ta jest nie tylko obowiązkiem moralnym, lecz także podstawowym prawem człowieka, które właśnie dlatego, że jest prawem człowieka, powinno być uznawane i chronione przez prawo cywilne: „Kto powołuje się na sprzeciw sumienia, nie może być narażony nie tylko na sankcje karne, ale także na żadne inne ujemne konsekwencje prawne, dyscyplinarne, materialne czy zawodowe” (KNSK, 399; Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, 74).

Stanowczym nakazem sumienia jest nie podejmowanie formalnego współudziału [kolaboracji formalnej] w tych praktykach, które co prawda zostały dopuszczone przez prawodawstwo cywilne, ale są sprzeczne z prawem Bożym. Takiego współdziałania nie wolno nigdy usprawiedliwiać, ani powołując się na poszanowanie wolności innych ludzi, ani też opierając się na fakcie, że prawo cywilne je przewiduje i nakazuje. Nikt nie może się uchylić od odpowiedzialności moralnej za popełnione przez siebie czyny (por. Rz 2,6; 14,12)”.

Gdyby więc ministerstwo zmierzało w tym kierunku, by pod pozorem bezstronności szkoły wprowadzać do niej skrajnie ideologiczne programy nauczania, stojące w sprzeczności z godnością człowieka, z Konstytucją (art. 48 i 53), zdrowym rozsądkiem i przekonaniami rodziców oraz ignorując to, że ani społeczeństwo, ani państwo nie powinny zmuszać nikogo do działania wbrew jego sumieniu ani zabraniać zgodnego z nim działania, to istotnie samo przyczynia się do tworzenia realnych przesłanek do niepokojów w szkole.

Abp Stanisław Gądecki Metropolita Poznański,

przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski

Źródło: http://episkopat.pl/dokumenty/pozostale/6065.1,Oswiadczenie_Przewodniczacego_KEP.html

Bezpłatny podręcznik dla uczniów klas pierwszych - informacja Komisji Wychowania Katolickiego

Bezpłatny podręcznik dla uczniów klas pierwszych – informacja Komisji Wychowania Katolickiego

Warszawa, dnia 26 czerwca 2014 r.

W związku z wprowadzeniem przez MEN bezpłatnego podręcznika dla uczniów klas pierwszych szkół podstawowych pojawiły się problemy zgłaszane przez katechetów. Dotyczą one głównie tego, że dyrektorzy szkół wywieszają listy podręczników dla rodziców w nowym roku szkolnym bez podręcznika dla kl. I z religii. Na interwencję katechetów w tej sprawie żądają oświadczenia Wydziału Katechetycznego lub Biskupa Diecezjalnego, że rodzice mają sami płacić za podręcznik do kl. I szkoły podstawowej z religii. W związku z tym proponujemy przekazywać rodzicom następującą informację:

1. Wraz z pojawieniem się bezpłatnego podręcznika dla uczniów klas pierwszych szkół podstawowych nie uległy zmianie i obowiązują nadal przepisy dotyczące programów i podręczników do nauki religii. W myśl § 4 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz.U. Nr 36, poz. 155, z późn. zm.) „Nauczanie religii odbywa się na podstawie programów opracowanych i zatwierdzonych przez właściwe władze kościołów i innych związków wyznaniowych i przedstawionych Ministrowi Edukacji Narodowej do wiadomości. Te same zasady stosuje się wobec podręczników do nauczania religii”.

2. Podręcznik do religii dla uczniów klas pierwszych nie wchodzi w skład bezpłatnego podręcznika MEN. Bezpłatny podręcznik MEN nie zawiera treści, które wynikają z „Programu nauczania religii”.

3. Zasady zaopatrywania się uczniów klas pierwszych szkół podstawowych w podręczniki do nauki religii i odpłatność za nie pozostają bez zmian.

ks. Marek Korgul

Sekretarz KWK

Informacja ze spotkania przedstawicieli Komisji Wychowania z władzami MEN, Warszawa, 6 czerwca 2013 r.

Informacja ze spotkania przedstawicieli Komisji Wychowania Katolickiego KEP z władzami Ministerstwa Edukacji Narodowej Warszawa, 6 czerwca 2013 r.

W dniu 6 czerwca br. w gmachu Ministerstwa Edukacji Narodowej odbyło się kolejne robocze spotkanie przedstawicieli Komisji Wychowania Katolickiego KEP z władzami resortu edukacji. Dla dopełnienia wiedzy przekazywanej w tej sprawie przez media publikujemy następującą informację: 1. Podczas spotkania została podjęta sprawa umożliwienia młodym ludziom prawa do zdawania religii na egzaminie maturalnym, jeśli zdecydowaliby się wybrać ten przedmiot jako dodatkowy. Ministerstwo zakomunikowało stronie kościelnej decyzję, że w świetle aktualnie obowiązujących przepisów prawa jest to niemożliwe. Na przeszkodzie stanęła sprawa autonomii Kościoła w opracowywaniu programu nauczania religii. Strona kościelna nie kryje swojego rozczarowania tym aktem odmowy młodym ludziom prawa do zdawania na maturze przedmiotu, którego uczą się wiele lat, otrzymują z niego ocenę na podstawie jasnych kryteriów wiedzy (a nie wiary – jak się o tym niejednokrotnie błędnie informuje), ocena ta jest wliczana do średniej ocen i widnieje na państwowym dokumencie, jakim jest świadectwo szkolne. Rozczarowanie Kościoła wynika z faktu, że prowadzone w tym zakresie od wielu lat rozmowy z MEN nie wskazywały na to, że sprawa jest niemożliwa do załatwienia. Przeciwnie – wiele razy wskazywano warunki, które trzeba spełnić, aby można było religię zdawać na maturze. W tym celu zostały m.in. określone standardy egzaminacyjne dla tego przedmiotu, przygotowane arkusze, przeprowadzony pilotaż, a podstawę programową nauczania religii znowelizowano tak, by jej język (wymagań) był adekwatny do języka podstawy programowej kształcenia ogólnego opracowanej przez MEN. Niestety, wysiłki te poszły na marne, skoro ich uwieńczeniem było stwierdzenie, że zdawanie religii na maturze nie jest możliwe. Należy dodać, że na wielokrotnie stawiane pytanie ze strony kościelnej: czego jeszcze powinniśmy dopełnić, by można było sprawę załatwić pozytywnie, nie otrzymaliśmy od MEN odpowiedzi. Pomoc urzędu, który – jak się wydawało – powinien służyć pomocą, sprowadzała się w zasadzie do artykułowania coraz to nowych powodów, że religia nie może być zdawania na maturze i ukazywania kolejnych trudności. Szczególnie zaskakujący był fakt, że argument o autonomii Kościoła w sprawie programów nauczania religii nigdy dotąd nie był wysuwany jako przeszkoda. 2. Podczas spotkania Ministerstwo ponowiło swoją gotowość do interweniowania w przypadkach, gdy nowe rozporządzenia o ramowych planach nauczania będzie niewłaściwie interpretowane przez samorządy. 3. W związku z próbami narzucania przez różne podmioty krajowe i zagraniczne demoralizujących treści i metod związanych ze zideologizowaną edukacją seksualną już od najmłodszych lat, przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego KEP zwrócił się do władz MEN z zapytaniem, czy resort wyraża przyzwolenie na takie praktyki. Ministerstwo zapewniło, że nie planuje żadnych zmian odnośnie do nauczania przedmiotu: wychowanie do życia w rodzinie i że monitoruje realizowanie jasnych w tym względzie przepisów. Przy okazji przypomniało, że uczestnictwo w zajęciach wychowania do życia w rodzinie zależy od indywidualnych decyzji: rodzice lub pełnoletni uczeń. Mają oni prawo do rezygnacji z udziału w zajęciach, składając pisemny wniosek dyrektorowi szkoły. Ponadto szczegółowe treści zajęć z wychowania do życia w rodzinie mają być efektem porozumienia między nauczycielem prowadzącym zajęcia a rodzicami. Nauczyciel wraz z wychowawcą klasy ma obowiązek zorganizowania spotkania informacyjnego z rodzicami uczniów niepełnoletnich oraz z uczniami pełnoletnimi, podczas którego powinien przedstawić program nauczania, podręcznik szkolny oraz inne stosowane środki dydaktyczne.

ks. Marek Korgul -Sekretarz Komisji Źródło: http://www.katecheza.episkopat.pl

Stanowisko Komisji Wychowania wobec łączenia zajęć z nauczania religii - Warszawa, 9 kwietnia 2013 r.

STANOWISKO KOMISJI WYCHOWANIA KATOLICKIEGO KEP w sprawie łączenia klas podczas zajęć z religii Warszawa 9 kwietnia 2013 r. 1. Rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach z 14 kwietnia 1992 r. wyraźnie ustala minimalną liczbę uczniów w danej klasie (oddziale), dla której należy zorganizować oddzielną lekcję religii – wynosi ona 7 (§ 2.1). Dopiero poniżej tej granicy klasy mogą być łączone. 2. Wobec niżu demograficznego i zmniejszającej się liczby uczniów w szkołach Komisja Wychowania stoi na stanowisku: – jeśli wszystkie przedmioty w szkole nauczane są w klasach łączonych, ponieważ grozi to np. likwidacją placówki, można odstąpić od wspomnianego wyżej zapisu Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach co do minimalnej liczby uczniów; – jeśli dotyczy to tylko nauczania religii i przedmiotów spoza ramowego planu nauczania lub przedmiotów typu: muzyka, plastyka – nie ma na to zgody. 3. Podczas rozmów, jakie Komisja Wychowania prowadzi z Ministerstwem Edukacji Narodowej, chociażby w kwestii Rozporządzenia w sprawie ramowych planów nauczania i określenia statusu nauczania religii w polskich szkołach i przedszkolach, wielokrotnie padało zapewnienie ze strony MEN: status nauczania religii w publicznych przedszkolach i szkołach się nie zmienia, a zatem jego organizacja winna odbywać się na dotychczasowych zasadach.

W imieniu Komisji Ks. Marek Korgul – Sekretarz Żródło: http://www.katecheza.episkopat.pl

Oświadczenie Komisji Wychowania Katolickiego KEP - Wrocław 30 maja 2012 r.

Oświadczenie Komisji Wychowania Katolickiego KEP – Wrocław 30 maja 2012 r. W dniu 30 maja 2012 r. odbyło się we Wrocławiu posiedzenie Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, któremu przewodniczył bp Marek Mendyk. 1. Tematem posiedzenia była sprawa ujednolicenia praktyki przygotowania do I Komunii św. i do sakramentu bierzmowania w diecezjach polskich oraz tematyka II Tygodnia Wychowania, który odbędzie się w dniach 16 – 22 września br. pod hasłem: Wychowywać, ale jak? 2. Komisja odniosła się do nowego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych i podtrzymała stanowisko, że konieczne jest wyraźne przywrócenie zapisu sytuującego religię/etykę w ramowym planie nauczania. 3. W związku z pojawiającymi się w niektórych placówkach oświatowych żądaniem dyrekcji, by programy nauczania religii podlegały procedurze opiniowania na poziomie szkół, Komisja przypomina wyraźny zapis § 4. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, że nauczanie religii odbywa się na podstawie programów opracowanych i zatwierdzonych przez właściwe władze kościołów i innych związków wyznaniowych i przedstawionych Ministrowi Edukacji Narodowej do wiadomości. Te same zasady stosuje się wobec podręczników do nauczania religii. Dlatego też katecheci mogą korzystać z programów i podręczników wskazanych przez miejscowe diecezje, a domaganie się jakichkolwiek opinii na temat programów i podręczników jest bezzasadne. 4. Komisja odniosła się do trwającej od kilku tygodni w mediach dyskusji na temat wieku przystępowania do I Spowiedzi i Komunii św. Przypomniała stanowisko Kościoła wyrażone w KPK oraz wielu dokumentach posoborowych, że I Komunię św. poprzedza I Spowiedź wraz z rozgrzeszeniem. Żródło: http://www.katecheza.episkopat.pl

Oświadczenie Komisji Wychowania Katolickiego KEP po spotkaniu z przedstawicielami MEN w dniu 6 listopada 2012 r.

Oświadczenie Komisji Wychowania Katolickiego KEP po spotkaniu z przedstawicielami MEN w dniu 6 listopada 2012 r. W dniu 6 listopada 2012 r. w Warszawie spotkali się przedstawiciele Komisji Wychowania Katolickiego KEP oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej. Spotkanie to odbyło się w ramach zaplanowanego cyklu rozmów na temat nowelizacji Rozporządzenia MEN z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania, które budziło obawy co do dalszych losów nauczania religii w szkole. W związku z docierającymi z wielu diecezji sygnałami wynikającymi z niejasności aktualnych przepisów oraz niekorzystnymi ich interpretacjami przez niektóre samorządy strona kościelna ponownie wyraziła swój niepokój na temat nauczania religii w szkole w przyszłości. Przedstawiciele Kościoła po raz kolejny domagają się nowelizacji przepisów tego Rozporządzenia, aby nie budziły one najmniejszych wątpliwości. Przypomniano zapisy Rozporządzenia z 2002 r. odnoszące się do ramowego planu nauczania. Uznano je za wystarczająco czytelne i nie budzące żadnych obaw. W związku z tym strona kościelna zaproponowała ich przywrócenie w brzmieniu Rozporządzenia z 2002 r. Obie strony uznały, że konieczne jest kolejne spotkanie w tej sprawie i odbędzie się ono na początku grudnia br.

Bp Marek Mendyk Przewodniczący Komisji Wychowania KEP Żródło: http://www.katecheza.episkopat.pl

Komunikat Komisji Wychowania Katolickiego KEP - Warszawa 22 października 2012 r.

Komunikat Komisji Wychowania Katolickiego KEP – Warszawa 22 października 2012 r.

W dniu 22 października 2012 r. w Warszawie odbyło się posiedzenie Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, któremu przewodniczył bp Marek Mendyk. 1. Wobec braku reakcji Ministerstwa Edukacji Narodowej na wielokrotne domaganie się przez Kościół przywrócenia zapisu sytuującego religię/etykę w ramowym planie nauczania, Komisja wyraziła niepokój o dalsze losy nauczania religii w szkole. Komisja apeluje o wznowienie rozmów z przedstawicielami Ministerstwa Edukacji Narodowej i wpisanie tego przedmiotu do ramowego planu nauczania. Wbrew zapewnieniom MEN, z samorządów napływają sygnały, że umieszczenie religii jedynie w szkolnym, a nie w ramowym planie nauczania, zmienia jednak jej status i może skutkować np. próbami wprowadzania odpłatności za nauczanie religii. Liczne wyjaśnienia i komunikaty ze strony MEN w tej sprawie nie są dla samorządów wiążące, ponieważ w odróżnieniu od rozporządzeń nie są one aktami prawnymi. Komisja Wychowania Konferencji Episkopatu Polski zdecydowanie domaga się nowelizacji rozporządzenia MEN. 2. Komisja z niepokojem odnotowała odkładanie w czasie decyzji MEN o możliwości zdawania egzaminu maturalnego z religii jako przedmiotu dodatkowego przez młodzież, która wyraża taki zamiar. Przypomniano, że ze strony Kościoła zostały już dawno spełnione wszystkie formalne warunki włącznie z przeprowadzeniem pilotażu, co tym bardziej czyni niezrozumiałym brak pozytywnej decyzji ze strony Ministerstwa. Sprawa jest pilna, ponieważ w obecnym roku szkolnym do szkół ponadgimnazjalnych wchodzi nowa Podstawa Programowa, czego skutkiem będzie zdawanie matury według nowych zasad w 2015 roku. Ważnym argumentem za przyznaniem młodzieży prawa do zdawania matury z religii jest fakt prowadzenia na uczelniach publicznych studiów z teologii katolickiej, a także wysoka frekwencja uczestników zajęć z religii oraz duże zainteresowanie tematyką religijną wyrażające się choćby licznym udziałem w organizowanej corocznie Olimpiadzie Teologii Katolickiej (16 – 18 tys. młodych ludzi). 3. Podczas posiedzenia kontynuowano dyskusję nad ujednoliceniem praktyki przygotowania do I Komunii św. i do sakramentu bierzmowania w diecezjach polskich. W niedługim czasie zostanie opracowana instrukcja w tej sprawie. 4. Podjęto temat I Narodowej Pielgrzymki Katechetów na Jasna Górę z okazji Roku Wiary, która odbędzie się 29 września 2013 r. Szczegółowe informacje zostaną przekazane na początku 2013 r.

W imieniu Komisji Ks. Marek Korgul Sekretarz Żródło: http://www.katecheza.episkopat.pl

Komunikat dotyczący Pierwszej Komunii św. oraz Programu Nauczania Religii - 14 marca 2012 r.

Komunikat Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski dotyczący Pierwszej Komunii św. oraz Programu Nauczania Religii 14 marca 2012 r.

1. Sprawa Pierwszej Komunii św.

W związku z uchwaloną przez Parlament nowelizacją ustawy oświatowej, która zakłada przesunięcie obowiązku szkolnego 6-latków z roku 2012 na 2014, Komisja Wychowania Katolickiego w porozumieniu z Radą Stałą KEP podjęła decyzję, aby zachować wcześniej praktykowany termin Pierwszej Komunii św., do której dzieci przystępują w wieku 9 lat, a także zasadę, że dzieci uczęszczające do tego samego oddziału klasowego przyjmują Pierwszą Komunię św. w tym samym roku niezależnie od wieku.

W szczególności:

a) dzieci, które rozpoczęły naukę w szkole w wieku 7 lat, realizują program dwuletni katechezy szkolnej oraz parafialnej i dla nich Pierwsza Komunia św. powinna być w klasie II,

b) dzieci, które rozpoczęły naukę w wieku 6 lat, realizują trzyletni program przygotowania i przystępują do Pierwszej Komunii św. w klasie III,

c) w klasach mieszanych, czyli tych, do których uczęszczają dzieci rozpoczynające naukę w wieku 6 i 7 lat, należy przyjąć zasadę, że do Pierwszej Komunii św. dzieci przystąpią w klasie II. Uwzględniając jednak sytuację religijno-moralną rodzin, warto rozważyć w diecezjach propozycję przystępowania dzieci do Pierwszej Komunii św. w klasie III.

2. Program Nauczania Religii i podręczniki katechetyczne

W tych diecezjach, w których aktualnie realizowany jest program oraz stosowane są podręczniki w oparciu o dotychczasową Podstawę Programową (z roku 2001), znowelizowana Podstawa Programowa z 2011 roku i opracowane w oparciu o nią nowe podręczniki do klas I-III szkoły podstawowej, wchodzą sukcesywnie od roku szkolnego 2012/13. Poniższe regulacje odnoszą się do dzieci, które w roku 2012/13 rozpoczynają naukę w klasie I.

W szczególności:

a) w szkołach, w których nie ma klas złożonych wyłącznie z dzieci rozpoczynających naukę w wieku 6 lat, czyli wszystkie dzieci idą do Pierwszej Komunii św. w klasie II, korzysta się z podręczników dotychczasowych aż do czasu objęcia obowiązkiem szkolnym dzieci 6-letnich. W klasie I można też używać podręczników zgodnych z nowym programem,

b) w oddziałach klasowych złożonych z dzieci rozpoczynających naukę w wieku 6 lat, które idą do Pierwszej Komunii św. w klasie III, od roku szkolnego 2012/13 powinno się wprowadzać sukcesywnie podręczniki do nowego programu,

c) w klasach zerowych, złożonych z dzieci, które rozpoczną naukę szkolną w wieku 6 lat, stosuje się nowe podręczniki, w pozostałych korzysta się z dotychczasowych.

Od roku szkolnego 2012/2013 należy również sukcesywnie wprowadzać nowy program i nowe podręczniki dla klas IV-VI szkoły podstawowej, dla gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych.

Jednocześnie nie ulega zmianie ogólna zasada, według której zestaw podręczników dla danej diecezji ustala się na poziomie diecezji, wykorzystując materiały diecezjalne i ogólnopolskie.

W imieniu Komisji Wychowania Katolickiego bp Marek Mendyk

Żródło: http://www.katecheza.episkopat.pl

Stanowisko KEP w sprawie obecności symboli religijnych w przestrzeni publicznej - 18.06.2010 r.

Stanowisko Konferencji Episkopatu Polski w sprawie obecności symboli religijnych w przestrzeni publicznej (w kontekście decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Lautsi vs. Włochy)

30 czerwca odbędzie się posiedzenie w pełnym składzie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, dotyczące odwołania się Włoch od wyroku tegoż Trybunału zakazującego umieszczania krzyża w szkołach publicznych. Biskupi zwracają uwagę w tym kontekście, że analizowana przez Trybunał sprawa ma znaczenie nie tylko w odniesieniu do obecności krzyża w szkole, ale w opinii Konferencji Episkopatu Polski dotyczy ona obecności także innych symboli religijnych w przestrzeni publicznej w ogóle.

Krzyż jest podstawowym symbolem chrześcijaństwa, znakiem odkupienia i zbawienia, ofiary ponoszonej dla innych, symbolem miłości i miłosierdzia, a także cierpienia i zwycięstwa nad śmiercią. Dla wszystkich chrześcijan jest bezcennym znakiem i dlatego umieszczany jest nie tylko w domach i mieszkaniach, ale także w miejscach pracy, nauki i kultury. Korzenie europejskie są chrześcijańskie. Krzyż widnieje na wielu flagach państwowych, jest także symbolem organizacji charytatywnych i społecznych (np. Czerwony Krzyż, krzyż harcerski itp.).

Chrześcijanie są za dialogiem międzyreligijnym i międzykulturowym. Obecność krzyża podkreśla potrzebę prowadzenia tego dialogu. Krzyż przez wieki uczył szacunku do drugiego człowieka, przebaczenia i miłości, nawet do nieprzyjaciół, nie jest zagrożeniem dla nikogo.

Społeczeństwa o chrześcijańskiej tradycji nie powinny obawiać się umieszczania krzyża w miejscach publicznych, także tam, gdzie uczą się dzieci i młodzież. Krzyż przypomina nam o godności człowieka, o tym, kim jesteśmy i dokąd zmierzamy. Mówi o miłości Boga do człowieka, która znalazła w nim swój najgłębszy wyraz. Niech krzyż pozostanie w szkołach, szpitalach i innych instytucjach.

Autonomia tego, co religijne i tego, co świeckie winna być również zachowana w relacji między państwami a instytucjami europejskimi. Dialog między religiami i osobami o różnych światopoglądach może się rozwijać tam, gdzie jest respektowana wolność religijna i szacunek dla ludzi i narodów.

Kościół nie może odstąpić od prawa do obecności krzyża w sumieniach ludzi i w przestrzeni publicznej. Mamy nadzieję, że to wewnętrzne przekonanie będzie powszechnie uszanowane. Instytucje europejskie powinny zagwarantować również autonomię poszczególnych krajów członkowskich w organizacji przestrzeni publicznej w duchu wolności religijnej.

Pasterze Kościoła katolickiego w Polsce

Olsztyn, dnia 18 czerwca 2010 r.

Informacja Komisji w sprawie wymagań edukacyjnych i oceniania w szkolnym nauczaniu religii - 21.12.2007 r.

Informacja Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wymagań edukacyjnych i oceniania w szkolnym nauczaniu religii

ks. dr hab. Tadeusz Panuś, prof. PAT ks. dr hab. Piotr Tomasik, prof. UKSW Konsultorzy Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski

Warszawa, 20 grudnia 2007 r.

powrót do strony domowej

DOKUMENTY KOŚCIOŁA

„GRAVISSIMUM EDUCATIONIS”

DANE ADRESOWE

REDAKCJA STRONY

POLITYKA STRONY

O NAS